Стваральніца сацыяльнага праекта «Я прыеду» распавяла пра інклюзіўнасць у Беларусі і Польшчы.
Мы сустракаемся з Эльвірай Каралёвай у Беларускім моладзевым хабе. Тут яна часта арганізоўвае інклюзіўныя сустрэчы для людзей з інваліднасцю і ладзіць выставы мастакоў з інваліднасцю.
У хабе суразмоўца ўжо «свая»: за час інтэрв’ю да яе не раз падыходзяць, каб павітацца і абмеркаваць сумесныя планы.
Эльвіра Каралёва — беларуская мастацтвазнаўца, журналістка і менеджар па міжнародных праектах. Яна распавядае, што яе праца заўсёды была так ці інакш звязана з тэмай сацыяльнай праблематыкі. Некалькі гадоў таму жанчына стварыла свой валанцёрскі праект «Я прыеду», які зараз працягвае працу ў Польшчы.
Задумваючыся, чаму часткай яе жыцця стала валанцёрства, Эльвіра ўспамінае пра дзяцінства:
— Я б сказала, што жыццё ўвесь час прымушала мяне з гэтым судакранацца. У дзяцінстве ў мяне была сяброўка з інваліднасцю, мы разам бавілі час у вёсцы. Яе незвычайныя паводзіны мяне не палохалі, а наадварот — выклікалі актыўную цікавасць. На сваім дзіцячым узроўні я спрабавала разабрацца, пыталася ў бацькоў: «А чаму Валя такая?»
Ствараць свой сацыяльны праект Эльвіра не планавала. Кажа, ёй хапала гэтай тэматыкі ў рабоце. Таму ўсё пачалося выпадкова і нечакана нават для яе самой.
— Мне напісаў малады чалавек у сацыяльную сетку. У нас завязаліся зносіны, падчас якіх ён распавёў, што ў яго інваліднасць і ён прыкаваны да інваліднага вазка.
Праз нейкі час ён прапанаваў перайсці на зносіны ўжывую. Папрасіў прыехаць і выйсці з ім на шпацыр. Я вельмі лёгка пагадзілася на гэта, з чаго ўсё і пачалося.
Калі да яго прыехала, то зразумела: усё не так проста. Саша не гаворыць, а яго цела непрацоўнае. Я не зусім разумела, як з ім камунікаваць: у інтэрнэце ўсё было куды лягчэй. Складанасці былі і з прагулкамі: я ніколі не ўзаемадзейнічала з людзьмі на вазку, адной закаціць яго ў пад’езд мне было складана — прасіла дапамогі суседа.
Нягледзячы на разгубленасць, Эльвіра прызнаецца: Саша яе зачапіў, бо працягнуў ёй пісаць. Так яна стала заязджаць да яго часцей, а ён — прасіў рабіць сумесныя фатаграфіі. А праз нейкі час хлопец папрасіў напісаць пра яго: маўляў, раптам адгукнуцца людзі, якія таксама будуць з ім гуляць. Аднак пост пра Сашу выклікаў адваротны эфект.
— Ахвотных гуляць з Сашам аказалася няшмат: усё ж такі незнаёмы чалавек, — тлумачыць суразмоўніца. — Наогул, у Беларусі не хапае нейкай сацыяльнай службы або платформы, куды можна было б напісаць з просьбай аб дапамозе чалавеку з інваліднасцю.
Пасля таго, як апублікавала пост, мне напісаў яшчэ адзін хлопец з інваліднасцю: папрасіў, каб я таксама з ім гуляла.
Падумала: «Ну вось, праблему Сашы не вырашыла, а з’явіўся яшчэ адзін чалавек. Ужо двое — трэба гуляць». Зрабіла публікацыю і пра другога хлопца, але людзі ўсё роўна не адгукаліся.
Тады вырашыла, што трэба не проста пісаць пра тое, што гэтым людзям неабходна, а расказваць іх гісторыі.
Калі я прыехала да Дзімы, то пацікавілася, што ён любіць рабіць. Аказалася, што малюе. Мне як мастацтвазнаўцу было, пра што з ім пагаварыць, да таго ж мяне здзівіла, што ён малюе ротам.
Я выклала ў сацсеткі яго працы. Пры гэтым, трэба адзначыць, што не займалася арт-тэрапіяй: маляванне было заняткам, якім можна разбавіць сустрэчу. Да таго ж праз мастацтва можна прэзентаваць чалавека ў грамадстве.
— Далей, — прызнаецца Эльвіра, — усё закруцілася само сабой. Пачалі пісаць людзі, журналісты. Так і з’явіўся праект «Я прыеду». Трэба разумець, што людзі з інваліднасцю былі заўсёды, і мы ведаем іх праблемы: малая матэрыяльная дапамога, адсутнасць працы, адзінота, безбар’ернае асяроддзе. Таму мы вырашылі не пісаць пра праблемы, а рабілі акцэнт на добрых якасцях, таленце, расказвалі пра іх жыццё.
