Пра творчасць як пра рухаючую сілу беларускіх пратэстаў, пра забарону выступаць на Радзіме і пра новую Беларусь кампазітар Вольга Падгайская распавяла «Салідарнасці».
— Не ведаю, што мы зрабілі не так. Я рабіла ўсё, што магла, і да гэтага часу працягваю. Як і кожны з нас, напэўна, — распавядае Вольга Падгайская. — Цяпер многія спрачаюцца і папракаюць беларусаў у чымсьці.
Але, мне падаецца, галоўны вынік 2020-га года — гэта тое, што мы ўтварыліся як нацыя і паказалі, што нас шмат, рэальна шмат. Гэта нас і выратавала пасля пачатку вайны. Мы зрабілі максімум з магчымага — мы паказалі свету сябе.
Год таму, з’ехаўшы ў музычную рэзідэнцыю за мяжу, суразмоўніца даведалася, што вяртанне ў Беларусь можа быць небяспечным. Цяпер Вольга працягвае займацца творчасцю ў Варшаве.
Нядаўна яе твор, прысвечаны Марыі Калеснікавай, выконвалі на адным з самых вядомых фестываляў акадэмічнай музыкі ў Германіі.
«Было вельмі балюча, і ад гэтага болю мы ўсе рабілі, што маглі»
— Я заўсёды працавала ў дзяржустановах, і асабіста мяне «прэсавалі» яшчэ да 2020 года: туды не хадзі, там не выступай, з тым не сябруй, — успамінае яна. — Прычым забараняліся, здавалася б, зусім бяскрыўдныя рэчы, напрыклад, сяброўства з нашым паэтам Андрэем Хадановічам.
— З 2020 года забарона на свабодную творчасць дасягнула маштабаў усёй краіны, і ўлады перайшлі да затрыманняў і арыштаў паэтаў, артыстаў, музыкаў, мастакоў. Чаму іх так баяцца?
— Творчасць стала сімвалам і адной з рухаючых сіл пратэстаў. І ў іх з’явілася задача — знішчыць усе знакі, усё роўна, музыка гэта ці белыя шкарпэткі з чырвонай палоскай.
Яны забаранілі спяваць «Магутны Божа». Гэта дзікасць! Гэты твор, пад які маліліся ў кожным храме.
Мы не сляпыя і не глухія, мы не можам маўчаць, калі так здзекуюцца з людзей. Было вельмі балюча, і ад гэтага болю мы ўсе рабілі, што маглі: нехта спяваў, нехта маляваў, нехта ствараў перформансы.
Але тады, у 2020-м, мы былі занадта наіўнымі і верылі ў дабро, справядлівасць, любоў.
— А зараз?
— Асабіста я страціла ўсю сваю рамантычную наіўнасць два гады таму і больш не цешу сябе марнымі надзеямі. Пражылі дзень — і дзякуй Богу. Жыву ў Варшаве, працую выкладчыкам у музычнай школе. У вольны час займаюся творчасцю, канешне.
— Вы змаглі з’ехаць, знаходзіцеся ў бяспецы, але прызнаецеся, што ўсё роўна вельмі перажываеце.
— Дзякуючы падзеям 2020 года, у маім коле з’явілася шмат цікавых, заслужаных людзей, я нават не марыла, што буду мець зносіны з усімі гэтымі філосафамі, літаратарамі, мастакамі.
На той час усе творчыя людзі вельмі згуртаваліся. Мы сустракаліся, дзяліліся набалелым. Гэтая салідарнасць вельмі падтрымлівала кожнага з нас.
Але з-за рэпрэсій, якія набіралі абароты, у той апошні год у Беларусі, калі б не Ф*** (прэпарат, які здымае напружанасць, — Заўв.), я б, напэўна, памерла. Сіл не хапала бачыць усё, што адбываецца.
Тое, што з’яжджалі сябры, з аднаго боку, супакойвала, таму што яны ў бяспецы, але ў той жа час з кожным ад’ездам рабілася яшчэ цяжэй. І да гэтага часу я не магу супакоіцца, ведаючы, што робіцца ў Беларусі. Гэты боль не сціхае.
— Пра якія творчыя праекты, якія перасталі існаваць у Беларусі пасля 2020 года, вы асабліва шкадуеце?
— Вельмі шкада хаб ОК16. Гэта была неверагодная прастора, адзінае месца, дзе гучала сучасная музыка. Там можна было пачуць і ўбачыць працы выбітных музыкаў і мастакоў.
Цяпер у Беларусі гэтага няма. У кансерваторыі такую музыку не іграюць.
