Костачкай звалі яе ў дзяцінстве. Яе бацька, Антон Аляксандравіч, калі яна нарадзілася, займаў пасаду старшага конюха на скакавых стайнях Гагарына ў Вільні. Той Гагарын быў князем, а яна сама ўвайшла ў класіку беларускай літаратуры дзякуючы вершу “Люблю”. Верш паклаў на музыку Мікола Равенскі, тую музыку ўпадабала беларуская рэдакцыя Радыё Свабода і зрабіла сваімі пазыўнымі, а іх палюбіў я. І праз пазыўныя РС далучыўся да творчасці Канстанцыі Буйло, хоць і спрабаваў спяваць пад тую мелодыю “Мы выйдзем шчыльнымі радамі…”, пакуль не дайшло, што насамрэч трэба “Люблю наш край, старонку гэту…”
Яна нарадзілася ў Вільні ў сялянскай сям’і 2(14) студзеня 1893 года. Бацькі, Антон Аляксандравіч і Анастасія Францаўна (у дзявоцтве – Бусіла), мелі сямёх дзяцей. Бацька працаваў старшым конюхам у скакавых стайнях князя Гагарына.
Хрост Канстанцыі адбыўся 17 (30) студзеня таго ж года ў віленскім касцёле Святога Якава.
Усе Буйлы, пачынаючы ад бацькі, былі людзьмі ганарлівымі, духоўна незалежнымі і з тога мелі дадатковыя клопаты. Бацька не трываў знявагі, не лез у кішэню па слова, бунтаваў супраць несправядлівасці і падбухторваў іншых. На фармаванне характару Канстанцыі і яе стаўленне да жыцця ўплыў бацька зрабіў велічэзны.
У 1895-м сям’я перабралася ў мястэчка Вішнева Ашмянскага павета. Бацька стаў арандатарам, лясным аб’ездчыкам у графа Храптовіча. Пасля яны даволі часта мянялі месца жыхарства: Антон Буйло даглядаў разарый у Адравонжы, працаваў учотчыкам на цагельні, зарабляў з паляванняў і як таксідэрміст, майстраваў музычныя інструменты, пчалярыў, лячыў дзяцей… Маладзечна, Сугвазды, Барсуковіна, Радзейкава, Іранёва, Заазер’е, Скрыдлёва, Дыманова…
Пэўныя кніжкі падаюць гадамі нараджэння Канстанцыі 1898 і нават 1899 год, а значыць, і мяняюць яе месца народзін. Так ім называюць і Вішнева, і вёску Барсуковіна.
Калі пагадзіцца з датамі нараджэння 1898/99 то непазбежная выснова – Канстанцыя расла паэтычным вундэркіндам.
Праз пэўныя абставіны ставіць сапраўдную дату і месца нараджэння нашай гераіні ў новыя даведачныя выданні давялося толькі пасля смерці паэткі.
*
Маленства Костачкі (так яе называлі ў дзяцінстве) выглядала падобным да цыганскага і амаль жабрачага. На двух вазах можна было змясціць пры пераездах увесь сямейны скарб.
Буйлы былі пісьменнымі. Бацька лічыў непісьменнасць адной з прычынаў гаротнай долі, і ўсіх дзяцей з малых гадоў прыахвочваў да чытання, выпісваў дзіцячыя часопісы, шмат грошай траціў на кнігі.
Костачка расла жвавай, энергічнай, здольнай. Чытаць навучылася хутка, і калі да бацькі завітвалі леснікі – чытала ім уголас газеты.
У доме былі творы Дастаеўскага, Мацея Бурачка, Лермантава, Міцкевіча, Шаўчэнкі, пазней – Янкі Купалы і Якуба Коласа.
Першым уласным творам Канстанцыі стаў яе дзённік. Яна штодня занатоўвала туды тое, што адбывалася дома. На жаль, ацаніць мастацкія якасці таго летапісу мы не можам, бо стваральніца яго ў далейшым знішчыла, як і мноства іншых сваіх запісаў. Часы, у якія яна жыла, істотна адрозніваліся ад тых, калі Гогаль паліў працяг “Мёртвых душаў” і матывацыі знішчэння ўласна напісанага былі іншыя; і хаця равеснік Канстанцыі Міхаіл Булгакаў сцвердзіў у сваім самым вядомым творы, што рукапісы не гараць, жыццё ў многіх выпадках даводзіла, што спаленне рукапісаў дае застацца на свабодзе і не пасадзіць за краты іншых…
*
Маці не замінала Костачцы пісаць, нягледзячы на заўважныя траты газы ў халодныя цёмныя паравіны году: відаць, мела надзею, што з тога занятку дачкі будзе сэнс. Тым больш што апроч фіксацыі падзеяў дачка стала спрабаваць крэмзаць вершы.
