Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата – кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і «пасланне ў бутэльцы» для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
28 сакавіка
1926. Пачынае выдавацца газета «Orka»
Як памятаем, у ранняй БССР было цэлых чатыры дзяржаўныя мовы. Польская — адна з іх. А канстытуцыя тагачаснай рэспублікі гарантавала атрыманне інфармацыі на роднай мове. Менавіта таму ў Мінску і было запачаткавана выданне гэтай польскамоўнай газеты.
«Orka» — асвятляла жыццё не толькі польскай грамады ў Беларусі, але і ўсёй рэспублікі. Гэта цудоўная крыніца, па якой можна вывучаць не толькі грамадскае і палітычнае, але нават літаратурнае жыццё. Напрыклад, літаратурная старонка раз на тыдзень прапаноўвала не толькі арыгінальныя творы польскамоўных пісьменнікаў, але таксама пераклады з рускай і беларускай моваў. У 1937 годзе, калі распачаліся працэсы ўніфікацыі і русіфікацыі СССР, выданне газеты было спынена.
29 сакавіка
2016. Памёр Ніл Гілевіч
Будучы беларускі паэт, перакладчык і грамадскі дзеяч нарадзіўся ў шматдзетнай сям’і на Лагойшчыне ў 1931 годзе. У 1951 годзе скончыў Мінскае педагагічнае вучылішча, а ў 1956 годзе філалагічны факультэт БДУ. Кандыдат філалагічных навук, прафесар.
Дэбютаваў у друку з вершамі ў 1946 годзе. Сябра Саюза пісьменнікаў СССР з 1954 года. Аўтар многіх кніг паэзіі і публіцыстыкі. Працаваў у самых розных жанрах: вершы, паэмы, пераклады, эсэ. Пакінуў аб’ёмную літаратурную спадчыну. Быў актыўным таксама і на грамадскай глебе.
Апошні Народны паэт Беларусі.
Пайшоў з жыцця ва ўзросце 84 гадоў.
30 сакавіка
1689. Памёр Казімір Лышчынскі
Гэты мысляр, якога часцяком параўноўваюць з Джардана Бруна, нарадзіўся на Берасцейшчыне ў 1634 годзе.
Вучыўся ў Берасцейскім езуіцкім калегіуме, скончыў Віленскую акадэмію. Браў удзел у некалькіх войнах. Вучыўся ў езуіцкім калегіуме Кракава, дзе прыняў манаства і далучыўся для езуіцкага ордэна. Быў прарэктарам езуіцкага калегіума ў Берасці.
Напісаў скандальны трактат пад красамоўнай назвай «Аб неіснаванні бога», які змяшчаў болей за пяць сотняў старонак. У ім раскрыў ідэі вальнадумства і свабоды слова. Пры гэтым тэкст так і не быў апублікаваны, чыталі яго хіба толькі тыя, хто потым расправіўся з аўтарам гэтай працы. Вядомасць ён набыў дзякучы даносу суседа, праз які і стала вядома, што Лышчынскі напісаў такую працу.
Рукапіс Лышчынскі спаліў у 1689 годзе, але некаторыя яго фрагменты будуць адшуканыя ў другой палове 1950-х гадоў.
За стварэнне трактата Лышчынскага чакала суворае пакаранне: яму вырвалі язык, вусны, спачатку адсеклі рукі, потым галаву, пасля цела філосафа спалілі на вогнішчы. Попел змясцілі ў снарад, якім стрэлілі ў бок Турцыі. Маёмасць ягоная была канфіскавана.
31 сакавіка
1785. Памёр Антоній Тызенгаўз
Адзін з самых вядомых мецэнатаў і дзяржаўны дзеяч ВКЛ нарадзіўся ў шляхецкай сям’і ў 1733 годзе ў Наваельні. Нашчадак лівонскага роду, які асеў на Беларусі.
З малых гадоў вылучаўся няўрымслівым характарам. Вучыўся ў Віленскай езуіцкай школе. Сябраваў з будучым каралём Станіславам Аўгустам Панятоўскім.
Быў зацятым прыхільнікам асветніцтва, лічыў, што адукацыя павінна быць даступнай для ўсіх грамадзянаў Рэчы Паспалітай, а не прэрагатывай паноўных эліт. Прыкладаў фантастычныя высілкі для ажыццяўлення сваіх задумаў.
Канец жыцця сустрэў у беднасці і адзіноце.
1 красавіка
1901. Нарадзіўся Сяргей Пясецкі
З’явіўся на свет у Ляхавічах у сям’і беларускі і паляка. Адзін з самых вядомых польскамоўных пісьменнікаў, якія паходзяць з нашых земляў.
На паталагічным узроўні не ўспрымаў ідэі камунізму і бальшавізму. Магчыма, гэта было абумоўлена тым, што на ўласныя вочы бачыў Кастрычніцкую рэвалюцыю. Прымаў удзел у вайне з бальшавікамі, меў дачыненне «да Зялёнага дубу».
У 1927 годзе быў асуджаны за рабаванне да смерці, але за вайсковыя заслугі яе замянілі працяглым турэмным тэрмінам. Пісаць пачаў у зняволенні.
Аўтар кніг, якія распавядаюць пра жыццё савецка-польскага памежжа ў міжваенны перыяд, у тым ліку і знакамітай мінскай трылогіі.
Памёр у 1964 годзе ў Лондане.
2 красавіка
1995. Памёр Пімен Панчанка
Будучы беларускі паэт нарадзіўся ў Таліне ў жніўні 1917 года ў небагатай сялянскай сям’і. З 1920 года сям’я жыве ў Беларусі. З 1933 года ў Бабруйску.
Працаваў рабочым, вучыўся, служыў у войску. У 1939 годзе скончыў філалагічны факультэт Мінскага настаўніцкага інстытута. Дэбютаваў у друку яшчэ ў юнацкія гады.
Першая кніга паэта — зборнік вершаў «Упэўненасць», які пабачыў свет у 1938 годзе і ў якім усхвалялася хараство і багацце роднай зямлі. Аўтар шэрагу кніг паэзіі. У 1973 годзе атрымаў званне Народнага паэта Беларусі.
Акрамя літаратурнай займаўся таксама і грамадскай дзейнасцю. У 1970-х гадах быў дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР. Заўзеў за футбольны клуб «Дынама Мінск».
Пахаваны на Усходніх могілках у Мінску.
3 красавіка
Вучыўся ў Віленскай беларускай гімназіі, дзе арганізаваў камсамольскую групу. Браў удзел у дзейнасці КПЗБ. У верасні 1939-га разам з сябрамі прабіваўся ў Варшаву, якую абстрэльвалі і бамбілі немцы, каб выратаваць стрыечнага брата – опернага мэтра Міхася Забэйду-Суміцкага.
З пачаткам нямецкай акупацыі Беларусі Урбановіч ствараў антыфашысцкі рух на Берасцейшчыне. Туды ж прыцягнуў сваіх колішніх аднакласнікаў з Віленскай гімназіі. У 1942-м удзельнічаў у разгроме нямецкага гарнізона ў Косаве. У далейшым – камандзір партызанскай брыгады.
Язэп Урбановіч загінуў 10 ліпеня 1944 года – перад самым прыходам Чырвонай арміі. Абставіны смерці дагэтуль цьмяныя. Паводле дакументаў – “пры службовых абавязках”, без падрабязнасцяў. Паводле іншых звестак – спрабаваў спыніць марадзёраў, але тыя яго застрэлілі.
