Князь Шварн Данілавіч родам з Галіча ў беларускай гістарыяграфіі амаль не прысутны. Між тым ён прынамсі некалькі гадоў займаў найвышэйшую дзяржаўную пасаду — вялікага князя літоўскага. Спачатку супольна з дуумвірам Войшалкам Міндаўгавічам (ад 1264 г.), потым між 1267 і 1270 гг. аднаасобна. Што гэта за таямнічы князь і як ён трапіў у вялікую палітыку, распавядаем у артыкуле.

Уяўны партрэт князя Шварна. Малюнак Мечыслава Барвіцкага

Таямніца імя і даты нараджэння

З гэтым чалавекам усё таямніча, пачынаючы ўжо ад імя, вельмі рэдкага, бадай адзінага ў тагачасных княскіх сем’ях Русі. Яно мае аналогіі ў заходнеславянскіх мовах, напрыклад, у чэшскай і славацкай слова «шварны» азначае прыгожы, ладны, прыстойны. Якраз радзіма нашага героя — Галіцка-Валынскае княства — размяшчалася пры мяжы з заходнім славянствам і было шчыльна з ім звязана. Дата нараджэння Шварна невядомая (лічыцца, што гэта прыблізна 30-я гады ХІІІ ст.), жыццё скончыў у 1269-м ці 1270 г. у Літве (верагодна, у Наваградку). Пахаваны ў Холме побач з бацькам.

Падлеткам трапіў у вялікую палітыку

Шварн быў малодшым сынам аднаго з двух галоўных галіцка-валынскіх князёў Данілы Раманавіча, і бацька яшчэ падлеткам уцягнуў яго ў вялікую палітыку. У 1254 г. дзеля замацавання міру з Літвой Шварн ажаніўся з дачкой Міндаўга, што пазней дало яму фармальную падставу для заняцця літоўскага трона.

У 1264 г. быў пасланы з войскам у Літву ў дапамогу Войшалку і застаўся там суправіцелем як прадстаўнік і вартаўнік інтарэсаў Галіцка-Валынскай дзяржавы. Але адначасова захаваў сваё ўладанне на радзіме — Холмскае княства.

Дружына. Мастак Павел Татарнікаў

Па гэтай прычыне здараліся нестыкоўкі ў міжнароднай палітыцы, бо ў Літвы і Галіччыны-Валыні маглі быць розныя сябры і ворагі. Калі ў 1267 г. ліцвіны наехалі на Мазоўша (Мазовію), то тамтэйшы князь Баляслаў выгаворваў Шварну, маўляў, да ліцвінаў не маю прэтэнзіі, бо варагуем з імі, а вось на цябе пакрыўджаны. У адказ Баляслаў напаў на Валынь, і Шварн з Наваградка паехаў бараніць радзіму.

Эфемернае княжанне

З усіх гэтых звестак даследчыкі выводзяць, што Шварн Данілавіч не надта пэўна пачуваўся ў Літве, а знакаміты ўкраінскі гісторык Міхайла Грушэўскі нават палічыў, што княжанне Шварна ў Наваградку было «такое ж эфемернае, як і княжанне Рамана ў воласцях Войшалка» (Раман Данілавіч — старэйшы брат Шварна). Нездарма ён бедаваў з нагоды адыходу Войшалка ў манастыр і ўпрошваў таго застацца пры ўладзе. Паводле Міхайлы Грушэўскага: «для Шварна смерць Войшалка, які быў ягонай маральнай апорай на Літве, была моцным ударам».

Якім чалавекам быў Шварн

Хоць звестак пра Шварна захавалася вельмі мала, тым не менш з іх можна «выцягнуць» высновы пра некаторыя ягоныя асабістыя рысы.

Быў чалавекам сваёй эпохі, а людзі Сярэднявечча не ўмелі, не былі ў стане кантраляваць свае эмоцыі і дзейнічалі найчасцей пад іх уплывам, што называецца, «з гарачкі». Вось і Шварн у 1267 г. насуперак наказу дзядзькі не дачакаўся падмогі, а памчаўся ў пагоню за мазаўшанамі і пацярпеў паразу, ягоная дружына панесла значныя страты.

Наваградак. Помнік рыцару-абаронцу

Здаецца, быў не самым «крутым» князем-ваяром, пра што сведчыць эпізод з горадам Вазвягелем (на Жытоміршчыне). Бацька паслаў яго з войскам падпарадкаваць гэты горад, вазвягельцы нібыта пагадзіліся, а адразу пасля адыходу Шварна прагналі ягонага цівуна (намеснік, прадстаўнік князя). Потым смяяліся з Шварна і ягонай дружыны, стоячы на абарончых сценах.

Шварн Данілавіч вярнуўся на радзіму толькі пасля смерці: «Княжыў жа па Войшалку Шварн у Літоўскай зямлі, княжыў няшмат гадоў і праставіўся, і паклалі ягонае цела ў царкве святой Багародзіцы, каля труны бацькі».

Як успрымаецца асоба Шварна сёння

Сёння вялікі князь літоўскі Шварн Данілавіч не падабаецца прыхільнікам канцэпцыі «паганскай імперыі», паводле якой Вялікае Княства Літоўскае стварылі, паднялі да магутнасці балты-язычнікі, якія панавалі ў дзяржаве і пагарджалі славянамі-хрысціянамі.

Кніга пра паганскую імперыю

Такі погляд даволі распаўсюджаны ў Летуве, і мае прыхільнікаў сярод прафесійных гісторыкаў.

Калі Войшалка адэпты гэтай канцэпцыі яшчэ прызнаюць, бо хоць і ахрысціўся, але з паходжання быў мясцовым, тутэйшым балтам-язычнікам, то праваслаўны славянін Шварн у канструкт «паганскай імперыі» ніяк не ўпісваецца. Таму яго часта ігнаруюць, і нават занатаваная спроба ўвогуле выкрасліць Шварна Данілавіча з гісторыі. Так гісторык Артурас Дубоніс заявіў, што інфармацыя летапісу пра вялікакняжанне Шварна — позняя ўстаўка і гэта прыдуманы, неіснуючы «праваслаўны праект Літвы», які ніяк не адпавядаў летувіскай рэчаіснасці таго часу. Праўда, доказаў для такой высновы аўтар не прадставіў.

Канстанцін Семяновіч, budzma. org