• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • «Музыка»
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Гісторыя за 5 хвілін»
  • «Трызуб і Пагоня»
  • «Разумняты»
  • Вандруем разам
  • Афіша
30.06.2022 | Культура Каляндар

«Прыйшоў Пятрок – апаў лісток». Народны каляндар беларусаў на ліпень

Калі беларусы адзначалі дзень жніва, у які дзень дзяўчаты кумаваліся і што значыць гэты звычай — адказы на гэтыя пытанні знойдзем ў народным календары беларусаў на ліпень.

Ліпень — самы цёплы месяц. Цвітуць ліпы, паспяваюць ягады, з’яўляюцца першыя грыбы. Для нашых продкаў гэта быў час падрыхтоўкі да жніва, нарыхтоўкі сена. Ён быў «спакайнейшым» за чэрвень, але таксама меў свае адметныя дні. Вось пра іх мы і пагаворым.


лясныя ягады.jpg

Культурныя адметнасці кожнага народа праяўляюцца ў розных сферах жыцця. Бадай, найбольш яскравыя іх праявы можна назіраць праз народны каляндар: тут і рытуальныя дзеянні, якія паказваюць асноўныя заняткі, і традыцыйная вопратка, і адметнасці кухні, і праявы грамадскіх і роднасных стасункаў… І ўсё гэта грунтуецца на каштоўнасцях і глыбіннай карціне свету таго ці іншага народа.

Народны каляндар беларусаў, багаты і цікавы – прымеркаваны да руху нябесных свяцілаў і цыклаў земляробчых работ, з імі звязаных. Да таго ж, наш каляндар мае свае асаблівасці: амаль усё мы святкуем двойчы – па старым (юльянскім календары) і новым (грыгарыянскім календары) стылі – з прыкладнай розніцай у 2 тыдні


1 (па новым стылі) і 14 (па старым стылі) ліпеня — Кузьма і Дзям’ян.

Гэтыя святыя лічыліся апекунамі сенакосу і дарадцамі ў падрыхтоўцы да жніва. А па легендзе Кузьма і Дзям’ян — кавалі. Таму 1 (14) ліпеня лічылася святам кавалёў — у кузнях не працавалі.

Шанавалі святых і маладыя дзяўчаты. Звярталіся да іх, каб Кузьма і Дзям’ян «скавалі» моцную ды шчаслівую сям’ю.

5 (па новым стылі) і 18 (па старым стылі) ліпеня — свята Месяца.

Этнограф Адам Кіркор адзначае, што гэты дзень цесна звязаны з культам Вялеса — апекуна свойскай жывёлы, уладара падземных скарбаў.

Лічыцца, што культ Месяца значна старэйшы за сонечны. Назіранні за гэтым нябесным свяцілам парадзілі саму ідэю каляндарнай сістэмы. У фальклоры Месяц супрацьпастаўляецца Сонцу. Яго зменлівасць (квадры), па павер’ях нашых продкаў, — гэта пакаранне за гультаяватасць.

З іншага боку, Сонца і Месяц — ідэальная нябесная пара. А розныя квадры Месяца — зноў жа пакаранне. Ужо за здраду Сонцу. Быццам Месяц у пэўны час заляцаўся да зоркі Венеры.

Хоць Месяц і шанавалі, да яго святла ставіліся негатыўна. Некаторыя хваробы дзяцей тлумачыліся тым, што на іх патрапіла святло Месяца. Гэтай жа прычынай тлумачылася і бясплоднасць жанчын.

8 (па новым стылі) і 21 (па старым стылі) ліпеня — Градавы дзень.

У гэты дзень засцерагаліся ад граду. А таксама маліліся ад хвароб вачэй і галавы.

12 (па старым стылі) ліпеня — Пятрок (Пятроў дзень).

Заканчэнне купальскіх святаў. Пасля гэтага дня лета ідзе на спад: «Прыйшоў Пятрок — апаў лісток». Увечары моладзь збіралася ля вогнішча, спявала пятроўскія песні.

вогнішча.jpg

Ва ўсходняй Беларусі на Пятра сярод дзяўчат быў звычай кумавацца. Трэба было абмяняцца са сваёй сяброўкай завушніцамі, хусткай, пярсцёнкамі. Ад гэтага моманту да наступнага Пятрова дня сяброўкі лічыліся кумамі і не мелі права сварыцца, а мусілі падтрымліваць і дапамагаць адна адной.

19 (па новым стылі) ліпеня — Макрыны (Макрэня, Макрыдка).

макрыны.jpg
Фота: ВК Беларускі свет

Прысвятак — не святочны дзень у гонар гістарычнай ці духоўнай асобы. На Макрыны «варажылі» на будучую восень: «Глядзі восень па Макрыне». Асацыяваўся дзень з макрэчай, ужо не па-летняму зацяжнымі дажджамі.

20 (па новым стылі) ліпеня — Ілля.

Хрысціянскі святы, які ўвабраў у сябе рысы язычніцкага Перуна. Лічыўся абаронцай ад нячыстай сілы. Лічылася, што Ілля заканчвае лета і пачынае восень. Пасля гэтага дня ўжо нельга было купацца ў вадаёмах: «Прыйшоў Ілля, накідаў гнілля». На Іллю заканчвалі касавіцу, усёй грамадой хадзілі касіць удовам. Пачыналася жніво.

22 (па новым стылі) ліпеня — Мар’я (Магдалена).

Таксама прысвятак. У гонар хрысціянскай міраносіцы Марыі Магдаліны. Гэты дзень быў прысвечаны жаночым клопатам пра ўраджай. Жанчыны і дзяўчаты выходзілі ў поле, жалі пад меладычныя, працяглыя песні. Таксама па надвор’і ў гэты дзень прадказвалі, якая будзе зіма: калі халодны туман доўга не раставаў, то чакалі раннюю і марозную зіму.

