Складана падводзіць вынікі, кіруючыся воссю часу, у перыяд, калі час ператварыўся ў смалу і мы самі, як мухі, застылі ў ёй. Застылі ў роспачы і разгубленасці: вяртацца назад ці зрабіць рашучы крок наперад? Складана аналізаваць культуру нацыі ў час, калі і сама нацыя, і ўсе яе здабыткі, як перліны з парваных караляў, імкліва разлятаюцца па свеце. Нейкія з іх, безумоўна, згубяцца і будуць чакаць свайго зорнага моманту недзе пад канапай, а нейкія стануць яскравымі акцэнтамі ў новым упрыгажэнні.
Тым не менш беларуская культура жыве, і ў яе развіцці нават можна заўважыць досыць пазітыўныя тэндэнцыі.
1. Зрух акцэнтаў беларускага культурнага жыцця з Мінска на суседнія сталіцы ды іншыя еўрапейскія гарады
Не буду першай (ды і нават не другой), хто адзначыць, што калісь яскравая афіша мінскіх падзей — выставак, канцэртаў, прэзентацый, спектакляў і кінапаказаў — ператварылася ў суцэльнае палатно колеру бетону. А з адлегласці падаецца, што тут і зусім няма жыцця: амаль усё зачынена, вынішчана, раструшчана. Раз-пораз прабіваюцца парасткі: то ў філармоніі Бенька прадставіць праграму, то ў мастацкім музеі адкрыецца знакавы выставачны праектда 100-годдзя Віленскага беларускага музея імя Луцкевіча, але колькі тых імпрэзаў — слёзы.
Містэрыя ў філармоніі «Сёстры з раю», фота «Новы Час»
Затое ў Варшаве, Вільні, Таліне, Берліне, Антверпене, Лодзі і Кракаве праходзяць нашы тэатральныя прэмʼеры, кінапаказы, прэзентацыі кніг. Сам культурніцкі рух паціху інстытуцыяналізуецца, а творцы не проста працуюць самі па сабе ці падтрымліваюцца спарадычнымі ініцыятывамі, а групуюцца вакол рэальных і цалкам жыццяздольных Беларускіх дамоў, моладзевых хабаў, наноў адкрытых дамоў творчасці. З беларускім акцэнтам, натуральна. А ініцыятывы, якія імі апякуюцца, з маленькіх валанцёрскіх праектаў разрастаюцца ў сурʼёзныя цэнтры.
2. Мы назіраем росквіт эпохі творчых рэзідэнцый
Так, можна казаць пра эпоху. Беларускія пісьменнікі, мастакі, акцёры і раней любілі бавіць час у творчых рэзідэнцыях. Але тое былі хутчэй выключэнні, чым правілы. У рэзідэнцыі траплялі адзінкі, тыя, хто проста ведаў мясціны і дзе іх шукаць, такую магчымасць прапаноўвалі як узнагароду, напрыклад, да аднаго з прызавых месцаў на прэміі імя Гедройця. Але 2021-ы ўсё змяніў.
Рэзідэнцыі сталі магчымасцю выехаць з Беларусі, адпачыць ад будзённасці і глынуць свежага паветра без трывогі беларускай рэчаіснасці. І гэта стала напраўду зʼявай, цэлым рухам.
Сяржук Доўгушаў ладзіць чарговы набор у свой праект «Дом творцаў», маштабны набор абʼявіла Беларуская Рада культуры, раз-пораз польскія, чэшскія, нямецкія, фінскія творчыя арганізацыі даюць такую магчымасць беларусам. І, думаецца, плён хутка будзе. Мы пабачым — дарэчы, ужо бачым, набыткі, што ўзніклі дзякуючы рэзідэнцыям і супольнай працы ў іх.
Добры прыклад — эмацыйная опера па-за гульнёй «Corporis Exercitia». Гэты спектакль стаў вынікам тэрапеўтычнай арт-рэзідэнцыі, у якой узялі ўдзел рэпрэсаваныя творцы з Беларусі: спевакі, музыкі, акторы.
