Прайшоўшы пешшу шлях кантрабандыстаў , экспедыцыя на некалькі дзён разбіла лагер у Ракаве: гэтая вёска заслугоўвае асобнага аповеду. Як здалося аўтару, ад яе да гэтага часу ззянне ідзе.
Што такое Ракаў у 2015 годзе? Аграгарадок, які выглядае як сярэднявечны горад: самыя высокія пункты мястэчка — касцёл і царква, яны бачныя падарожніку здалёк.
Ракаў пазбег высотнай забудовы, і дзякуй Богу. Архітэктурнае аблічча Ракава варта захоўваць, каб паказваць турыстам сярэднявечную Беларусь.
З першага погляду ўсё як і ўсюды ў радыусе 50 км ад Мінска: мінчане аблюбавалі наваколлі за лясы і добры від, усюды будуюцца дамы, катэджы, Мажэстык і Агрэстык наступаюць. Мілае, размеранае прыгараднае жыццё на ўлонні прыроды.
Але брукаванкі вёскі хаваюць значна больш сакрэтаў, чым здаецца з першага погляду. Для мяне сапраўдным адкрыццём стала колькасць інтэлектуалаў на квадратны ракаўскі метр: адчуванне, нібы і не было “Кіпцюроў ГПУ”, быццам і не было крывавага 1937-га, калі расстралялі інтэлігенцыю нашага народа. У Ракаве, як і ў сярэднявеччы, 10% насельніцтва можна смела адносіць да шляхты, арыстакратаў.
Як там у Дуніна-Марцінкевіча, “Пінская шляхта”? У нас “Ракаўская шляхта” — ідзем у госці, запрашаем на прадстаўленне, сябры.
Правадыр мясцовага дваранства мастак, “прафесійны жывапісец”, чалавек-аркестр Фелікс Янушкевіч. Яго дом — яго крэпасць і арт-галерэя, дзе ён выдае экскурсіі-інсталяцыі пра Ракаў. Экскурсіі ў Фелікса дарагія, але ён адпрацоўвае кожны еўрацэнт — найлепшае шоў у радыусе 100 км ад Мінска.
— Ведаеце, прафесія перакладчыка перастала быць элітарнай. Раней гэта была Прафесія, а цяпер, з вынаходствам перакладчыка google, каштоўнасць яе сышла. Зрэшты, як і многіх іншых.
Гэты сум праглядваўся ў словах шматлікіх нашых суразмоўцаў: сярод інтэлектуалаў у Беларусі цяпер цэняцца толькі праграмісты.
У нейкі момант на сцэне з’яўляюцца дачка і пляменніца Фелікса, пачынаюць іграць, і ў галаве трашчыць ад замыкання кантактаў: ці не так раней жылі беларускія арыстакраты? Тая самая шляхта, якой на тэрыторыі Беларусі было 10-15% — самы высокі паказчык у Еўропе! Зразумела, што большасць была перабітая войнамі, але вось, калі ласка: жывы беларускі арыстакрат. Аграгарадок Ракаў, 2015 год.
Мы пераходзім на суседнюю вуліцу: знаёмцеся, Васіль і Алена, прадпрыемства “Ракаўскі сувенір”. Васіль Рубцоў займаецца шклом: гравіроўка па шкле і крышталі, адраджэнне радзівілаўскіх традыцый.
Пра Васіля нават знялі фільм, з фільма ўсё зразумела.
Васіль паспеў нават пажыць у Польшчы, але вярнуўся, арганізаваў “шкляную мануфактуру”, прычым трапіў у трэнд адраджэння традыцый: побач, у Налібоках, была вялікая фабрыка Радзівілаў па вытворчасці вырабаў са шкла. Ганна Радзівіл яе арганізавала ў XVIII стагоддзі, маштаб быў сур’ёзны: налібоцкае шкло прадавалі за мяжу. А цяпер Васіль рэканструяваў радзівілаўскія фужэры — але публіцы пакуль яны не патрэбныя. Значна вялікім попытам карыстаецца гравіроўка звыклым савецкім тостам, за цешчу, за сяброў, на жаль.
— Нам бы “танныя крэдыты”, развіваліся б хутчэй. Крыху пазней зробім вялікую выставачную залу, дзе можна будзе купіць нашу прадукцыю са зніжкай.