«Мар’інымі Горкамі» называюць культавыя ўзгоркі блізу Смілавічаў і Пухавічаў. А каля вёскі Пярэжыр раней ляжаў валун Мар’я. У яго прасілі даць добры ўраджай, указаць нарачонага, дапамагчы пры хваробе.

25 (па новым стылі) ліпеня — Ганна.

Яшчэ адзін прысвятак. Ганну ўяўлялі дбайнай гаспадыняй і руплівай жняёй.

27 (па новым стылі) ліпеня — Палікоп (Панцялей): дзень жніва.

Раней стараліся не працаваць у гэты дзень на полі, бо лічылася, што наляціць хмара і маланка спаліць сабраныя копы. І яшчэ казалі так: «Хто на Панцялея працуе, таму надалей не пашанцуе».

Панцялей (Панцеляймон) на Магілёўшчыне лічыўся лекарам ад галаўнога болю. З гэтага ж дня капуста пачынае звівацца ў качаны.

капуста-на-свята.jpg

Падрыхтавала Ева Вятрыскіна, budzma.org

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Культура Літаратура

Аўтапартрэт у шаўковай кашулі. Словы пра самога сябе, як ты разумееш

Казаць пра людзей гадкую праўду — страшна; вярзці пра іх ліслівую хлусню — гідка; лепш бы мне памаўчаць, лепш бы......

valiancina_shauchenka
Культура

У Юрмале адкрылася выстава «Крэатыўная рэвалюцыя. Беларусь 2020»

На Арт-станцыі «Дубулты» ў Юрмале 24 сакавiка адбылося адкрыццё выставы «Крэатыўная рэвалюцыя. Беларусь 2020», прысвечанай...

valiancina_shauchenka
Замежжа

У Каралеўскім замку ў Варшаве працуе выстава «Каханне і абавязак. Студзеньскае паўстанне 1863 года»

Выстава дапаможа зразумець як гістарычнае значэнне паўстання, так і яго асабістае чалавечае вымярэнне. Наведвальнікі...

valiancina_shauchenka
Грамадства

«Пагоня» не з’яўляецца «экстрэмісцкім» сімвалам

Гомельскі валанцёр Ілля Міронаў напярэдадні апошняга арышту атрымаў ліст з Міністэрства інфармацыі наконт таго, ці з’яўляецца...

Апошнія навіны

    Культура Літаратура
    Аўтапартрэт у шаўковай кашулі. Словы пра самога сябе, як ты разумееш
    Культура
    У Юрмале адкрылася выстава «Крэатыўная рэвалюцыя. Беларусь 2020»
    Замежжа
    У Каралеўскім замку ў Варшаве працуе выстава «Каханне і абавязак. Студзеньскае паўстанне 1863 года»
    Грамадства
    «Пагоня» не з’яўляецца «экстрэмісцкім» сімвалам
    Тэатр
    Спектакль «Пачупкi» РТБД атрымаў галоўную ўзнагароду тэатральнага форуму «М@RT.Кантакт» у Магілёве
    Музыка
    Годныя песні: топ-5 Сержука Доўгушава
    Мастацтва
    «Я страціў зрок на адно вока і, калі гляджу на прадмет левым вокам, бачу татальную абстракцыю». У Мінску распачалася выстава Захара Кудзіна
    Гісторыя
    Якую каву любіў Вітаўт, або Пра карысць устойлівай міфалогіі
    Мастацтва
    «Малюю наша жыцце». У Рызе адкрылася выстава мастачкі Вольгі Якубоўскай
    Гісторыя
    Першы крок – падпісаць фатаграфіі ў сямейным альбоме: як пазнаваць гісторыю
    Літаратура
    «Песня пра зубра» — патрыятычная паэма для Папы Рымскага. Новае відэа на канале Андрэя Хадановіча
    Літаратура
    Топ-3 смешных выпадкаў з Якубам Коласам
    Літаратура
    У Беларусі хутка з'явіцца кніга ўспамінаў рэпрэсаваных гродзенцаў
    Тэатр
    Па старонках памяці. Гісторыя і традыцыі тэатральнага мастацтва Беларусі
    Літаратура
    Стартуе падкаст «Супердудко»: Наста Грышчук густоўна не пагаджаецца з наяўным

Афіша

  • 29.03

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Ганна Янкута і Ігар Крэбс у Вільні

  • 29.03 — 22.04Выстава ткацкіх працаў у Мінску
  • 29.03 — 30.03Экспазіцыя да 100-годдзя з дня нараджэння Алены Васілевіч у Мінску
  • 29.03 — 31.03Выстава, прысвечаная мастаку кіно Яўгену Ганкіну, у Мінску
  • 29.03 — 31.03«У краіне мар». Выстава, прысвечаная Канстанцыі Буйло, у Мінску
  • 29.03 — 30.04Выстава «Ян Вермеер» у Мінску
  • 29.03 — 02.04Выстава Усевалада Швайбы і Тамары Дзяменцьевай «Узы меж нами» ў Гродне
  • 29.03 — 30.04 «Партрэт часу»: калекцыя жывапісу Белгазпрамбанка ў Магілёве

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • Як, дзе і калі беларусы свету будуць адзначаць Дзень Волі
    • Адкуль мы ўзяліся: 7 кніг пра нашу гісторыю
    • Міты Другой Сусьветнай вайны. Да дня спаленьня Хатыні
    • Што вядома пра серыял пра Уладзіміра Мулявіна «За паўгадзіны да вясны», трэйлер якога з’явіўся ў сеціве?
    • Унучка пакаранага паўстанца, якая стала адной з самых вядомых у свеце жанчын-хірургаў
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип