З вамі фінальны выпуск праекта “Краіна”: праз хваробы экіпажа і іншыя праблемы ў канцы лета мы зрабілі вялікую паўзу — каб вынырнуць цяпер з фінальным рэпартажам. Не, яшчэ не памерла наша “Краіна”, напэўна будуць паездкі. Але ў гэтым сезоне — фінальная частка: аповед пра Лынтупы, ускраіну, памежную зону з Літвой.
Каб вы разумелі, край Блакітных азёр і ўсё, што побач з Лынтупамі, — глухая тэрыторыя, ускраіна нашай невялікай імперыі. Таму гэтыя месцы так добра захаваліся, прыкметаў цывілізацыі тут амаль няма. Затое ёсць прыгажосць у чыстым выглядзе: фармальна Блакітныя азёры адносяцца да Нарачанскага нацыянальнага парка, але розніца паміж імі — як паміж чорным і белым. Вакол Нарачанскіх азёр яблыку няма дзе ўпасці: санаторыі, адпачывальнікі, шчыльная забудова. Блакітныя азёры — мара аўтыста, можна браць заплечнік і адыходзіць ад людзей надоўга. Восенню і зімой тут рэдка сустрэнеш чалавека.
Спецыяльна для змучаных грамадствам “чалавекаў” на Блакітных азёрах зробленая экасцяжына. Я нават не ведаю, ці варта яе рэкламаваць: хараство гэтай сцежкі якраз у адсутнасці людзей. Напісана, што ўваход платны — эх, знайсці б яшчэ чалавека, якому трэба заплаціць. Няма нікога, “Сто гадоў адзіноты” трэба экранізаваць тут.
Возера Мёртвае, выгляд зверху. Прыгожа там, так ціха і спакойна — як у магіле. Але калі жарты ўбок, то возера і праўда не жыве: у вадзе занадта шмат мінералаў, таму з жывых на яго берагах толькі расіца — расліна, якая забівае насякомых.
Сцежка ля Блакітных азёр — адна з нямногіх талковых у Беларусі, па ёй сапраўды хадзіць прыемна. Ёсць месцы для адпачынку, шпацыруеш, спускаешся ў нізіны, падымаешся на пагоркі. Калі трохі інфармацыйна падкаваны, можна ўявіць велізарны ледавік, які поўз, варочаў камяні. Ледавік пакідаў яры, велізарныя ямы і пагоркі: так фармаваўся рэльеф ля Блакітных азёр. На відэароліку ніжэй — возера Глубля.
Сыходзячы з адзінокіх Блакітных азёр, наш табар не глядзіць у неба — ён глядзіць па баках, таму што позняй восенню гуляць па радзіме прыгожа.
Залітыя сонцам заінелыя палі — у такой задуменнай прыродзе кавалася ментальнасць і няспешнасць беларусаў.
Калі ёсць жаданне адзіноты і прыгажосці, атрад “Краіны” рэкамендуе наваколлі Блакітных азёр. Зрэшты, адзінота і прыгажосць пераследуюць і ў мясцовым мегаполісе, які носіць імя Лынтупы.
Тутэйшы касцёл стаіць як помнік часам, калі царква вакол сябе людзей гуртавала: цяпер у невялікіх гарадах людзі моляцца толькі на прадпрыемствы, што яшчэ жывыя. Галоўнае, каб была праца. Але ў Лынтупах працы няма.
— Мы нашае жыццё падзяляем выразна: да выбуху і пасля выбуху спіртзавода, — дзеляцца адчуваннямі мясцовыя жыхары. — Калі завод працаваў, нам здавалася, што так будзе заўсёды. Ходзіш на працу, жывеш, потым пенсія — і ўсё, спакойная старасць. Стабільнасць дакладна ў нас была. Але калі ў 2013 годзе спіртзавод выбухнуў — яго закрылі, і высветлілася, што мы нікому не патрэбныя. Няма ніякай упэўненасці ў заўтрашнім дні, за ўсё трэба змагацца самому.
Лынтупы могуць быць ілюстрацыяй дэпрэсіўнага беларускага горада, гэткім маленькім Дэтройтам. Цяпер шматлікія мясцовыя жыхары ездзяць на працу на АЭС: там, на “будоўлі стагоддзя”, добрыя заробкі. Ездзяць вахтавым метадам, зарабляюць грошы, кормяць сем’і, але наперадзе тупік. Тупіком заканчваецца ў Лынтупах чыгуначнае палатно, і такім жа тупіком выглядае будучыня аграгарадка.
— Вы напішыце, што, як толькі скончыцца будаўніцтва АЭС, у нас тут брацкая магіла будзе. Працы няма, нічога няма… Мы нашу мясцовасць называем “апендыцыт”: паглядзіце на карту — адусюль далёка. Да Літвы толькі блізка, але Літва цяпер замежжа. Таму паволі жыццё ў нас замірае. Мяркуйце самі: цяпер у 10 класе вучыцца ўсяго 6 дзяцей, і тое са скрыпам набралі.
Вароты спіртзавода: горадаўтваральнае прадпрыемства закрытае. Але лынтупчане з гонарам апавядаюць гісторыю пра тое, як захаваўся герб “Пагоня” на адной з труб.
— Яго ў пачатку 90-х павесілі і ўсё ніяк не могуць зняць. Каго з мясцовых працоўных ні папросяць — дык у людзей адразу то хвароба, то адгул, то проста вышыні баюся. Адзін з начальнікаў вельмі хацеў зняць, дык яму намякнулі, што не трэба. Ён і перастаў хацець.
Адчуванні ад Лынтупаў пакідаюць цікавую сумесь эканамічнай дэпрэсіі з нацыянальнай ідэнтыфікацыяй.
