Сёлета ў цэнтры Мінска каля плошчы Перамогі адкрыецца кавярня, дзе былыя асуджаныя прапануюць гасцям незвычайнае меню. Пра падрабязнасці пілотнага праекта распавяла кіраўніца праваабарончай арганізацыі “Рэгіён 119” Алена Красоўская.

Алена Красоўская

— Ідэя нарадзілася ў нашых партнёраў са шведскага НГА X-Cons, якая займаецца рэабілітацыяй былых зняволеных, наркаманаў і алкаголікаў, — кажа Алена. — Большасць сябраў гэтай арганізацыі, у тым ліку і кіраўніцтва, самі калісьці сядзелі ў турмах, таму добра ведаюць пра праблемы і патрэбы зняволеных. Адзін з кірункаў іх дзейнасці — развіццё спецыфічнага харчавання. Калегі са Швецыі лічаць, што вельмі многае ў жыцці чалавека залежыць ад харчавання. Ёсць прадукты, якія, напрыклад, павышаюць або паніжаюць узровень агрэсіі чалавека. Гэта не значыць, што мяса — дрэнна, а трава — добра. Гаворка пра больш складаныя навуковыя распрацоўкі падбору такога спалучэння прадуктаў, якое будзе станоўча ўплываць на эмоцыі і стан чалавека. Шведы апантаныя гэтай ідэяй і прапанавалі нашай арганізацыі адкрыць кавярню з такім “неагрэсіўным” меню і нават укараніць яго ў нашых турмах. Апошняя ідэя была занадта ўтапічнай. А вось кавярня — цалкам рэальная. Я дадала ў праект свой складнік — каб у ёй працавалі былыя асуджаныя. Шведы ўхвалілі ідэю, бо ў іх таксама ёсць такія кавярні. Так нарадзіўся сумесны праект, які мы цяпер і рэалізуем. У будучай кавярні будзе асобнае меню з прадуктаў, якія зніжаюць агрэсію і паляпшаюць самаадчуванне, а нашы кухары і іншыя супрацоўнікі будуць распавядаць наведнікам пра гэты кірунак у кулінарыі.

Ад наркамана да аліментніка

Штат кавярні ўжо скамплектаваны. Тут будзе 5 кухараў, 3 бармены, 2 пасудамыйкі, бухгалтар. Усе гэтыя людзі— былыя асуджаныя. Хтосьці сядзеў за крадзеж, хтосьці — за нявыплату аліментаў (ён будзе працаваць бухгалтарам), адна жанчына апроч калоніі знаходзілася раней у ЛПП, ёсць нават асуджаны па артыкуле 328 КК (незаконны абарот наркотыкаў).

— Хлопец ужываў наркотыкі, але цяпер у рэмісіі і робіць добрае ўражанне, — тлумачыць Алена Красоўская. — Мы пастараліся выбраць людзей, на якіх можна спадзявацца. Забойцаў сярод супрацоўнікаў няма, але, можа быць, з часам і з’явяцца. У нас няма прадузятасці: калі чалавек хоча быць чалавекам, трэба даць яму шанец, спатыкнуцца можа кожны. Але ў мяне няма ружовых акуляраў — я даўно працую з асуджанымі і цвяроза ацэньваю рэчаіснасць. Таму мы адкрыта сказалі супрацоўнікам, што ў іх ёсць толькі адзін шанец. Калі хтосьці гэтага не зразумее, будзе адразу ж звольнены. У кавярні заўсёды будзе знаходзіцца кіраўнік без турэмнага мінулага, каб кантраляваць сітуацыю. Пра гэта супрацоўнікі ведаюць.

Арганізатары пакуль яшчэ не вырашылі, ці будуць актыўна афішаваць “турэмную” фішку сваёй кавярні.

— Спачатку мне здавалася, што людзі, даведаўшыся пра спецыфіку ўстановы, хлынуць да нас патокам, — кажа праваабаронца. — Але паколькі для мяне гэта была абсалютна новая справа, я сабрала мінскіх рэстаратараў , каб абмеркаваць з імі сваю канцэпцыю. І пачула несуцяшальны вердыкт, што ў абывацеля “зэкі” асацыююцца з сухотамі, СНІДам і гвалтам, таму людзі проста пабаяцца хадзіць у такое месца. Я спрабавала пярэчыць, маўляў, ва ўсіх супрацоўнікаў будуць санітарныя кніжкі. Але мне патлумачылі, што наведнікі пра санкніжкі звычайна не думаюць. Увогуле, гэта, безумоўна, выклік. І нам трэба будзе даказаць, што асуджаныя — такія ж людзі, і баяцца іх не трэба, яны — не пракажоныя. Грамадства сёння дапамагае бяздомным жывёлам, дзецям-інвалідам, бамжам. Пара перастаць ужо стыгматызаваць і “зэкаў”. Я думаю, што інфармацыя пра асаблівасць кавярні ўсё роўна стане даступнай, нават калі мы не будзем адкрыта гэта афішаваць. У Швецыі, дарэчы, у такой установе  госці ведаюць, хто там працуе, і ніхто на гэта не звяртае ўвагі. Я была ў той кавярні Іoyou. Вядома, яна моцна адрозніваецца ад нашай. У Швецыі дзяржава падтрымлівае такія грамадскія арганізацыі, бо зацікаўленая ў рэабілітацыі асуджаных. Таму кавярня там — гэта двухпавярховы будынак у турыстычным месцы Стакгольма, з велізарнай кухняй, на якой ёсць усё. Дзяржава значна дапамагае ў аплаце арэнды, закупцы абсталявання. У нас не такія магчымасці: у нашай кавярні (80 “квадратаў”) на кухні не было анічога — раней тут была распівальня. Закупка абсталявання, арэнда памяшкання, зарплаты персаналу — усё за праектныя сродкі. Але мы спадзяёмся, што з часам выйдзем на самаакупнасць.

Для гэтага арганізацыя пакуль пойдзе на кампраміс.

— Акрамя асаблівага “неагрэсіўнага” меню ў нас будзе і звычайнае, інакш мы проста не зможам выйсці нават на мінімальную рэнтабельнасць. Таму ў штаце і прадугледжаныя бармены. Так, алкаголь дакладна не зніжае агрэсію, але ў пачатку дзейнасці мы будзем арыентавацца на шырокае кола наведнікаў, а далей пабачым. Пакуль праект разлічаны на год, але шведскія партнёры хочуць яго пралангіраваць, магчыма падтрымаюць развіццё сеткі такіх кавярняў.

Мастацкая галерэя + адукацыйны цэнтр

Адкрыццё кавярні пакуль затрымліваецца, бо каманда праекта робіць усё сваімі сіламі. Дызайн мэблі, напрыклад, распрацавала сама Алена. Уся мэбля: сталы, лаўкі, стойкі — паліцы зробленая ў папраўчай калоніі.

У кавярні арганізатары плануюць размяшчаць каталогі з прадукцыяй нашых калоній. Таксама тут будуць праходзіць выставы творчасці асуджаных з магчымасцю купіць іх працы. Грошы ад продажу будуць ісці аўтарам твораў на “зону”.

— Мы хочам, каб пенітэнцыярная сістэма перастала быць пудзілам, — кажа Алена Красоўская.

У планах арганізацыі — адкрыць на базе кавярні і навучальны цэнтр, каб былыя асуджаныя маглі тут вучыцца кухарскаму майстэрству і атрымліваць адпаведны сертыфікат.

Ганна Кручкова

Фота Аляксандра Кісялёва