«Партытуру «Неба Марыі» мы змаглі паказаць Машы Калеснікавай»
— Ці цяжка ствараць у такі час, як цяпер?
— Спачатку я была проста паралізаваная, не магла нічога пісаць. Але чым больш забаранялі казаць тое, што думаеш, тым больш хацелася выплюхнуць вонкі ўсё, што збіралася, бурліла і перажывалася ўнутры.
У жніўні 2020-га я напісала «Ричеркар безмолвия» як водгук на жаданне ўсім закрыць рот і прымусіць маўчаць.
Арганны твор «Бах гуляе» — пра тое, што ўбачыў бы знакаміты кампазітар, калі б ён апынуўся ў Мінску ў 2020 годзе. Гэты твор я нават паспела выканаць у нашай філармоніі.
Уся музыка, якую я пісала ў той год у Беларусі, была прасякнута адной тэмай. Тое, што некаторыя мае творы ўзяў у свой рэпертуар «Вольны хор», для мяне вельмі прыемна.
Апошняе, што я напісала дома, — «Самая сумная калыханка ў свеце». Пра стан, у якім ты засынаеш у Беларусі, увесь час чакаючы, што за табой могуць прыйсці.
Ужо на эміграцыі свой першы твор я назвала радком з верша Андрэя Хадановіча «Я хаджу па чужых дварах». Пра тое, як мы не можам знайсці сабе прытулак і хочам вярнуцца ў свае дамы.
Цяпер пішу твор «Адсутнасць неба», таму што зараз ва ўкраінцаў неба закрытае, а многія нашыя землякі яго не бачаць — таму што знаходзяцца ў няволі.
У Беларусі маё прозвішча забароненае, аж да таго, што адмяняюць канцэрт, калі яно пазначана на афішы. Але некаторыя мае творы на радзіме ўсё ж удалося выканаць пад псеўданімам.
— Ваша «Неба Марыі» нядаўна гучала ў адной з галоўных залаў Бона — у бундэстагу.
— Гэта твор, прысвечаны Машы Калеснікавай, для флейты, хору і камернага ансамбля на вершы Андрэя Хадановіча.
Выканалі яго на Бетховенскім фестывалі. Сама ідэя належыць арганізатарам фестывалю і медыяхолдынгу «Нямецкая хваля». Тое, што рэалізаваць яе прапанавалі мне, вялікі гонар.
Я вучылася з Машай у кансерваторыі, знаёмая з яе бацькам і сястрой. Мы доўга абмяркоўвалі з Андрэем, як яе паказаць. Да таго ж, мы працавалі ўжо падчас вайны.
Таму Андрэй у сваёй паэтычнай частцы ўвасобіў тры тэмы, якія зараз перажывае Маша: тое, што адны людзі зачыненыя ў турмах, іншыя — у бамбасховішчах, а трэція — ва ўласнай нянавісці. І я не разумею, што рухае тымі, хто знішчае народ Беларусі і Украіны, як можна так ненавідзець абсалютна невінаватых людзей?
Маша ж заўсёды казала і паўтарае, што выратуе ўсіх толькі любоў. Мы з ёй перапісваліся, але, на жаль, у апошні час мне перасталі прыходзіць яе лісты. Аднак нам удалося паказаць ёй партытуру «Неба Марыі».
— Там ёсць партыя флейты, якая ўвасабляе яе. Якой была рэакцыя Машы?
— Яна была вельмі радая і кранутая, пыталася, як прайшоў канцэрт. Мяркуючы па апошніх навінах, Маша па-ранейшаму не падае духам. Усмешка — яе галоўная зброя. Яна ўсё такая ж жыццярадасная.
«Мару, што ў людзей у галаве рассеецца прапагандысцкі туман, і яны празрэюць»
— Вы сустракаліся са Святланай Аляксеевіч некалькі разоў.
— Так атрымалася, што першы раз мы сустрэліся практычна адразу пасля майго пераезду. Тады Святлана шмат распытвала пра Беларусь, бо з-за мяжы не так добра разумееш, што адбываецца ўнутры.
З таго часу мы сталі мець зносіны. Гэта дзівосны чалавек. Яна таксама вельмі радая таму, што беларусы заявілі пра сябе як пра нацыю, а цяпер цяжка перажывае ўсё, што адбываецца. Адзінае, што яна можа, гэта пісаць, як і ўсе мы.
Святлана Аляксеевіч была на маім арганным канцэрце ў Берліне, дзе я выконвала творы, напісаныя і да ад’езду з краіны, і пасля. Пасля канцэрта яна мне сказала, што музыка, напісаная на волі без страху, вельмі адрозніваецца ад той, якую я пісала ў апошні час у Беларусі.
