Досыць лёгка прадбачыць, што многія сучасныя бацькі, ледзь зірнуўшы на вокладкі ды назвы гэтых кніг, адразу ж адкладуць выданні ўбок. Маўляў, дзіцячая літаратура не павінна змалку навязваць чытачам узоры «прынцэсіных» і «рыцарскіх» паводзінаў як ідэальных, адзіных слушных, правільных і дапушчальных для хлопчыка і дзяўчынкі. Таму папярэджу: не спяшайцеся з высновамі, бо за такімі звыклымі ролевымі мадэлямі патрыярхальнага грамадства ў гэтых казках аўтарка схавала не толькі іх «тытульныя» негатыўныя якасці ды наступствы іх развіцця ў характары. Але пра ўсё па парадку, бо апроч гісторый пра дзяўчынку Зосю, у кнігах можна знайсці і колькі падказак, як ненавязліва развіваць у дзецях назіральнасць ды ахвоту вывучаць наваколле, даведвацца новае.
1. Аўтарка паказвае, што быць прынцэсай, прынцам – гэта несці адказнасць не толькі за сябе.
Галоўнай гераіняй казак, як я ўжо адзначыла, зʼяўляецца дзяўчынка Зося. Яна жыве з мамай – журналісткай, татам – мастаком і двума старэйшымі братамі. Зося яшчэ маленькая, каб быць школьніцай, яна ходзіць у дзіцячы садок. Глядзіць мульцікі, гуляе з лялькамі, час ад часу капрызіць і ўдае з сябе прынцэсу. То сукенкі ёй не такія, то ежа не надта смачная, то прыгоды каля хаты не настолькі грандыёзныя, каб пра іх можна было натхнёна распавядаць. Таму дзяўчынка і марыць стаць прынцэсай. Прыгожай, у пышнай сукенцы, з залатой карэтай і мноствам служкаў. Але калі ў яе гэтую мару ўсё ж атрымліваецца спраўдзіць (не буде распавядаць, як), то Зося разумее, што прынцэсы цэлы дзень не толькі круцяцца каля люстэрка, прымяраючы сукенкі, не толькі харчуюцца спрэс смачнымі пірожнымі ды марозівам, але і мусяць улагоджваць канфлікты паміж каралеўствамі, несці адказнасць за лёсы многіх людзей і цэлых дзяржаў. А гэта не так і проста.
2. Героі казак загадваюць чытачам мноства філалагічных загадак.
Натуральна, яны не загадваюцца наўпрост, а хаваюцца ў дыялогах, назвах, нават імёнах герояў. Самая відавочная – загадка пра «жабіны вочкі». Што ж хаваецца за гэтай дзіўная назвай? А гэта і расліна, і страва, і, натуральна, элемент анатоміі жабаў. Жабкі – героі маюць свае адмысловыя імёны, размаўляюць з адметным «акцэнтам», а гэта ўсё разам дае вельмі багатае поле для разважанняў, практыкаванняў. Напрыклад, што такое жабурынне? Як жабы звязаныя з жабо? Чаму нас часам душыць жаба? І чаму прыгожая, пяшчотная кветачка атрымала назву «жабіны вочкі»?
3. Казачныя расповеды даюць магчымасць заглыбіцца ў культурны, культуралагічны кантэкст.
Здаецца, гэтаму крытэрыю мусяць адпавядаць усе дзіцячыя кніжкі, але на справе так атрымліваецца не заўсёды. Наталля Бучынская нібыта перакдівае масток паміж сваім дзяцінствам, калі мама і бабуля гатавалі крухмалоўку, і сучаснасцю, бо, пагадзіцеся, нямногія сённяшнія гаспадыні знаёмыя з гэтай стравай і наўрад ці часта гатуюць яе дома. Што гэта такое? Дакладны рэцэпт старажытнай беларускай стравы лёгка адшукаць у інтэрнэце, але, калі каротка, то гэта каша з бульбянай мукі ці крухмалу (пра што і сведчыць назва). Смачна? Думаю, на аматара. Але паспытаць варта. Культуралагічны масток лёгка прывядзе і да іншых тэкстаў беларускіх аўтараў, звязаных з жабкамі, ці розных легенд пра назвы раслін, што растуць у нашай краіне. Напрыклад, цудоўнай казкі Уладзіміра Ягоўдзіка пра жабіны вочкі. Не чыталі? То запрашаю. Больш за тое, менавіта захаванне памяці пра свой род, сваю сям’ю – адна з ключавых умоў вяртання гераіні дадому. Да свайго звыклага вобразу звычайнай дзяўчынкі.
4. Кнігі вучаць, што галоўнае – зразумець усіх удзельнікаў канфлікту і нікога з іх не пакрыўдзіць.
Я пераканана ў тым, што калі аўтар пачынае адкрыта павучаць чытача, казаць, што правільна, а што – не, як настаўнік на ўроку, -- у той жа момант ён памірае як цікавы пісьменнік. Кнігі мусяць вучыць прыкладам, схаванымі падтэкстамі, дэталямі, так, каб чытач і сам не здагадаўся, што яго вось тут і цяпер ўзялі і навучылі. Але героі Наталлі Бучынскай – добрыя дарадцы. І Зоська (якая пазней стане Алівіяй), і рыцар Квых (які пазней таксама зменіць аблічча), і іх памагатыя здзяйсняюць свае ўчынкі не таму, што «так будзе правільна», не таму, што «рыцар мусіць быць рыцарам», а таму, што так вымагаюць абставіны. І гэта не проста падпарадкаванне мацнейшаму, страх перад каралём Жудасам (якое імя!), а імкненне зрабіць усё па сэрцы.
5. Гісторыі самі па сабе цікавыя і чароўныя.
Як піша адзін паэт, «Ніколі не ведаеш, што цябе напаткае». Так і казка можа ўварвацца ў нашу рэчаіснасць зусім нечакана. У сне, разам са слоікам жабак-апалонікаў, разам з выпадкова сарванай на лузе кветачкай. Або клубок чараўніцтва пачне размотвацца з прачытанага артыкула ў энцыклапедыі... Галоўнае – не прапусціць той самы момант, калі сонечны праменьчык указвае на нейкі прадмет, калі выпадковая кніга трапляецца на паліцы кнігарні, калі незвычайнай птушка прылятае да цябе на акно. Казкі Наталлі Бучынскай паказваюць: чараўніцтва, паралельны дзіўны свет зусім побач, каб у яго трапіць, трэба быць назіральным, кемлівым ці проста... надта стаміцца і моцна заснуць.
Марына Весялуха, budzma.by
Наталля Бучынская. Прынцэса Алівія і «жабіны вочкі». -- Мінск: Беларусь, 2019.
Наталля Бучынская. Рыцар Квых і «жабіны вочкі». -- Мінск: Беларусь, 2020.