У Ракаве ужо з’явіўся нядрэнны турыстычны кластар: у рамках аднаго аграгарадка ты можаш пераходзіць ад чалавека да чалавека, ад сітуацыі да сітуацыі, і ехаць далёка не трэба. Гэта тое самае “адраджэнне”, Рэнесанс. Памятаеце, на Палессі мы журыліся, называлі сітуацыю словам “дэкаданс”? З Мінска ў Ракаў задзімае грашовы паток, таму мясцовай шляхце можна і на арт-праектах зарабіць.
Пажыўшы і ў Мінску і ў Польшчы, Васіль Рубцоў лічыць аграгарадок Ракаў ідэальным месцам.
“Машыны, святлафоры, усе бягуць, усе нейкія нервовыя. А ў нас ціха, спакойна… Я ўвесь Ракаў магу перайсці, нават не паглядзеўшы вакол: калі і будзе машына, то яна пачакае”, — вось і ўся вясковая пастараль.
Спакой спакоем, але мяне больш цікавіць загадка, чаму ў аграгарадку так шмат арыстакратаў. Правадыр мясцовага дваранства Фелікс Янушкевіч тлумачыць гэта тэктанічным разломам, які праходзіць пад Ракавам, Ракаў па версіі Фелікса — не толькі цэнтр Зямлі, але і цэнтр Сусвету. Факт, вядома, спрэчны, але менавіта Ракаў стаў ціхай гаванню многіх беларускіх інтэлігентаў.
Суседні дом ад Васіля Рубцова: Тодар Кашкурэвіч, сын знакамітага мастака Арлена Кашкурэвіча. Тодару належыць філасофскі канцэпт “вёска ў горадзе”. Вёска знішчыла гарадскую культуру Мінска і многіх іншых гарадоў Беларусі — можа, таму Тодар з Мінска пераехаў у Ракаў?
— Мне тут падабаецца. Я кожны дзень прачынаюся ў 6 раніцы. Пакуль жонка спіць, сяджу, куру. Думаю…
Тодар паспеў сёе-тое прыдумаць: разам з Алесем Ласём адрадзіў беларускую дуду, сам навучыўся рабіць нашы старажытныя дуды і граць на іх.
— Без лішняй сціпласці: цяпер амаль уся Літва грае на маіх дудах…
Тодар — настаўнік многіх беларускіх гравёраў і ювеліраў. Удзельнік гурта рытуальнага фальклору ESSA, беларуска-літоўскага фолк-джаз праекта “TYLOS LABANORO”. Адзін з заснавальнікаў і актыўных удзельнікаў цэнтра этнакасмалогіі “KRYŬJA”. Галоўны рэдактар альманаха “DRUVIS”.
Чалавек-глыба ў Ракаве жыве плот да плота з Васілём Рубцовым, у іх ёсць нават сумесны “шкляны” праект са старажытным беларускім арнаментам на кубках.
“Жыву ў Ракаве. Ва Усходняй Беларусі не змог бы жыць: іншыя людзі, яны трапілі ў цывілізацыйны разлом, які зладзілі бальшавікі”.
Пагаварыўшы з Тодарам, скачам у аўтамабіль: лес, хутар за некалькі кіламетраў ад аграгарадка Ракаў, чакае мастак і музыка Алесь Лось.
Гэта прыкладна як ад Майкла Джэксана пераехаць да Фрэдзі Мэрк’юры: фальварак “Хутар Дудара” і яго ўладальнік Алесь Лось. Пабываў у многіх краінах свету — але спыніўся ў ваколіцах Ракава.
Злева — лялечны тэатр батлейка, на сцяне — арсенал музычных інструментаў. Скачучы ад сядзібы да сядзібы, не магу пазбавіцца адчування сярэднявечча. Менавіта так выглядала Беларусь у сярэднія вякі, у часы ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Мястэчка, Ракаў. Жывуць мяшчане, недалёка ад мястэчка сяляне — і сярод іх раскіданая шляхта, арыстакраты. Многія з іх хай і небагатыя, многія з іх хай і падкормліваюцца з зямлі, але…
Яны — арыстакраты.
