Падзеі не плануюцца. Яны саспяваюць. І адбываюцца проста таму, што ўжо час. Пакуль старэйшыя таварышчы бадаліся з чынавенствам, страчылі звароты і скаргі, пілілі бюджэтныя сродкі ды марылі пра “Оскараў” за Быкава і Баршчэўскага, побач з дурной барацьбой за рэспект і рэсурсы нечакана здарылася новае экраннае пакаленне. Якому аднолькава нецікава скакаць са сцягамі, гуляцца ў партызанку і ляпіць чарговыя “Белыя Росы”. Яны мабільныя і транзітныя. Іх не вабяць ідэі ды заклікі. Яны ўжо не вераць у пафас. І яшчэ не развучыліся смяяцца. Ім (пакуль) цікава тут і цяпер. І, здаецца, нічога ад нас не трэба. Можа, таму, што ў нас для іх амаль нічога й няма. “Кіраваць працэсам” тут прынцыпова немагчыма. І гэта найлепшая культур-навіна мінулага года.
Самаробкі – выклік для краіны дыпломаў, сертыфікатаў і даведак. Дзе нават уласнае жабрацтва патрабуюць дакументальна пацвердзіць. Аўтар самаробак – рэч яшчэ больш падазроная. Бо не прайшоў апрацоўку сістэмай. Хто там ведае супраць каго ён здымае? І каму гэта пакажа? Хто адказны? Імя? Прозвішча? І ваабшчэ, пачаму вы рашылі, што вы – аўтар?
Наша афіцыйная кінаадукацыя выкладае не свабоду, а залежнасць. І штампуе збольшага лаяльных ды запалоханых. Пазаўчорашніх. Адшыхтаваных да поўнай творчай непрытомнасці. Альтэрнатыва? Мазаічная “хранатопаўская” самадзейнасць з гучнымі мэтамі і спарахнелай постмадэрнасцю ў галаве. Зноў шыхтоўка. Толькі ў іншы бок. Зноў пазаўчорашняе. Зноў жыццё па чужых лякалах.
Таму перамагаюць самотнікі. Тыя, хто вучыўся не тут. Ці не таму. Ці найлепшым з магчымых спосабаў: праз асабісты разлік з Радзімай. Як у фільме “Заўтра” – поўнаметражным дэбюце рэжысёркі Юліі Шатун.
Галоўная рыса сёлетняга фаварыта “лістападаўскага” нацыянальнага конкурсу – дэманстратыўная адмова забаўляць і падабацца. Камерная гісторыя пары правінцыйных інтэлігентаў з іх досведам прыніжальна-дэпрэсіўнага штодзённага выжывання (разнесці рэкламныя ўлёткі, павучыць па-хуткаму ангельскай, з’есці буцік на заснежаным прыпынку, набыць латарэйку, пазырыць ТБ) раскручваецца ў манатонна-аднастайным рытме, здольным давесці да шаленства. І гэта было б памылкай аўтаркі – калі б не аказалася яе перамогай.
Бо ў “Заўтра” прамаўляюць не дыялогі (банальныя), не сюжэт (амаль адсутны), не акторская праца (у галоўных ролях – бацькі аўтаркі), не аператарскія штучкі (карцінка простая, амаль дакументальная) і не аўтарскі мэсідж (пра які можна толькі здагадвацца). Спрацоўвае і прабівае наскрозь агульная пазнавальнасць Татальнага Абы-Што – шэрага ідыятызму безнадзейнага існавання з пакорлівай згодай на тое, што ёсць.
Краіна доўгага сну. Радзіма белых плямаў.
“Заўтра” глядзіць твар у твар адпрацаванаму сацыяльнаму матэрыялу – людзям, нікому, у прынцыпе, не патрэбным. Што бадзяюцца па халоднай прасторы паміж шэрых шматпавярховікаў у ціхай згодзе са сваёй прыніжанасцю. Такіх герояў у нас яшчэ не было. Стрымана ахвярных. Медыйна залежных: зранку – тэленавіны, уначы – “Салярыс”. Пажыццёва замацаваных у бясконцым рамонце няўтульнай кватэры, дзе стабільна чагосьці не стае – ці дзвярэй, ці шпалераў. З курткамі ў растэрміноўку і кволымі рэстараннымі танцамі пад фанаграмку. Дзе латарэйны цуд патрэбны, каб ад яго адмовіцца, а адзінае сапраўднае шчасце – жончыны абдымкі пад бляклай коўдрай. Бо іншым і іншаму даверу няма.
Дый іншага – няма. Яно – прабел у тэлепраграме. Памылка ў трансляцыі. Каляровая паштоўка нікому ніадкуль.
Гоа вырабляюць у “Саюздруку”.
Жанр – не жанр. Павольны трып невядомага прызначэння, (пад)свядомая спасылка да “Больш дзіўна за парадайз” Джармуша і “Фарга” братоў Коэнаў. А таксама, бясспрэчна, да фінскага паэтычнага дэпрэсняку імя Акі і Мікі Каўрысмякі. Правільны мікс. Трапная інтанацыя.
Ціхае снежаньскае муві. Амаль калядны аповед.
Свядома пазбаўлены публіцыстычных маркёраў – плакатнай “сацыяльнай вастрыні” і “грамадзянскай пазіцыі” – фільм Юліі Шатун гучыць прызнаннем у каханні да нашай безнадзейнай справы. Як бляклая сямейная фотка на фоне пераможнай стабільнасці. Родныя недарэкі. Мілыя мае лузеры.
На аўтарку не ціснуць улада з тусоўкай. Бо яна пакуль “нічыя”. Аўтарцы не замінае прафесіяналізм. Бо яна яго яшчэ не набралася. Аўтарцы цяжка заблукаць. Бо маршрут пакуль невідавочны.
Але яна ўжо мае галоўнае – здольнасць вырабляць эмацыйна праўдзівыя і шчырыя тэксты з лакальнай прывязкай. Не збіваючыся пры гэтым на палымяныя праклёны “крываваму рэжыму” і квазідастаеўскае замілаванне “маленьким человеком”.
“Заўтра” – памежная праца. Адкрыты тэкст. Трэнінг зроку. Яго правінцыйны лірызм, візуальны мінімалізм ды меланхалічны настрой пакуль задавальняюць усіх – ад дырэкцыі “Лістападу” і сеткавых піжонаў да замежных экспертаў і калумністаў “Советской Белоруссии”.
І ў гэтым татальным энтузіязме – востры выклік аўтарцы. Бо далей так ужо не будзе. Давядзецца будаваць сябе. Абіраць прэференцыі, шукаць супольнікаў, фільтраваць кантэкст. Ператвараць наіў у почырк.
Спачатку ты пазначаеш прабелы. А далей цябе выклікаюць да дошкі.
Максім Жбанкоў
