Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата — кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і «пасланне ў бутэльцы» для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
19 верасня
1952. У Мінску пайшоў тралейбус
Роўна 70 гадоў таму ў гэты дзень у беларускай сталіцы з’явіўся новы від грамадскага транспарту — тралейбус. Першая лінія, якая стала даступнай для пасажыраў, звязвала вакзал з Круглай плошчай.
З часам сетка маршрутаў разраслася, раскінулася на ўвесь горад ды прыняла той выгляд, які мы ведаем сёння. Па цэнтральным праспекце тралейбусы кіравалі да пачатку 2000-х гадоў, калі іх потым замянілі на аўтобусы маршруту нумар 100 ад старога аэрапорта да мікрараёна Усход.
У пачатку лета адбылося «вяртанне» тралейбуса на цэнтральную магістраль горада. Тралейбусны маршрут нумар 22, які раней хадзіў з вуліцы Карастаянавай да плошчы Якуба Коласа і быў адносна невялікім, працягнулі ажно да Лошыцы.
Як можна здагадацца, у пэўны момант гэты маршрут паўтарае першы маршрут беларускага тралейбуса, бо ідзе ад плошчы Якуба Коласа да плошчы Незалежнасці цэнтральным праспектам, а потым паварочвае ў бок чыгуначнага і аўтобуснага вакзалаў.
20 верасня
1945. Пачаў працу музей Янкі Купалы
Літаратурны музей Янкі Купалы запрацаваў у беларускай сталіцы па сканчэнні вайны і праз тры гады пасля трагічнай і заўчаснай гібелі класіка беларускай літаратуры і фактычна аднаго з яе стваральнікаў.
Сённяшні музей мае 8 экспазіцыйных залаў, дзе прадстаўлены розныя перыяды жыцця творцы. У музеі захоўваюцца купалавыя рукапісы, выданні яго твораў розных гадоў, асабістыя рэчы, мноства фотаздымкаў, а таксама творы жывапісу, графікі, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, якія прысвечаны песняру.
На вялікі жаль, многае з таго, што ў свой час належала паэту, не ўдалося ўратаваць, бо ці не ўся ягоная маёмасць згарэла ў час пажару, які быў выкліканы бамбёжкамі горада яшчэ ў першыя дні вайны. Тады Купала, вярнуўшыся з Літвы, спачатку выехаў з палаючай беларускай сталіцы на сваё лецішча, а ўжо адтуль накіраваўся ў Маскву.
Цяперашні будынак музея знаходзіца на так званых «Плябанскіх млынах» — невялічкім раёне, які раскінуўся побач са Свіслаччу. Вядома, што Купала любіў гуляць па наваколлі і найбольш яго прываблівала Траецкая гара. Тая, дзе цяпер стаіць Оперны тэатр.
21 верасня
1975. Памёр Міхась Лынькоў
У гэты дзень у Мінску пайшоў з жыцця вядомы беларускі дзіцячы пісьменнік ды літаратуразнавец савецкай эпохі Міхась Лынькоў.
Міхаіл Ціханавіч нарадзіўся ў канцы студзеня 1899 года ў вёсцы Зазыбы на Вілейшчыне ў сям’і чыгуначніка.
Вучыўся ў Старасельскім народным вучылішчы, а ў 1917 годзе скончыў Рагачоўскую настаўніцкую семінарыю. Па сканчэнні працаваў настаўнікам. У 1919–1922 гадах служыў у Чырвонай Арміі. Быў удзельнікам польска-савецкай вайны, а таксама браў удзел у змаганні з балахоўцамі. Затым зноў вярнуўся да педагагічнай практыкі.
У 1920-х гадах быў адным з арганізатараў і кіраўнікоў Бабруйскай філіі «Маладняка», а потым стаў адным з лідараў Беларускай асацыяцыі пралетарскіх пісьменнікаў.
У 1925–1930 гадах працаваў на розных пасадах у бабруйскай акруговай газеце «Камуніст»: быў адказным сакратаром рэдакцыі, намеснікам рэдактара, рэдактарам выдання. Затым два гады адпрацаваў у Дзяржаўным выдавецтве БССР. З 1933 да 1941 года быў галоўным рэдактарам часопіса «Полымя рэвалюцыі» (сённяшняе «Полымя»). У 1943–1946 і 1949–1952 гадах быў дырэктарам Інстытута літаратуразнаўства, мовы і мастацтва пры Акадэміі навук. Займаў высокія адміністрацыйныя пасады. Неаднаразова браў удзел у працы сесій Генеральнай Асамблеі ААН у складзе дэлегацый БССР.
