• budzma.by
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Разумняты»
  • Словы мацней
  • Вандруем разам
  • «Пра тэхналогіі і не толькі»
  • Афіша
30.06.2022 | Культура Каляндар

«Прыйшоў Пятрок – апаў лісток». Народны каляндар беларусаў на ліпень

Калі беларусы адзначалі дзень жніва, у які дзень дзяўчаты кумаваліся і што значыць гэты звычай — адказы на гэтыя пытанні знойдзем ў народным календары беларусаў на ліпень.

Ліпень — самы цёплы месяц. Цвітуць ліпы, паспяваюць ягады, з’яўляюцца першыя грыбы. Для нашых продкаў гэта быў час падрыхтоўкі да жніва, нарыхтоўкі сена. Ён быў «спакайнейшым» за чэрвень, але таксама меў свае адметныя дні. Вось пра іх мы і пагаворым.


лясныя ягады.jpg

Культурныя адметнасці кожнага народа праяўляюцца ў розных сферах жыцця. Бадай, найбольш яскравыя іх праявы можна назіраць праз народны каляндар: тут і рытуальныя дзеянні, якія паказваюць асноўныя заняткі, і традыцыйная вопратка, і адметнасці кухні, і праявы грамадскіх і роднасных стасункаў… І ўсё гэта грунтуецца на каштоўнасцях і глыбіннай карціне свету таго ці іншага народа.

Народны каляндар беларусаў, багаты і цікавы – прымеркаваны да руху нябесных свяцілаў і цыклаў земляробчых работ, з імі звязаных. Да таго ж, наш каляндар мае свае асаблівасці: амаль усё мы святкуем двойчы – па старым (юльянскім календары) і новым (грыгарыянскім календары) стылі – з прыкладнай розніцай у 2 тыдні


1 (па новым стылі) і 14 (па старым стылі) ліпеня — Кузьма і Дзям’ян.

Гэтыя святыя лічыліся апекунамі сенакосу і дарадцамі ў падрыхтоўцы да жніва. А па легендзе Кузьма і Дзям’ян — кавалі. Таму 1 (14) ліпеня лічылася святам кавалёў — у кузнях не працавалі.

Шанавалі святых і маладыя дзяўчаты. Звярталіся да іх, каб Кузьма і Дзям’ян «скавалі» моцную ды шчаслівую сям’ю.

5 (па новым стылі) і 18 (па старым стылі) ліпеня — свята Месяца.

Этнограф Адам Кіркор адзначае, што гэты дзень цесна звязаны з культам Вялеса — апекуна свойскай жывёлы, уладара падземных скарбаў.

Лічыцца, што культ Месяца значна старэйшы за сонечны. Назіранні за гэтым нябесным свяцілам парадзілі саму ідэю каляндарнай сістэмы. У фальклоры Месяц супрацьпастаўляецца Сонцу. Яго зменлівасць (квадры), па павер’ях нашых продкаў, — гэта пакаранне за гультаяватасць.

З іншага боку, Сонца і Месяц — ідэальная нябесная пара. А розныя квадры Месяца — зноў жа пакаранне. Ужо за здраду Сонцу. Быццам Месяц у пэўны час заляцаўся да зоркі Венеры.

Хоць Месяц і шанавалі, да яго святла ставіліся негатыўна. Некаторыя хваробы дзяцей тлумачыліся тым, што на іх патрапіла святло Месяца. Гэтай жа прычынай тлумачылася і бясплоднасць жанчын.

8 (па новым стылі) і 21 (па старым стылі) ліпеня — Градавы дзень.

У гэты дзень засцерагаліся ад граду. А таксама маліліся ад хвароб вачэй і галавы.

12 (па старым стылі) ліпеня — Пятрок (Пятроў дзень).

Заканчэнне купальскіх святаў. Пасля гэтага дня лета ідзе на спад: «Прыйшоў Пятрок — апаў лісток». Увечары моладзь збіралася ля вогнішча, спявала пятроўскія песні.