Калі ў Вільні пачала выходзіць газета “Наша Ніва”, Буйлы сталі яе падпісчыкамі.
Канстанцыя Буйло неаднойчы падкрэслівала, што пісьменніцай яе зрабіла “Наша Ніва”. Вершы Купалы, Коласа, Цёткі на старонках газеты абудзілі жаданне стаць упоравень з імі.
Першым друкаваным творам Канстанцыі стаў верш “Хвоя” ў “НН” ад 27 лютага (12 сакавіка па новым стылі) 1909 года. Ён быў падпісаны Э. Буйло, Одровонж, Ашм.п
Той нашаніўскі нумар вызначаўся тым, што ў ім у “першай беларускай газеце з рысункамі” малюнкі чамусь адсутнічалі зусім, а другі верш нумару – ад Янука Купалы – быў прасякнуты такім сумам і безвыходнасцю, што на яго фоне “Хвоя” з верай у бляск сонца выглядала надта светла і аптымістычна.
Канстанцыя паслала “Хвою” ў рэдакцыю ў самым пачатку года і адчула здзіўленне і шчасце і з таго, наколькі хутка яго надрукавалі, і з таго, што надрукавалі ўвогуле.
А вось другой публікацыі паэтцы давялося чакаць амаль паўгода – 6 (19) жніўня ў “Нашай Ніве” выйшаў яе верш “Салавейка”.
У тым нашаніўскім выпуску ў параўнанні з папярэдняй сустрэчай на газетных старонках Купала і Буйло як бы мяняюцца месцамі: верш Купалы “Зажынкі” энергічна-пазітыўны, а ў Канстанцыі – шчымліва-драматычны раманс.
Купала і Костачка, можна лічыць, паразумеліся амаль адразу. Малады і прызнаны за класіка і найбуйнейшага беларускага творцу, Купала відавочна сімпатызаваў таленавітай зямлячцы. Вершы для друку ў “НН” адбіраў і рыхтаваў ён, і, можна зрабіць высновы, зусім невыпадкова Канстанцыя стала на старонках газеты такім эмацыйным Купалавым антыподам – ён яе зацаніў.
Трэцяя пераклічка Купалы і Буйло – у нашаніўскім нумары ад 12 (25) лістапада 1909: у Купалы – верш “З мінуўшых дзень” у Э. Буйло – “Скора зіма”. Антытэза тут: мінулае – будучыня, настрой і там і там мінорны. Верш Купалы – доўгі. Верш Буйло – караценькі.
Чацвёрты друкаваны твор паэткі быў падпісаны пашыраным псеўданімам – Эдвард Буйло, Вішнево. Ён знайшоў сабе месца ў “НН” ад 10 (23) снежня 1909-га і быў вершам з назвай “Хаутурны звон”.
Дзіўнаваты вершык, калі з арыентырам на Беларускую савецкую энцыклапедыю даць веры, што яго аўтарцы было тады 10 поўных гадкоў! А калі пагадзіцца, што гадоў аўтарцы ўсё ж 16 – то верш быў няякасны, заўважна горшы за любы з трох надрукаваных раней.
У тым нашаніўскім нумары ад Янкі Купалы верша-супрацьвагі Буйло не было. Затое быў верш Максіма Багдановіча (С.Н-ну) – вельмі жыццесцвярджальны. Прычым Максім быў падпісаны напоўніцу ўласным імем і прозвішчам, насуперак нашаніўскім традыцыям…
Эдвард Буйло – таксама не зусім псеўданім. У Канстанцыі рэальна быў родны старэйшы брат з такім імем, і менавіта ён дапамагаў сястры ў дасланні-дастаўцы яе вершаў у “Нашу Ніву”. І аўтарства сястры, нягледзячы на свой подпіс пад яе вершамі, не аспрэчваў.
У 1910-м Канстанцыю, як і Максіма Багдановіча, пачнуць друкаваць пад уласнымі імёнамі і прозвішчамі. Але не адразу.
У нумары ад 6(20) мая 1910-га пад яе вершам нарэшце паўсталі рэальныя дадзеныя – К. Буйло. Верш зваўся “Вясной” і меў такі маршава-паходны рытм:
Як я лесам іду, ветрык дрэўцы там гне
І лес шумам вясны зважна песьні пяе,
Птушкі дзеткам сваім гнёзды цёплы віюць
І пяюць
А як полем я йду, там над чорнай ральлёй
Ў сінім небі завіс шэры жаўранчык мой,
Ў чыстым воздусе ён швыдка крыльцамі бье
І пяе
Як я лугам іду
І гэтак далей яшчэ тры страфы.