Кіраўніца праекта расказвае: у асноўным людзі з інваліднасцю імкнуцца займацца дома творчасцю. Таму адной з мэт «Я прыеду» сталі выставы гэтых работ, пошук прадметаў для творчасці.
— Мы не рабілі грашовыя зборы, паколькі не былі аформлены. Гэта проста чалавечая ініцыятыва. Усё развівалася праз сацыяльныя сеткі.
Дарэчы, гэта выратавала нас, таму што сёння ў Беларусі многія НКА ліквідаваны.
Таксама ў мяне было ўласнае ІП, дзякуючы якому можна было праводзіць невялікія акцыі, каб у хлопцаў быў дадатковы заробак. Напрыклад, да 14 лютага Саша ротам распісваў талеркі. Людзі адгукнуліся, усе замовы разышліся. На гэтыя грошы Сашы па яго жаданню купілі прадуктовы набор, і ён прысвяціў гэтую вячэру маме.
Эльвіра таксама адзначае, што з заснаваннем праекта быў створаны чат, у які ўваходзілі дзясяткі людзей з інваліднасцю. Аказалася, што ў іх ёсць адна агульная праблема — адзінота.
— Было відаць, што ім хочацца аб’ядноўвацца і бавіць час ужывую, а не мець зносіны ў чаце. Тады я зрабіла свой дзень нараджэння інклюзіўным: нас прытулілі ў цэнтры для людзей з інваліднасцю, куды прыехалі ўсе хлопцы. Потым мы вырашылі адзначыць па такім жа прынцыпе дзень нараджэнні Сашы.
Валанцёрка прыгадвае, што ва ўстанове, дзе праходзіла другое мерапрыемства, наведвальнікі звярталі на іх увагу. Такія паводзіны Эльвіра тлумачаць тым, што ў Беларусі людзі з інваліднасцю рэдка з’яўляюцца на вуліцы, грамадства не прызвычаілася да іх. Пры гэтым яна зазначае, што ў Польшчы людзі з інваліднасцю сацыялізаваныя нашмат больш, і не выклікаюць здзіўлення ў грамадскіх месцах.
— Тут я часта сустракаю людзей на вазках, невідушчых, з аўтызмам. Тэма інваліднасці ў Польшчы проста паўсюдная: праводзіцца шмат інклюзіўных мерапрыемстваў, грамадскія месцы, галерэі і тэатры адаптаваны для розных відаў інваліднасці, у крамах ёсць «ціхія гадзіны» для камфорту людзей з аўтызмам і гэтак далей. У беларускім жа грамадстве гэта патрабуе працы, асветы. Нельга дамовіцца «вось, мы зараз будзем ставіцца да людзей з інваліднасцю вось так». Гэта мусіць быць комплекс мерапрыемстваў.
Далей Эльвіра прыгадвае, як праект працаваў у пандэмію: асабістыя сустрэчы замяніў зум. А дзякуючы неабыякавым, усіх удзельнікаў забяспечылі камп’ютарамі або смартфонамі.
— Я запрашала людзей з інваліднасцю, якія маглі б стаць прыкладам для астатніх. Напрыклад, прадпрымальнік Саша Макарчук — у яго не працуе цела, але гэта не перашкаджае яму ствараць і кіраваць уласнымі кампаніямі.
У 2021 годзе Эльвіра пераехала ў Варшаву. Кажа, што нягледзячы на пераезд працягвала дзяліцца навінамі ўдзельнікаў праекту праз сацыяльныя сеткі. Пры гэтым асаблівых надзей кіраўніца «Я прыеду» не мела.
— Думала, праект так і памрэ без мяне. Але з часам даведалася пра «Беларускі моладзевы хаб» у Варшаве. Думка аб тым, што ў Беларусі знаходзяцца мае хлопцы-мастакі, не пакідала мяне, і я падумала, што можна арганізоўваць выставы іх работ тут.
Пазней пачала звяртаць увагу, што перыядычна ў чатах беларусаў у Польшчы мільгаюць пытанні ад людзей з інваліднасцю. У вялікай плыні паведамленняў іх пытанні губляліся, таму не заўсёды знаходзіўся адказ. Я вырашыла зрабіць чат: назвала яго «Інклюзіўная Польшча» і дадала туды пару чалавек, ад якіх бачыла пытанні. Зрабіла яго ўвечары, а прачнуўшыся раніцай — убачыла, што там ужо 60 чалавек.
Мы пачалі знаёміцца: аказалася, што гэта рускамоўныя хлопцы з інваліднасцю з розных краін: Беларусі, Казахстана, Расіі, Украіны. Я склала таблічку, дзе ўдзельнікі пісалі свой від інваліднасці, горад, у якім жывуць. Аказалася, што вельмі шмат мам, якія спецыяльна пераехалі ў Польшчу, таму што гэта спрыяльная краіна для людзей, напрыклад, з РАС (расстройства аўтыстычнага спектру).
Сёння ў чаце «Інклюзіўная Польшча» каля 300 удзельнікаў. Для іх арганізоўваюцца інклюзіўныя сустрэчы ў Варшаве: курсы, майстар-класы, выставы і гэтак далей.
Вельмі многія ўдзельнікі чата — бацькі дзяцей са спінальнай цягліцавай атрафіяй. Такім людзям было жыццёва неабходна пераехаць у Польшчу, паколькі ў Беларусі ўколаў, якія дазваляюць жыць з такім дыягназам, не робяць, і даводзіцца ўсім светам збіраць вялізныя грошы. А ў Польшчы іх колюць бясплатна.
Зыходзячы з назіранняў і зносін з удзельнікамі чата, Эльвіра тлумачыць: у Польшчы ёсць спецыяльныя праграмы ў навучальных установах, школы для дзяцей з аўтызмам.
— Апроч гэтага, з лёгкай ступенню аўтызму ў Польшчы не даюць інваліднасць. Некаторых маці з Беларусі гэта насцярожвае, бо не будзе грашовых дапамог. Але па факце адсутнасць інваліднасці развівае і стымулюе дзіця, каб яно жыло і вучылася сярод звычайных дзяцей. А маці пры гэтым можа дазволіць сабе працаваць. Тут не імкнуцца павесіць на цябе інваліднасць, а наадварот — здымаюць яе, праводзяць рэабілітацыю.
Акрамя гэтага, жанчына прыводзіць і шмат іншых прыкладаў з інклюзіўнай сферы, дзякуючы якім можна правесці паралель з Беларуссю.
— Тут добра развітае безбар’ернае асяроддзе: людзі з інваліднасцю лёгка могуць ездзіць на грамадскім транспарце. У аўтобусах, напрыклад, ёсць спецыяльная кнопка, пры націску на якую вадзіцель разумее: яму трэба апусціць аўтобус як мага ніжэй і выйсці, каб дапамагчы чалавеку на вазку выехаць з аўтобуса.
У Беларусі ж хлопцы неаднаразова скардзіліся, што іх не бяруць у таксі, бо яны на вазку. Тут такога быць не можа, паколькі паднімаецца шум у прэсе, будзе сур’ёзны разбор.
Яшчэ адно адрозненне, аб якім успамінае Эльвіра — гэта прадастаўленне дзяржаўных пляцовак для правядзення інклюзіўных мерапрыемстваў.
— Тут з радасцю прымаюць. У Польшчы аказалася прасцей працаваць, таму што дастаткова сказаць, што ў цябе ёсць жаданне, і яно тут жа падхопліваецца.
У Беларусі ж трэба было ўсё прабіваць. Некаторыя баяліся, пыталіся: «А што будзе за імпрэзу? У нас усё павінна быць узгоднена. Якая будзе тэма, хто спікер, спонсар?». Тут такога няма. Рабі як хочаш, усё табе давяраюць.
Таксама валанцёрка закранула тэму зачысткі беларускіх незалежных СМІ, дзякуючы якім раней беларусы маглі даведвацца пра гісторыі людзей з інваліднасцю і дапамагаць ім.
— У мяне было сфармаванае кола журналістаў, праз якіх можна было расказваць гісторыі ўдзельнікаў майго праекту. Не так даўно я зразумела, што гэтага кола журналістаў ужо няма і гісторыі не расказваюцца.
Сёння, паводле слоў Эльвіры, многія людзі з інваліднасцю рыхтуюцца да пераезду з Беларусі. Гэта можна заўважыць па чаце: уступаюць тыя, хто паведамляюць аб планах з’ехаць, і пытаюцца, якія дакументы ім спатрэбяцца ў Польшчы.
— Людзі рыхтуюцца, збіраюцца пераязджаць. З аднаго боку — радасна, што мы падтрымліваем адзін аднаго. З іншага — вельмі сумна, што беларусы з’язджаюць. Асабліва людзі з інваліднасцю, якім гэта даецца няпроста.
Пераязджае шмат мам з дзецьмі, якія для мяне проста гераіні. Яны гавораць, што хочуць, каб у іх дзяцей з інваліднасцю была будучыня. Тут больш НКА, і яны валодаюць большай сілай.
Канешне, у Польшчы таксама хапае праблем. Напрыклад, можна доўга чакаць запісы да лекара. Але людзі едуць, значыць, на шалях Польшча перавешвае.
Пры гэтым людзі з’язджаюць у Польшчу не за фінансавым дабрабытам. Дапамога тут не такая вялікая, і на яе асабліва не пражывеш. Прыязджаюць хутчэй за псіхалагічным камфортам. Як гавораць самі хлопцы, тут на іх менш звяртаюць увагі на вуліцы, чаму яны вельмі рады. А маці дзяцей з аўтызмам не баяцца, што іх дзяцей высадзяць з транспарту, бо ў іх няма праязнога білета.