3. Востры перыяд пераезду, адаптацыі на новым месцы ці да новай рэчаіснасці перажыты, творцы пачынаюць напраўду займацца творчасцю
Канец бягучага года адзначаны шэрагам яскравых прэмʼер. Выходзяць новыя альбомы, зʼяўляюцца тэатральныя пастаноўкі, здымаецца кіно.
Тэма пратэсту і пошуку свайго шляху «пасля» ўсё яшчэ гучыць лейтматывам у новых рэлізах, але гучыць не так балюча, востра, хутчэй — асэнсавана, як нешта перажытае, што зʼяўляецца горкім вопытам, але не павінна стаць кайданамі, якія перашкаджаюць рухацца далей.
4. Разам з тым узнікае і патрэба ў асэнсаванні зробленага, пражытага за 2020-2021 гады
Шкада, што аналітычныя публікацыі зʼяўляюцца пакуль на старонках еўрапейскіх выданняў. Але добра, што яны ёсцьі што іх аўтарамі (хай сабе пакуль на чужой мове) становяцца нашы вядомыя мастацтвазнаўцы, літаратуразнаўцы і філосафы. Шматмоўнасць, з якой цяпер загучала беларуская павестка — таксама адзнака гэтага года. Нашы мастакі, пісьменнікі, публіцысты — чаканыя госці многіх еўрапейскіх перыёдык.
5. Рост цікавасці да ўсяго беларускага
Растуць продажы беларускіх кніг, нават навуковыя выданні, прысвечаныя мастацтву посцілкі, народнай філасофіі, кічу ў сучаснай творчасці літаральна адразу пасля з’яўлення ў продажы становяцца рарытэтамі.
Беларускія кнігі (праўда, іх пакуль адзінкі) выходзяць за мяжой, а іх аўтары выпраўляюцца ў сапраўдныя еўрапейскія прома-туры.
Прэзентацыя раману «Гэй Бэн Гіном»Ул. Някляева ў Вільні, фота «Новы Час»
Майстар-класы па традыцыйных беларускіх рамёствах збіраюць мноства наведнікаў, танцавальныя вечарыны не змяшчаюць усіх ахвочых патанчыць, беларускія экскурсіі па колькасці ўдзельнікаў пераўзыходзяць усе магчымыя межы, а звычайная дваровая сустрэча на Дзяды ператвараецца ў маштабную вечарыну.
Падчас сяброўскай сустрэчы «Восеньскія Дзяды» ў Варшаве, 2021 год. Фота: Томаш Мельцаж (Tomasz Mielcarz)
Думаю я пра гэта ўсё і задаюся пытаннем: ці не пра гэта мы марылі? Творчасць запатрабаваная, выходзяць навінкі, а ўсё беларускае — у топе. Але ж з вялікай папраўкай на адлегласць ад радзімы, і безумоўна — не такой цаной. Не цаной тых музыкаў, мастакоў, журналістаў, праваабаронцаў, што і цяпер знаходзяцца за кратамі, што атрымалі і яшчэ атрымаюць гіганцкія турэмныя тэрміны. Не цаной соцень тысяч разбураных лёсаў людзей, якія вымушаныя былі пакінуць свае ўтульныя дамы ў Беларусі і шукаць новага жыцця за мяжой. Не цаной дзясяткаў зачыненых культурніцкіх арганізацый... Без гэтых вельмі грунтоўных акалічнасцей, якія напраўду ўсё змяняюць, можна было б толькі радавацца. Але на сёння гэта вельмі сумная радасць.
Але ж ператвараць тугу, сум у песню — спрадвечная здольнасць беларусаў. Мы ўмеем спяваць, калі весела і радасна, умеем спяваць — і выплёскваць свой кепскі настрой разам з песняй — калі душу апаноўваюць самыя цёмныя думкі. Давайце спяваць! Хутка скончыцца гэтая цяжкая Піліпаўка і настануць звонкія Каляды, а за імі — Новы год. Хай ён будзе для нас плённым і прынясе шмат святла.