А адразу за вершыкам ішоў тэкст, прысвечаны памяці загінулага ў Кіеве Сяргея Палуяна – таго, хто выцягнуў з архіву ненадрукаваныя за ўпартасць аўтара творы Максіма Багдановіча і дамогся, каб вялікі талент друкавалі і ў парушэнне завядзёнкі пад сваім імем-прозвішчам. Можа, дзякуючы Палуяну так – пад сваім імем-прозвішчам – замацавалася ў белліце і Канстанцыя Буйло.
У наступныя гады “НН” надрукуе яшчэ некалькі дзясяткаў вершаў нашай паэткі.
У 1914-м яна скончыла ў Вільні кароткатэрміновыя настаўніцкія курсы і падалася настаўнічаць на Лідчыну, затым ачоліла беларускую кнігарню ў Полацку. Затым, з пачаткам вялікай вайны і закрыццём кнігарні, перайшла на працу ў Земскі саюз.
У тым жа годзе ў Вільні пад рэдакцыяй Янкі Купалы выйшаў паэтычны зборнік Канстанцыі “Курганная кветка”, які да гэтага часу многія лічаць яе адзіным зборнікам. Карэктненька падправім: тое быў адзіны прыжыццёвы несавецкі паэтычны зборнік Буйло. Аздобіў яго Язэп Драздовіч, а першую рэцэнзію на тую кніжку напісаў Максім Багдановіч.
Верш “Люблю” з тога зборніка стаў яе галоўным творам – творам, дзякуючы якому яе памятаюць, ведаюць і цэняць у беларускім свеце.
Люблю наш край — старонку гэту,
Дзе я радзілася, расла…
Верш доўгі. Знайсці ў сеціве – лёгка. Праз пэўны час, дзякуючы кампазітару Міколу Равенскаму, ён стаў песняй. Пра яе класна напісала Данута Бічэль: “не мае ценю – уся ў сонцы або ў цемры, як гара Табор”.
І далей, ад яе ж – пра іерархічную яскравасць гэтага твора:
“На першым месцы – любоў нават не да Радзімы, а да старонкі, дзе нарадзілася; на другім месцы – любоў да народа, яго сядзібаў і зямлі, якая корміць народ; на трэцім месцы – любоў да ракі як сімвалу руху, глыбіні, вечнасці; пасля паэтка патлумачыла, за што яна любіць вясну, лета, восень і зіму, якія мяняюцца ў роднай старонцы і мяняюць яе краявіды. Нарэшце, прызналася ў любові да песні, тонамі дзявочых галасоў абняла і сагрэла сваю старонку, загарнула яе ў любоў. Няма ў гэтым вершы метафараў і гіпербалаў, толькі эпітэты і параўнанні. Песня “Люблю” створаная для неба, як песня жаўранка, прадвесніка вясны. Такое яе прызначэнне”.
У 1917-м Канстанцыя падалася ў бежанства ад нямецкага наступу на фронце. У канцы года яна – у падмаскоўным Валакаламску, працуе статыстам у павятовым выканкаме рабочых і салдацкіх дэпутатаў. У далейшым робіцца бухгалтарам у падмаскоўным саўгасе.
У 1923-м паэтка пераехала ў Маскву, стала хатняй гаспадыняй у шлюбе.
Муж, Віталь Адольфавіч Калечыц, быў арыштаваны ў 1933-м і загінуў у лагерах у 1938г.
Пасля арышту мужа Канстанцыя пайшла працаваць ізноў. Вырасла ў эфектыўнага кіраўніка: пачала з пасады начальніка аддзела на заводзе “Аграном”, затым стала выканальніцай абавязкі намесніка дырэктара цэнтральнай канторы ветэрынарнага забеспячэння трэста “Саюзветзабпрам”.
У 1944-м яе прынялі ў Саюз пісьменнікаў СССР.
Яна зрабіла рэверанс лаяльнасці савецкай сістэме, стварыла і ўласную “Песню аб Сталіне” (надрукаваная ў 1947-м), але ўсё адно афіцыйныя крытыкі жорстка ўшчувалі яе за недасавецкасць.
У 1954-м пайшла на пенсію.
У 1968-м Савецкая Беларусь вырашыла ўганараваць Канстанцыю Антонаўну – ёй надалі статус Заслужанага дзеяча культуры рэспублікі.
4 чэрвеня 1986-га яна памерла ў Маскве. У 1989-м сын перавёз урну з яе прахам у Вішнева, а апусціў яе ў магілу на тамтэйшых могілках, стаўшы на калені, шмат у чым варты шматплённы паэт Ніл Гілевіч.
Пры напісанні нататкі аўтар карыстаўся тэкстамі Дануты Бічэль, Дзіяны Чаркасавай, Любові Гарэлік і ўласнай кніжкай пра Канстанцыю Буйло, якая мае шанцы выйсці ў гэтым годзе ў серыі “100 выдатных дзеячаў”.
Андрэй Мельнікаў