“Хоць салому еш, але гонар трымай”, — так казалі ў старажытнасці пра нашых старажытных. Алесь, дарэчы, нам на дудзе сыграў. Можаце паслухаць, як гучыць беларуская дуда.
Да сярэдзіны ХIX стагоддзя дуда была самым распаўсюджан
ым інструментам на тэрыторыі Беларусі. Але пра шатландскія і ірландскія дуды ведаюць усе, а беларуская дуда — лёс хворых на галаву прафесіяналаў.
Чаму? Няма ў мяне адказу. Вялікія веды — вялікі смутак. Алесь Лось не толькі мастак, музыкант, этнограф, але і філосаф.
— Цяпер вёска і праўда захапіла горад. Вясковая мадэль спажывання: усе разважаюць катэгорыямі “грошы, праца, аўтамабіль, колькасць кватэр”, жывуць, каб максімальна зэканоміць для спажывання матэрыяльных выгод. Гэта духоўны крызіс: паверце, у часы СССР культуры надавалі значна больш увагі, чым цяпер.
Фільм пра Алеся Лася: Ракаў, ён не заканчваецца, ён вялікі. Мы некалькі дзён поўзалі ад сядзібы да сядзібы, ад чалавека да чалавека. І, здавалася б, усяго толькі аграгарадок пад Мінскам. Але Ракаў — адна з самых цікавых беларускіх вёсак.
На фота мы прарываліся скрозь буру ў экапаселішча “Росы”, ёсць тут і такі варыянт жыцця. З дзясятак кіламетраў ад Ракава — і зноў альтэрнатыўная рэальнасць, іншае жыццё, свой погляд на свет.
На фота сям’я Аляксандра Матруховіча. Яны пераехалі ў экапаселішча пасля чытання кніг Уладзіміра Мегрэ “Звенящие кедры России”. Калі сцісла, сутнасць выкладзеных ідэй у тым, што трэба адраджаць традыцыю жыцця ў радавых маёнтках. Для гэтага ў кожнай сям’і павінен быць участак на два гектара зямлі, дом, сажалка, сад, пажадана гаспадарка. “Мы лічым, што праз стварэнне свайго радавога маёнтка чалавек аднаўляе і захоўвае сувязь з продкамі, з Богам, з Зямлёй, з прыродай”, — цытата сайта www.rosy.by.
Як казаў Арыстоцель, “кожны псіх свая праграма”, але жыхары “Росаў” кінулі пастаянную працу ў Мінску, жывуць сем’ямі на зямлі, і жывуць шчасліва. На фота тая самая сажалка радавога маёнтка, злева ў кустах хлопчык, хлопчык відавочна шчаслівы.
— У нашым селішчы ўжо сорак дашкалят, бачылі б вы, як яны гуляюць разам…
— Калі з Мінска пераехалі, адразу стала прасцей жыць: знікла ўсё лішняе, наноснае. У горадзе вельмі шмат энергіі траціцца на неістотныя рэчы. А вы хлебам частуйцеся, частуйцеся — самі пячэм, вырабляем, бездражджавы.
Зразумела, што ў іх пакуль усё ў працэсе, але вочы гараць: як амерыканскія піянеры, яны будуюць сваю мару.
“Чалавек у радавым маёнтку — як творца, як мастак. Малюе жывымі фарбамі. Гэты працэс захапляе бясконца…”
І чамусьці найбліжэйшае ад Мінска экапаселішча паўстала… правільна, недалёка ад аграгарадка Ракаў. Што ў гэтых месцах такое робіцца, не разумею.
Я б і сам тут пасяліўся. Іслач, лясы, палі, прыгожа. А галоўнае — у першай палове ХХІ стагоддзя тут вельмі моцныя суседзі, кожны здольны лекцыю прачытаць. Запражэш коней, сядзеш у брычку і паедзеш па суседзях інтэлектуальна ўзбагачацца. Мара Льва Мікалаевіча Талстога тутэйшыя месцы.
Ездзім, даследуем “прыгарады” вёскі Ракаў.
Куды вокам ні кінь — усюды пад Ракавам тырчыць беларускі арыстакрат. Сядзіба “Марцінова Гусь”, загарадная рэзідэнцыя і адзін са спосабаў заробку Аляксандра Белага.