вогнішча.jpg

Ва ўсходняй Беларусі на Пятра сярод дзяўчат быў звычай кумавацца. Трэба было абмяняцца са сваёй сяброўкай завушніцамі, хусткай, пярсцёнкамі. Ад гэтага моманту да наступнага Пятрова дня сяброўкі лічыліся кумамі і не мелі права сварыцца, а мусілі падтрымліваць і дапамагаць адна адной.

19 (па новым стылі) ліпеня — Макрыны (Макрэня, Макрыдка).

макрыны.jpg
Фота: ВК Беларускі свет

Прысвятак — не святочны дзень у гонар гістарычнай ці духоўнай асобы. На Макрыны «варажылі» на будучую восень: «Глядзі восень па Макрыне». Асацыяваўся дзень з макрэчай, ужо не па-летняму зацяжнымі дажджамі.

20 (па новым стылі) ліпеня — Ілля.

Хрысціянскі святы, які ўвабраў у сябе рысы язычніцкага Перуна. Лічыўся абаронцай ад нячыстай сілы. Лічылася, што Ілля заканчвае лета і пачынае восень. Пасля гэтага дня ўжо нельга было купацца ў вадаёмах: «Прыйшоў Ілля, накідаў гнілля». На Іллю заканчвалі касавіцу, усёй грамадой хадзілі касіць удовам. Пачыналася жніво.

22 (па новым стылі) ліпеня — Мар’я (Магдалена).

Таксама прысвятак. У гонар хрысціянскай міраносіцы Марыі Магдаліны. Гэты дзень быў прысвечаны жаночым клопатам пра ўраджай. Жанчыны і дзяўчаты выходзілі ў поле, жалі пад меладычныя, працяглыя песні. Таксама па надвор’і ў гэты дзень прадказвалі, якая будзе зіма: калі халодны туман доўга не раставаў, то чакалі раннюю і марозную зіму.

«Мар’інымі Горкамі» называюць культавыя ўзгоркі блізу Смілавічаў і Пухавічаў. А каля вёскі Пярэжыр раней ляжаў валун Мар’я. У яго прасілі даць добры ўраджай, указаць нарачонага, дапамагчы пры хваробе.

25 (па новым стылі) ліпеня — Ганна.

Яшчэ адзін прысвятак. Ганну ўяўлялі дбайнай гаспадыняй і руплівай жняёй.

27 (па новым стылі) ліпеня — Палікоп (Панцялей): дзень жніва.

Раней стараліся не працаваць у гэты дзень на полі, бо лічылася, што наляціць хмара і маланка спаліць сабраныя копы. І яшчэ казалі так: «Хто на Панцялея працуе, таму надалей не пашанцуе».

Панцялей (Панцеляймон) на Магілёўшчыне лічыўся лекарам ад галаўнога болю. З гэтага ж дня капуста пачынае звівацца ў качаны.

капуста-на-свята.jpg

Падрыхтавала Анастасія Комлік-Ямаціна, budzma.org

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Музыка

Музыку Ганну Пышнік (Чымпаеш) асудзілі на тры гады калоніі агульнага рэжыму

Ганна выступала ў гуртах «Ня Варта», «ХАМ», VIKT(A)R xOi!. Была затрыманая 22 сакавіка нібыта за перадачу відэа з перасоўваннем...

valiancina_shauchenka
Адукацыя Гісторыя

След Рагнеды і два Менскі. Што «накапалі» археолагі і як гэта змяняе погляд на беларускую гісторыю

Наогул, навука — занятак, скажам так, «на аматара»: сумны, кабінетны, для дасведчаных. Каб убачыць сувязь «вузкаспецыяльных»...

valiancina_shauchenka
Адукацыя

Як будуць вучыць патрыятызму ў беларускіх школах? Мінадукацыі зацвердзіла праграму новага факультатыва

У Беларусі другі год вывучаюць «Асновы духоўна-маральнай культуры і патрыятызму». Гэта факультатыўныя заняткі для вучняў...

valiancina_shauchenka
Грамадства Гісторыя

Як аддавалі Беласток

16 жніўня 1945 года ў Маскве была падпісана дамова паміж СССР і Польшчай аб канчатковым вызначэнні савецка-польскай мяжы....