— У вашых апошніх творах адлюстраваны і падзеі ва Украіне.
— Я напалову ўкраінка, там жыве шмат сваякоў і сяброў. 24 лютага ў мяне паўдня пайшло толькі на тое, каб абзваніць усіх.
— Якія пачуцці вы адчулі, даведаўшыся аб тым, што наша краіна апынулася суагрэсарам?
— Я была разгубленая, расчараваная, але не здзіўленая. Аднак тут важна разумець, што гэта пазіцыя аднаго чалавека і некалькіх набліжаных да яго, але не ўсяго народа.
Вельмі горка ўсведамляць тое, што яшчэ нядаўна мы з гонарам усюды казалі: «Мы беларусы», а зараз часам нават баімся. Зразумела, мае родныя і знаёмыя ўсё разумеюць, але ёсць шмат людзей, якім трэба тлумачыць, і гэта не заўсёды лёгка.
Што да самой Украіны, у якой я бывала кожны год, магу меркаваць па ўзроўню развіцця культуры. У гэтым плане яны даўно нас апярэдзілі. Напрыклад, там вельмі развіты фестывалі сучаснай музыкі, а ў нас іх практычна няма.
— Надышоў час, калі слова ўспрымаецца як рэальная зброя, таму многія проста аддаюць перавагу маўчанню. Як вы ставіцеся да такіх людзей?
— Я нармальна стаўлюся да тых, хто баіцца, гэты натуральны стан чалавека. Ва ўсіх свае страхі: нехта разумее, што не вытрымае ў турме, нехта баіцца за родных. Але ў мяне няма апраўдання тым, хто спрабуе ўседзець на двух крэслах, і не проста маўчыць, а яшчэ і паўтарае прапаганду.
Цяпер шмат хто адкрыўся з нечаканага боку: адны расчаравалі, іншыя прыемна здзівілі сваёй сілай, шчырасцю. На шчасце, у маім асяроддзі другіх аказалася больш.
Аднак нельга адмаўляць, што сярод тых, хто падтрымлівае вайну, ёсць і тыя, каго мы лічылі разумнымі людзьмі. Пры гэтым я ведаю вядомых людзей, якія баяцца выказвацца публічна, але ўсяляк дапамагаюць украінцам.
— А як вы ставіцеся да тых, хто працягвае хадзіць на канцэрты ў тую ж філармонію, адкуль звольнілі палову калектыву за грамадзянскую пазіцыю?
— Я ніколі ні пра каго не мяркую, не паставіўшы сябе на яго месца, заўсёды спрабую зразумець. Камусьці сапраўды ўсё роўна і ён проста адпачывае і забаўляецца. Але ёсць і тыя, каму вельмі балюча і страшна, яны цалкам паглынуты тым, што адбываецца, пакутуюць і проста пачынаюць гінуць.
Магчыма, для іх змяніць абстаноўку, убачыць нешта цудоўнае, — гэта выратаванне, гэта як глыток жыцця. У кожнага свае рэсурсы. Я сама б не змагла зараз пайсці туды на канцэрт, але не асуджаю тых, для каго гэта выратаванне.
— Ці верыце вы ў тое, што падзеі ва Украіне адыграюць вырашальную ролю ў лёсе Беларусі?
— Вядома, мы вельмі звязаныя. Усім нам вельмі хочацца вярнуцца дадому. Але Беларусь ужо не будзе такой, як раней.
— А якой яна будзе?
— Я раней не заўважала, якія людзі ёсць вакол мяне. Жыла ў сваім замкнёным свеце. І раптам у 2020 годзе даведалася, колькі цудоўных людзей мяне акружае. Мы на свае вочы ўбачылі ўвесь колер нашай нацыі і зразумелі, што Беларусь — гэта не тэрыторыя, гэта, перш за ўсё, выдатныя людзі, многія з якіх, на жаль, вымушаны былі з’ехаць.
Я хачу вярнуцца ў краіну, у якой будуць менавіта такія людзі, а ў астатніх у галаве рассеецца прапагандысцкі туман, і яны празрэюць.
— Мы абмяркоўвалі з некаторымі музыкамі тое, якім павінен быць гімн новай Беларусі. На вашу думку, які твор можа ім стаць?
— Гэта будзе новая Беларусь, значыць, сучасная. Таму і гімн павінны ствараць сучасныя аўтары, якія адчулі на сабе ўсе падзеі і могуць гэта выказаць.
Творы Вольгі Падгайскай можна паслухаць на яе сайце.
Ірына Дрозд, «Салідарнасць»