Дэбютаваў з вершамі ў 1919 годзе на старонках смаленскай газеты «Борьба». З апавяданнямі пачаў выступаць у друку ў 1926 годзе на старонках бабруйскіх выданняў: газеты «Камуніст» і маладнякоўскага альманаха «Уздым». Аўтар шэрагу зборнікаў прозы, раманаў, а таксама літаратуразнаўчых прац.
Ці не самыя вядомыя творы Лынькова — кніга для дзяцей «Міколка-паравоз» 1937 года, якая праз 20 гадоў была экранізавана, а таксама рамана-тэтралогіі «Векапомныя дні» 1958 года, за які аўтар атрымаў Дзяржаўную прэмію БССР імя Якуба Коласа ў 1968 годзе.
Пахаваны на Усходніх могілках.
22 верасня
1917. Памёр Ігнат Буйніцкі
Паводле адной з версій, знакаміты акцёр памёр акурат на сцэне. Паводле іншай — у шпіталі ад тыфу.
Нарадзіўся адзін з пачынальнікаў беларускага нацыянальнага тэатра ў шляхецкай сям’і на Глыбоччыне ў жніўні 1861 года. Ва ўзросце 19 гадоў скончыў Рыжскае землямернае вучылішча, затым вучыўся ў прыватнай драматычнай студыі ў Вільні.
Першапачаткова легендарны тэатр Буйніцкага пачынаўся выключна як шляхецкая забава. Сам Ігнат пісаў п’есы, якія ставіліся ў ягоным маёнтку. Гледачамі і выканаўцамі былі сябры або сваякі. У 1910 годзе па запрашэнні «Нашай Нівы» ўпершыню з трупай ён прыехаў у Вільню, дзе прайшла тэатральная вечарына — гэта быў пачатак кароткага, але лёсавызначальнага для беларускага нацыянальнага тэатра перыяду.
Трупа дзейнічала з 1910 па 1913 год. За гэты час Ігнат Буйніцкі на ўласныя сродкі такім чынам наладзіў працу, што гастролі праходзілі не толькі ў Мінску, Паставах і Слуцку, але таксама ў Варшаве і Пецярбургу.
Менавіта дзякуючы яго дбанням, на тэатральнай сцэне з’явіліся матывы з жыцця тагачаснай беларускай вёскі, а таксама тузін сялянскіх танцаў, у тым ліку і вядомая цяпер «Лявоніха», аб якой чуў ці не кожны. Нават далёкі ад народнай культуры беларус.
Гастролі спыніліся праз фінансавыя цяжкасці: гледачы не маглі фінансаваць працэс, а спонсараў для гэтай справы не знайшлося. У хуткім часе пачалася Першая сусветная, Буйніцкага мабілізавалі ў войска. І нават там ён ладзіў тэатральныя пастановы для жаўнераў.
Першапачаткова пахавалі Ігната Буйніцкага на салдацкім могільніку ля вёскі Палачаны пад Маладэчна, а ўжо пазней ён будзе перапахаваны ў роднай вёсцы Палівачы, дзе і нарадзіўся.
23 верасня
1924. Нарадзіўся Артур Вольскі
Артур Вольскі з’явіўся на свет у сям’і пісьменніка Віталя Зэйдэль-Вольскага ў Койданаве, якое з ліпеня 1932 года пачне звацца Дзяржынскам. Невялікі гарадок у Мінскай вобласці.
Пісаць пачаў рана: ужо ў 1937 годзе дзіцячы часопіс «Іскры Ільіча» надрукаваў ягонае апавяданне «Воўчае гняздо». Магчыма, не апошнюю ролю ў выбары прафесіі адыграў і настаўнік Артура Вольскага са школы Іван Фёдараў, больш вядомы беларускаму чытачу пад псеўданімам Янка Маўр.
У 1938–1941 гадах Артур Вольскі вучыўся ў Віцебскім мастацкім вучылішчы, затым працаваў мастаком у БДТ-2 — тэатры, які ў міжваенны перыяд знаходзіўся ў Віцебску і пачаў працу ў сярэдзіне 1920-х, а ў часе вайны быў эвакуяваны ва Уральск.
У 1942 годзе быў прызваны на флот. Служыў на Далёкім Усходзе, браў удзел у баях з японцамі. Дэмабілізаваўся толькі ў 1952 годзе. Затым працаваў у рэдакцыях «Чырвонай змены», «Бярозкі», «Вясёлкі». З 1962 года дырэктар Тэатра юнага гледача. А з 1978 года быў дырэктарам Дома літаратара. У 1981–1984 гадах старэйшы рэдактар у выдавецтве «Юнацтва».
Артур Вольскі быў аўтарам мноства зборнікаў паэзіі, а таксама кніжак вершаў, прозы, казак і п’ес для дзяцей. У БССР яго выдавалі шалёнымі тыражамі: лічба сягала амаль пяці мільёнаў асобнікаў (больш было толькі ў Якімовіча і Коласа)! Гэта ён прыдумаў усім вядомага і памятнага «Дзеда Барадзеда». Бацька вядомага спевака Лявона Вольскага.
Пайшоў з жыцця 5 верасня 2002 года.
24 верасня
1893. Нарадзілася Паўліна Мядзёлка
З’явілася будучая выбітная беларуская дзяячка і муза Янкі Купалы ў Будславе. Адукацыю атрымлівала ў розны час у Глыбокім, Рызе, Вільні, Пецярбургу.
З маладых гадоў мела наравісты характар і выразна падкрэслівала сваю беларускую ідэнтычнасць. Прымала ўдзел у жыцці беларускіх культурніцкіх і палітычных арганізацый. Была там заўважнай і аўтарытэтнай асобай.
Гэта менавіта ёй Янка Купала прысвяціў першую беларускую п’есу «Паўлінка» і многія іншыя творы. Але іх раман так і не склаўся — адзіным мужам Мядзёлкі быў Тамаш Грыб, адзін з лідараў беларускіх эсэраў і міністр унутраных справаў БНР.
«Паўлінка» — гэта дасціпная гісторыя аб тым, як няўрымслівая дзяўчына хоча пабрацца шлюбам насуперак бацькоўскай волі. Гэта была не толькі першая камедыя, якую напісаў Янка Купала, але і першая п’еса ў яго бібліяграфіі.
У студзені 1913 года «Паўлінка» была пастаўлена Алесем Бурбісам у Вільні сіламі Беларускага музычна-драматычнага гуртка ў рабочым клубе «Сокал». Праз паўтары гады пасля першай пастаноўкі купалавую «Паўлінку» пабачылі і ў Беларусі. На паказе прысутнічаў не толькі сам аўтар, але і Паўліна Мядзёлка, якая першай і выканала ролю Паўлінкі.
Паўліна Мядзёлка пакінула даволі каларытныя ўспаміны, якія часткова былі апублікаваныя ў часопісе «Полымя» ў першай палове 1990-х гадоў, а асобнай кнігай пабачылі свет адносна нядаўна.
25 верасня
1765. Нарадзіўся Міхаіл Клеафас Агінскі
Пэўна, ці не кожны беларус у сваім жыцці чуў хаця б адзін раз паланэз «Развітанне з радзімай».
А кожны, хто хай сабе і мінімальна цікавіцца гісторыяй нашай краіны ведае, што ягоны аўтар развітваўся са сваёй радзімай цягам жыцця некалькі разоў. Яшчэ за часамі Рэчы Паспалітай, калі быў высокім чыноўнікам і дыпламатам, Агінскі многа падарожнічаў па Еўропе. Менавіта там ён і далучыўся да музычнай культуры, пазнаёміўся з Моцартам і Гайднам.
Міхаіл Клеафас Агінскі браў удзел у паўстанні пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі, але пасля паразы быў вымушаны праз Галіцыю ўцякаць у Аўстрыю. Тады на Радзіму ён усё ж вярнуўся. Больш за тое, увайшоў у давер да Аляксандра Першага. Той вярнуў яму маёнткі і нават зрабіў расійскім сенатарам. Агінскі прапаноўваў імператару праект аднаўлення ВКЛ, але гэтая задума не знайшла падтрымкі ў правіцеля.
У 1822 годзе Міхаіл Клеафас Агінскі развітаўся з радзімай у чарговы раз, гэтым разам назаўжды. Бо вымушаны быў выехаць з сям’ёй у Італію. Там ён займаўся літаратурай і музыкай, а памёр у Фларэнцыі. У маёнтку Агінскага ў Залессі, дзе і быў напісаны знакаміты паланэз, сёння месціцца музей.
Варта адзначыць, што вярнуў з забыцця беларусам слаўнага дзеяча Адам Мальдзіс. І адбылося тое яшчэ за савецкім часам.
К.К., budzma.org