Апошнія навіны

    Грамадства Музыка
    Музыку Ганну Пышнік (Чымпаеш) асудзілі на тры гады калоніі агульнага рэжыму
    Адукацыя Гісторыя
    След Рагнеды і два Менскі. Што «накапалі» археолагі і як гэта змяняе погляд на беларускую гісторыю
    Адукацыя
    Як будуць вучыць патрыятызму ў беларускіх школах? Мінадукацыі зацвердзіла праграму новага факультатыва
    Грамадства Гісторыя
    Як аддавалі Беласток
    Культура Грамадства
    Традыцыя вырабу чоўна ў вёсцы Перароў атрымала статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці
    Грамадства Гісторыя
    Колькі карон было ў Стэфана Баторыя і які іх лёс
    Культура Літаратура
    Акцёры як літаратурныя героі
    Грамадства Гісторыя
    Знайшлі яшчэ адну копію самай знакамітай гравюры Гродна. Але захавалася толькі палова
    Грамадства
    «Такія гісторыі здараюцца таму, што мы дазваляем моўнай дыскрымінацыі быць». Аліна Нагорная — пра тое, як у Беларусі затрымліваюць за мову
    Грамадства
    Нешта неверагоднае! Глядзіце: школьнікі пабудавалі плыт з 6 тыс. пластыкавых бутэлек – зараз на ім можна перавозіць 2 легкавыя машыны
    Грамадства Асоба
    Ганна Севярынец: Чалавек не можа і не мусіць мець усёдазволенасці, яму ў гэтым блага
    Культура Асоба
    Крысціна Дробыш пра «Кніжны Воз»: «Аплікацыя стварае асацыяцыі таго, што беларуская мова — гэта можа быць весела, прыгожа, цікава, забаўляльна»
    Навіны "Будзьма!" Гісторыя
    Ці была Гродзеншчына той самай старажытнай Літвой? «Гісторыя за 5 хвілін» шукае адказы
    Грамадства
    Сайт газеты «Народная воля» заблакавалі паводле рашэння Мініфарма
    Літаратура
    Антыгона як сімвал беларускіх пратэстаў

Афіша

  • 17.08 — 31.08

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Адкрыццё выставы Багдана Даўгялы «Мінск да мяне» ў Мінску

  • 17.08 — 31.08Зброя ВКЛ на выставе ў Нясвіжы
  • 17.08 — 25.09Выстава беларускага мастацтва «Калі сонца нізка — цені доўгія» ў Лейпцыгу
  • 17.08 — 28.08Выстава Марка Шагала ў Мінску
  • 17.08 — 18.09Арганны фестываль Ars Magna Organi па гарадах Беларусі
  • 17.08 — 18.08Выстава «Odszkolnić!» у Беластоку
  • 17.08 — 19.09Выстава Сяргея Селіханава «Вяртанне» ў Віцебску
  • 17.08 — 04.09Выстава маляванак Яээпа Драздовіча ў Віцебску

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: razam@budzma.org

Папулярнае

    • Як аддавалі Беласток
    • Вядомы рэпетытар і педагог Яўген Лівянт тлумачыць, чаму правалілася кампанія па набору ў ВНУ
    • З’явілася магчымасць усталяваць беларускі інтэрфейс у Windows
    • З успамінамі пра забітых герояў: Вольны хор выступіў у Варшаве на гадавіну выбараў
    • Рабіся інакшым — альбо загінеш
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип
Распрацавана і звярстана Логотип компании IBWM