Сёння ў традыцыйнай вандроўцы скіруемся на Магілёўшчыну, у старажытны горад Быхаў. Гэта не тыповае для турыстаў месца, а дарма. Тут можна ўбачыць помнікі, якія захаваліся да нашага часу ажно з ХVII стагоддзя: старадаўні замак, рэшткі кляштара канонікаў рэгулярных латэранскіх, адну з ацалелых сінагог і шмат іншых цікавостак.
Быхаў, панарама. Фота: planetabelarus.by
Горад Быхаў упершыню згадваецца ў пісьмовых крыніцах, а дакладней, у «Спісе рускіх гарадоў гарадоў далёкіх і блізкіх» у 1430 годзе. Вядома, што першыя паселішчы тут, на высокім беразе Дняпра, існавалі значна раней за Сярэднявечча, ужо ў перыяд каменнага, бронзавага, жалезнага веку, пра што сведчыць процьма археалагічных помнікаў у ваколіцах сучаснага горада. Увогуле Быхаў з’яўляецца адным з лідараў па колькасці археалагічных помнікаў у Беларусі, іх налічваецца тут больш за паўтары сотні.
Быхаў, гравюра 1648–1654 гг.
Замак Хадкевічаў-Сапегаў
Пра існаванне абарончых умацаванняў вакол старажытнага горада вядома ўжо з XV стагоддзя, але на той час усе яны былі драўлянымі. Рэшткі ж мураванай фартыфікацыйнай забудовы, якія можам пабачыць сёння, належаць да замка, узвядзенне якога пачаў знакаміты вайсковы дзеяч гетман ВКЛ Ян Караль Хадкевіч у 1590 годзе.
Быхаў, замак Хадкевічаў-Сапегаў
Будаўніцтва ўмацаванага палаца ў стылі барока было завершана ў 1619-м. У 1621 годзе Быхаў перайшоў ва ўладанні Сапегаў, і новыя гаспадары працягнулі ўзвядзенне сістэмы бастыённых абарончых умацаванняў вакол замка, тады комплекс будынкаў набыў рэнесансныя рысы.
Быхаў, замак Хадкевічаў-Сапегаў
За доўгі час свайго існавання быхаўскі замак перажыў шмат як няўдалых, так і паспяховых аблог ды штурмаў: і казацкіх, і маскоўскага войска. На патрэбу абароны ў XVI–XVIII стагоддзях тут была створана адмысловая людвісарня, дзе высокакваліфікаваныя майстры выраблялі гарматы, ядры, кулі і іншую зброю ды вайсковы рыштунак. Вядома, што вырабы быхаўскіх замкавых збройнікаў карысталіся вялікім попытам як у дзяржаве, так і ў замежжы.
Не выпадкова ўжо пасля таго, як Быхаў патрапіў у склад Расійскай імперыі, яму быў нададзены герб з выявай дзвюх гармат у чырвоным полі, на аснове якога ў 2001 годзе стварылі і сучасны герб горада.
Быхаў, замак Хадкевічаў-Сапегаў
На жаль, з унутраных інтэр’ераў замка да сёння нічога не захавалася. Пасля Лістападаўскага паўстання, у якім уладальнікі быхаўскага замка Сапегі прынялі ўдзел, будынак быў сканфіскаваны расійскімі ўладамі і ператвораны ў вайсковыя казармы.
У ХХ стагоддзі ў колішнім замку, што паступова занепадаў, месціўся дрэваапрацоўчы цэх. А ў 2004 годзе тут здарыўся пажар, пасля якога разбурэнне будынка паскорылася. Зараз замак чакае рэстаўрацыі.
Быхаў, замак Хадкевічаў-Сапегаў
Быхаў, замак Хадкевічаў-Сапегаў
Кляштар канонікаў рэгулярных латэранскіх
На поўнач ад замка можна пабачыць яшчэ адну старадаўнюю пабудову, якая захавалася з часоў, калі ў Быхаве гаспадарыў род Хадкевічаў.
Ян караль Хадкевіч у 1619 годзе фундаваў тут узвядзенне драўлянага кляштара і касцёла Святога Казіміра пры ім. Мураваны комплекс будынкаў на месцы драўлянага ўзвялі ўжо Сапегі ў 1765 годзе.
Быхаў, колішні кляштар і касцёл рэгулярных канонікаў латэранскіх. Фота: wikimedia.org
Пасля паразы Лістападаўскага паўстання кляштар быў скасаваны расійскімі ўладамі, а ў будынку ў стылі класіцызм была размешчана жаночая гімназія, а пасля 1917-га і дзяржаўная вязніца. У 1930-я гады за Саветамі званіца касцёла была ўзарваная, а ў 1960-я храм цалкам зруйнавалі. Да нашага часу ацалеў толькі будынак кляштару, але і ён не належыць вернікам, зараз там размяшчаецца Быхаўскі лясгас.