Аляксандр Белы — гісторык, публіцыст, культуролаг. Доктар гуманітарных навук. Акрамя Беларускага політэхнічнага інстытута скончыў Кінгстанскую школу бізнесу ў Вялікабрытаніі. Каардынатар праекта “Наша Страва”, рэканструкцыі гісторыі і сімволікі традыцыйнай кухні Беларусі. Кнігу з гэтага праекта Аляксандр трымае ў руках.
Раздзел “Lazy Halubtsy” — адзін з найлепшых падарункаў замежніку, аўтар — Аляксандр Белы.
— Чаму выбраў наваколлі Ракава? Ды ўсё проста: няма тут ніякай містыкі: ад Мінска недалёка, Налібоцкая пушча побач, Іслач побач. Унікальны сплаў блізкасці ад Мінска і наяўнасці дзікай, некранутай прыроды. Прадпрыемстваў тут няма. Вось і атрымліваецца, што карэнныя мінчане “панаехалі” ў Ракаў.
Развітваемся з Белым, вяртаемся ў Ракаў, і па дарозе ў прадмесці Ракава — чарговы нам у рукі персанаж.
Павел Калінкоў, уладальнік “ранча” за некалькі кіламетрах ад цэнтра Сусвету з назвай Ракаў. Усё як заўсёды: у мінулым паспяховы юрыст, кінуў, пачаў займацца коннай справай.
— Мне заўсёды падабаліся коні, займаўся гістарычнай рэканструкцыяй, ездзіў на конях. І неяк выйшла, што купіў былую ферму, памаленьку ператварыў хобі ў лад жыцця…
Беларускі гусар ладзіць экскурсіі для дзяцей і дарослых, расказвае пра “крылатых гусараў” ВКЛ і проста свеціцца ад шчасця: каўбоем быць, мабыць, лягчэй, чым юрыстам.
Як неаднаразова адзначалася іншымі суразмоўцамі, за горадам дыхаць і жыць ім стала нашмат лягчэй. Ёсць свая справа, навіны і гарадскія дробныя рухі цікавяць мала.
“Мне падабаецца жыць на прыродзе, я нават у Мінск стараюся ездзіць, калі ў ім мала машын — калі няма гэтага вулля пчалінага, у выхадны дзень, або ў сярэдзіне дня…”
Як бачым, Ракаў прэтэндуе на званне інтэлектуальнага горада-спадарожніка Мінска. Суразмоўцы на фота і відэа — толькі тыя, што пагадзіліся пагаварыць. Прыкладна палова адмовіліся, маўляў, адчапіся ты са сваімі рэпартажамі, спакойна дай пажыць. Усе гэтыя людзі складаюць тутэйшы “інтэлектуальны клуб” — моцная энергія ў тутэйшых месцаў.
Працэнт мінчан у Ракаве ледзь не большы, чым у самім Мінску, і справа не толькі ў грашах і блізкасці да сталіцы.
Гэта таксама Ракаўскія вечары, вечары класічнай музыкі ад жыхароў Мінска Максіма Шуміліна і Пафнуція Кузюкяна на палянках Іслачы.
Канцэрты класічнай музыкі пакуль здараюцца нячаста, але камон — і гэта таксама Ракаў.
Для адной вёскі ці не зашмат падзей і людзей? Таму Ракаў — найлепшае дапаможнік па вывучэнні “энергіі месца”. Выпраменьванне Лас-Вегаса 30-х, або тэктанічнага разлому, але факт застаецца фактам: недалёка ад Мінска назіраецца культурны ўсплёск. І грошы ў гэтай сітуацыі вырашаюць не ўсё: гаворка ідзе менавіта аб фармаванні ўнікальнага месца, “Ракаўскага княства”, як яго жартам называюць самі ўдзельнікі падзей.
А наш караван рухаецца далей — сыходзім у Налібоцкую пушчу, дзе ніякія энергетычныя прамяні нас не дастануць. Як і прамяні інтэрнэту: у пушчы добра, калі знайшоў месца, дзе працуе тэлефон.
З Налібоцкай пушчы атрад перадае прывітанне: на чарзе школа выжывання ў лесе, рысі, ваўкі і мядзведзі.
