Іна Кулей — лагапед, якая працуе з беларускамоўнымі дзецьмі. Нядаўна яна адкрыла свой лагапедычны кабінет у Варшаве. Ейны прафесійны стаж як лагапеда — больш за 30 год. «Штодзень» паразмаўляў з Інай Кулей пра тое, на якой мове мусіць размаўляць лагапед з беларускамоўнымі дзецьмі. Ці сустракалася яна з выпадкамі, калі беларускамоўным дзецям лагапеды ставілі дыягназ «затрымка псіхічнага развіцця»? І ці пабольшала беларускамоўных дзяцей?

Фота: старонка Іны Кулей у Фэйсбуку

Ці ёсць для лагапеда розніца, на якой мове размаўляе дзіця: па-руску ці па-беларуску? Памятаю, калі я з сынам прыйшла да лагапеда на планавую праверку перад школай і я сказала, што ў нас беларускамоўная сям’я, то лагапед з паліклінікі на гэта спытала: «Ну, па-руску ён, спадзяюся, разумее». І прапанавала дзіцяці паўтараць за ёй рускія словы.

Іна Кулей: Канешне, лагапеду важна, размаўляе дзіця па-руску ці па-беларуску, таму што лагапедычная праца — гэта не толькі праца пастаноўкі гуку, як гэта прынята лічыць большасцю людзей. Па-першае, гукі адрознівацца па вымаўленні ў беларускай і рускай мовах. А па-другое, лагапед працуе над усімі момантамі мовы: не толькі трэба правільна вымаўляць гукі, але важна, каб сказы былі паўнавартасныя, каб можна было пераказваць тэксты, якія прапануюць, каб быў вялікі і багаты слоўнікавы запас. І гэта такія рэчы, на якія звяртаецца ўвага. Таму, канешне, залежыць, на якой мове гаворыць дзіця. І лагапед мусіць ведаць гэтую мову. І дзіцёнак, калі гаворыць на адной з гэтых моў, мусіць адпавядаць прыблізна таму ўзросту маўлення, які ёсць.

То бок калі прыходзіць беларускамоўнае дзіця да лагапеда (напрыклад, пры планавай праверцы перад школай) і бацькі папярэджваюць, што сям’я беларускамоўная, то лагапед мусіць правяраць па-беларуску. А не прапаноўваць дзіцяці словы па-руску казаць?

Іна Кулей: Безумоўна. Абсалютна, таму што, яшчэ раз паўтараюся, гэта не толькі вымаўленне гукаў, якое таксама ў некаторых момантах адрозніваецца. Напрыклад, гук [ч], які ў беларускай мове заўжды цвёрды. Альбо гук [р], які ў беларускай мове заўсёды толькі цвёрды. А ў рускім варыянце ёсць і [ч’] і [р’] мяккія. А па-другое, гэта абсалютна іншыя назвы прадметаў, назвы выяў, якія дзіцёнак проста можа не ведаць. Дзіця можа і не разумець, што яму гавораць і з чым звяртаюцца.

Практыкаванні гімнастыкі ў блогу Іны Кулей «lagaped_pa_belarusku» ў Фэйсбуку

У адным з артыкулаў сустрэлася меркаванне, што ў Беларусі многія лагапеды і дэфектолагі адмаўляюць існаванне беларускамоўных дзяцей. Наколькі Вы згодныя з такім выказваннем?

Іна Кулей: Я б так не ставіла пытанне, што адмаўляюць наяўнасць такіх дзяцей. Таму што ёсць школы, дзе лагапеды спрабуюць гаварыць па-беларуску. Напрыклад, такая Жухавіцкая школа, таксама некаторыя школы ў Гарадзенскай вобласці, дзе лагапеды размаўляюць па-беларуску і, напэўна, беларускамоўныя дзеці вучацца ў гэтай школе, калі спецыяліст гаварыць па-беларуску. Але большасць лагапедаў на самой справе рускамоўныя. У Беларусі практычна няма падручнікаў, метадычных дапаможнікаў, розных спецыялізаваных выданняў на беларускай мове. Нейкі час, пасля 1990-х гадоў, выпускаліся такія падручнікі, але гэта вельмі хутка знікла, як і зніклі самі беларускамоўныя класы. Таму маецца велізарная праблема з наяўнасцю спецыялістаў, якія гавораць на беларускай мове. Іх існуе вельмі мала.

Ці насамрэч усе праграмы навучання, зацверджаныя Міністэрствам адукацыі, існуюць толькі на рускай мове, таму і лагапеды працуюць з дзеткамі на рускай мове? Ці праблема палягае ў тым, што няма попыту на беларускай мове. Ці праблема, што ў асноўным школы як і садкі рускамоўныя.

Іна Кулей: Я б сказала што, напэўна, рыба гніе з галавы. Калі б у дзяржаве на належным узроўні была павага і такое стаўленне да беларускай мовы, што яна ёсць асноўная, што яна ёсць важная, то і школы, і садкі, і самі спецыялісты шукалі, як размаўляць па-беларуску, выпускаліся б падручнікі, метадычкі. Усё гэта б працавала.

У час, калі я вучылася, гэта было абсалютна рускамоўнае асяроддзе. Усе матэрыялы, якія мы вывучалі, былі рускамоўныя. Усе нашыя выкладчыкі былі маскоўскія альбо навучаліся ў Маскве.

На сённяшні момант я праходзіла не адну спецыялізаваную стажыроўку, пачынаючы з 2018-2019 гг., для таго, каб узнавіць свае веды і падтрымаць узровень ведаў. І зноў-такі сутыкнулася з тым, што беларускага няма. Таму ў большасці выпадкаў лагапедыя ў Беларусі рускамоўная.

Наколькі цяжка было падрыхтаваць заняткі для беларускамоўных дзяцей, якія маюць лагапедычныя праблемы?

Іна Кулей: Не толькі падрыхтаваць, але я рыхтую штодзённа практычна, бо лічу, што дзецям мусіць быць цікава. І таксама дарослым, якія размаўляюць на беларускай мове. Таму матэрыялы нараджаюцца альбо такім крэатыўным шляхам, альбо штосьці перарабляецца ці пераасэнсоўваецца, не толькі з рускай мовы, але і з ангельскай і з іншых моў, з украінскай, таму што там таксама добрыя матэрыялы. Гэта штодзённая праца, якую трэба рабіць.

Маю задуму, каб гэта вырасла ў спецыялізаваны метадычны дапаможнік, метадычную працу і, магчыма, нават такі курс, які могуць прайсці тыя лагапеды, хто жадаў бы мець матэрыялы, размаўляць і вучыць на беларускай мове. Гэта не проста, але цікава.

У ліквідаваным Таварыстве беларускай школы ў свой час фіксавалі выпадкі, калі лагапеды ставілі беларускамоўным дзецям дыягназ «затрымка псіхічнага развіцця». Ці сустракаліся Вы з такой з’явай? Ці ўсё ж такі цяпер лагапеды ўжо з большым разуменнем ставяцца да беларускамоўных дзяцей.

Іна Кулей: Я сутыкалася з такімі момантамі, калі сама была ў такой камісіі ў дзіцячы садок. Калі ў медычным цэнтры працавала, то таксама сутыкалася з такімі выпадкамі. Але я мела магчымасць запытацца ў дзяцей на беларускай мове, унесці карэктывы ў магчымую пастаноўку дыягназу. 

Сутыкалася з тым, што людзі прыходзілі і гаварылі, што вельмі цяжка дзіцяці, што ён не можа адказаць на пытанне камісіі, таму што не разумее гэтыя пытанні. Ведаю, што такія моманты былі не толькі ў маленькіх беларусаў, але і ў тых старэйшых, якія паступалі ва ўніверсітэты альбо ў тэхнікумы і не разумелі, як можна растлумачыць фізіку на рускай мове. Яны проста не разумелі гэтых паняццяў, таму што яны вучыліся на беларускай мове дзесьці ў раёне. Гэтая праблема падаўлення беларускай мовы існавала і існуе, на жаль, і сёння.

Хто да вас часцей звяртаюцца: беларускамоўныя ці рускамоўныя сем’і? Ці беларускамоўных дзяцей пабольшала?

Іна Кулей: На гэтае пытанне можна адказаць з аптымізмам. Мой адказ усцешыць беларусаў. На самой справе зваротаў ад беларускамоўных сем’яў стала больш, значна больш. Сутыкаюся з выпадкамі, калі мама і тата не размаўляюць па-беларуску, але хочуць, каб дзіця гаварыла па-беларуску і настойваюць на гэтым. Гэта важна, што мама і тата вучацца потым у свайго дзіцяці гаварыць.

Блог Іны Кулей у Фэйсбуку

Колькі звяртаецца? Магчыма 60 на 40. 60% — беларускамоўныя, 40% — рускамоўныя. Я думаю можа нават пабольшыць гэтая колькасць беларускамоўных, бо я амаль што эксклюзіўны беларускамоўны лагапед і размова пра мяне ідзе наперадзе мяне. Адныя перадаюць іншым, тым, у каго дзеці размаўляюць па-беларуску, таму што гэтыя сем’і часта кантактуюць адна з адной. А рускамоўных лагапедаў даволі шмат, можна звярнуцца да любога.

У змяшаных сем’ях (дзе тата і мама размаўляюць на розных мовах), гукі якой мовы мусяць быць пастаўленыя ў дзіцяці ў першую чаргу?

Іна Кулей: Важна, на якой мове размаўляе дзіця дома. Вось гэтая мова, якая прыярытэтная, на якой мове размаўляе мама (бо яна больш часу праводзіць са сваім дзіцём), гэтыя гукі трэба ставіць першаснымі. А калі будзе сфармаваная маўленне, альбо сфармаваная і развітая сама мова цалкам, тады можна і звяртацца да іншых варыянтаў: варыянтаў асяроддзя, варыянтаў сяброў і г.д.

Але баяцца білінгвізму не варта, бо мая практыка паказвае, што гэтыя дзеці дынамічна развіваюцца, актыўныя. Яны трошкі павольней засвойваюць маўленне, пачынаюць гаварыць пазней. Але да 4 год у іх раскладаецца па палічках кожная з моў, і яны вельмі хутка рэагуюць на выклікі, яны могуць хутка даць адказ.

Гэта вельмі добра, калі шматмоўе ў сям’і. Ведаеце, ёсць такі выраз «Ты столькі разоў чалавек, колькі моў ведаеш». Ведаць некалькі моў — вельмі добра. З аднаго боку, шкада, што з’язджаем з краіны. А з іншага боку, трэба карыстацца момантам, каб вучыць мовы і намагацца быць не толькі беларусам у сям’і, але і размаўляць з атачэннем.