На мясцовых могілках помнік невядомым салдатам, якія загінулі ў баях з бальшавікамі ў 1920 годзе. У іншых рэгіёнах гэтая тэма пад негалоснай забаронай. Але тут памежжа, свабоды меркаванняў больш.
Відэаролік вышэй — меркаванне жыхаркі памежных з Літвой тэрыторый пра стаўленне мясцовых жыхароў да ўладаў.
На прыгранічных тэрыторыях сам чорт нагу зломіць: літоўцы, беларусы, палякі, змешванне культур. У відэароліку — гутарка жыхарак вёскі Рымдзюны, недалёка ад АЭС, якая будуецца. Размаўляюць унутры вёскі ўвогуле на літоўскай мове. Таму і ў Рымдзюнах, і ў Лынтупах ніхто не дасць вам адназначнага адказу, чыя ўлада і чыя мова лепшая — галоўнае жывіце мірна.
На саміх могілках усе культуры рука аб руку: адна сям’я, але адзін помнік на польскай мове — другі на рускай. Усе ляжаць ціха. Так і ў Лынтупах: раней цывілізацыйныя пачуцці бушавалі — цяпер усё ціха і спакойна. Канчатковая станцыя. Тупік.
Катэгарычна не згодны з такой пастаноўкай пытання мясцовы гісторык, краязнаўца, паэт Аляксандр Горбуль.
— Лынтупы? Не, браткі, гэта ж цэнтр сусвету. Я па ўсім свеце паездзіў, а лепшага мястэчка не знайшоў…
У кожным горадзе павінен быць свой захавальнік культуры. І ў Лынтупах гэта Аляксандр Горбуль.
Мы едзем за горад, крочым па палях, Аляксандр расказвае пра незвычайныя паганскія камяні, пра тое, што мясцовасць вакол Лынтупаў магічная, нібы наваколлі Стоўнхэнджа, але я бачу толькі прыгожую прыроду — і некаторую эканамічную пустэчу.
Кожная прыгожая дарожка абавязкова ўпіраецца ў кінуты дом: што зробіш, час такі. Унутры мінскай кальцавой крызіс прыкметны толькі па чэку ў бары і вялікай напрузе ад парадку лічбаў. У той час як Лынтупы паміраюць: рэшткі насельніцтва сцякаюцца з вёсак у аграгарадок, а моладзь імкнецца з’ехаць. Адзінай аддушынай рэгіёна можа стаць турызм. Турызм можа быць выхадам, бо цікавасць да рэгіёна ёсць.
Наваколлі возера Балдук: яны нават сталі эпіцэнтрам скандалу з удзелам мясцовых жыхароў і праваслаўнай царквы.
Пустынныя берагі возера пачалі актыўна забудоўвацца: з боку нацпарка нельга, там ахоўная тэрыторыя. Але на другім беразе размешчаныя вёскі Войшкуны і Станчыкі, якраз у Станчыках будуецца царква. Хоць у тых месцах і без таго досыць навабуду.
Будаўнічая актыўнасць у Войшкунах і Станчыках зашкальвае, участкі з трухлявымі дамамі выстаўляюцца па цане 20-25 тысяч долараў — ля берагоў возера Балдук падрастае гэтакая Ніца. Тут не так густа і шчыльна ўсё заселена, як вакол Браслаўшчыны і Мядзельшчыны, таму людзі ахвотна інвестуюць у адзіноту і ціхую прыроду.
Старажылы, зразумела, не радыя.
— Апошнія некалькі гадоў у нас вельмі шумна стала. Машыны, будоўля вакол, нібы не ля нацпарка жывем, а побач з мінскай кальцавой… — наракае Ларыса Іванаўна Татарынава, але прызнае, што супраць сілы не пойдзеш. Асабліва калі гэта сіла грошай.
Але ў адрозненне ад абяцанняў зрабіць з Нарачы горад-сад, Блакітныя азёры самі, за кошт прыватнага капіталу, абрастаюць цікавымі турыстычнымі праектамі. Вёска Грумбіненты, агратурбаза “Блакітныя азёры” і домік яе ўладальніка з сонечнымі батарэямі, якія даражэйшыя за дом. І вакол Блакітных азёр з банкаўскай карткай “Альфа-банка” не прападзеш: ёсць варыянты вельмі прыстойнага адпачынку на прыродзе.
Еўропа. Ціхі, мілы куток: вакол Блакітных азёр узрушальная прырода. Чыстае, свежае паветра, якое можна піць. І калі зайсці ў Гугл, вакол Блакітных азёр знойдзецца нямала хатак у арэнду. Падобна да таго, гэта і будзе выхадам для рэгіёна.
Рамеснік Уладзімір Курыла і яго жонка, аграгарадок Лынтупы. Раней працавалі на спіртзаводзе, цяпер спрабуюць жыць разьбой па дрэве і рукамі мужа: калі забяспечыць рэгіёну крэдыты, падатковыя льготы, ёсць, вядома, шанец “перакаваць” мясцовых жыхароў на турызм.
Бо без лішняга пафасу: з прыродай лынтупчанам дакладна пашанцавала. Так, у эканоміцы праблемы, так, спіртзавод выбухнуў, так, жыць у гэтым рэгіёне нялёгка.
Затое прыгожа.
Гэтая дзіўная магія роднай краіны, якую і любіш, і ледзь цярпіш адначасова. Гэта і ёсць твая “Краіна”.
Нам было добра з табой, “Краіна”. За гэтыя некалькі месяцаў мы так і не змаглі аб’ехаць цябе ўсю. Але мы многае змаглі ўбачыць, перажыць. Па гэтай спасылцы — папярэднія артыкулы.
Вось з нявыдадзенага — абрад “Пятрок” на музыку Shuma, дзякуй студыі “Чырвоны баян”. Дзякуй усім.