Фота Быхаў, колішні кляштар рэгулярных канонікаў латэранскіх
Сінагога
Мураваная сінагога ў стылі позняга рэнесансу з рысамі ранняга барока была ўзведзена ў Быхаве пад патрэбы мясцовых яўрэяў на пачатку XVII стагоддзя ў 1620 годзе (паводле іншых звестак, у 1640-м). Гэты будынак сёння можна пабачыць недалёка ад колішняга кляштару рэгулярных канонікаў латэранскіх. Паводле мясцовай легенды, яўрэі атрымалі дазвол на пабудову сінагогі ад тагачасных гаспадароў Быхава Сапегаў у самым цэнтры з умовай, што будынак не будзе вылучацца з асноўнага архітэктурнага ансамбля горада.
Быхаў, сінагога
Сінагогу адрознівае лаканічнасць формы ды сціпласць дэкору, масіўныя сцены будынка, каля двух метраў таўшчынёй, адсылаюць да абарончай архітэктуры, што характэрна для часу пабудовы сінагогі. На круглай вуглавой абарончай вежы будынка можна заўважыць захаваныя вокны-байніцы. Унутры сінагога была дэкараваная ляпнінай ды роспісамі, але ж да нашага часу нічога не захавалася. Часткова ў будынку ацалела аўтэнтычная біма — трыбуна ў цэнтры малітоўнага дома для публічнага чытання рэлігійных тэкстаў.
Быхаў, біма ў сінагозе. Фота: wikimedia.org
У ХХ стагоддзі сінагога была пераўладкавана пад сховішча. Сёння будынак не выкарыстоўваецца і паступова занепадае, хоць і ўнесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі.
Быхаў, сінагога. Фота: radzima.org
Свята-Траецкая царква
Драўляная Свята-Траецкая царква, узведзеная ў Быхаве ў 1890–1899 гг., з’яўляецца адметным помнікам беларускага драўлянага дойлідства, безумоўна, вартым увагі вандроўнікаў. Бажніца дзейнічала да 1938 года, пакуль савецкая ўлада яе не скасавала.
Быхаў, Свята-Траецкая царква. Фота: planetabelarus.by
Быхаў, Свята-Траецкая царква
Але падчас Другой сусветнай вайны дзейнасць храма была адноўлена і не прыпынялася да сённяшняга часу. Зараз пры царкве працуюць нядзельная школа і бібліятэка. У нядзельнай школцы святар з навучэнцамі канструююць авіямадэлі і з гонарам дэманструюць іх наведнікам.
Быхаў, Свята-Траецкая царква, нядзельная школа
Абраз Маці Божай Адзігітрыі Баркалабаўскай
За савецкім часам у Свята-Траецкім храме захоўваўся цудадзейны абраз XVI–XVII стагоддзяў «Маці Божая Адзігітрыя Баркалабаўская» — выбітны ўзор беларускай школы іканапісу з характэрнымі старажытнавізантыйскімі рысамі.
Абраз «Маці Божая Адзігітрыя Баркалабаўская»
Абраз быў перанесены ў Быхаў са зруйнаванага ў 1918 годзе Саветамі старадаўняга Свята-Узнясенскага жаночага праваслаўнага кляштара ў суседнім мястэчку Баркалабава. Сёння ў царкве Быхава захоўваецца ягоная копія. Арыгінал жа можна пабачыць, ад’ехаўшы 12 кіламетраў ад Быхава на паўночны ўсход у напрамку Баркалабава. З 2008 года тут пачалося аднаўленне комплекса манастырскіх будынкаў, у тым ліку і Свята-Узнясенскай царквы. Абраз быў перанесены ў адноўлены будынак 25 ліпеня 2010 года.
Местачковая забудова канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя
У 1902 годзе праз Быхаў быў пракладзены адрэзак чыгункі Ворша —Жлобін, і гэта надало моцны штуршок эканамічнаму развіццю мястэчка. Будынак вакзала пачатку ХХ стагоддзя захаваўся тут у паменшаным выглядзе, бо быў пашкоджаны падчас Другой сусветнай вайны і страціў свае бакавыя крылы.
Быхаў, чыгуначнвакзал. Фота: vaы latsuga.by
Ужо праз дзесяць гадоў пасля запуску чыгункі ў Быхаве адчыніўся першы кінатэатр, быў узведзены мост праз Дняпро, функцыянавалі ажно шэсць навучальных установаў. Будынак адной з іх, мужчынскай гімназіі 1903 года, захаваўся да сёння. Яго можна пабачыць у цэнтры, недалёка ад замка, як і колішнюю дзяржаўную скарбніцу канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя.
Быхаў, колішняя мужчынская гімназія. Фота: valatsuga.by
Быхаў, колішняя скарбніца. Фота: valatsuga.by
Язэп Вараніцкі, budzma.org
