• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • «Музыка»
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Гісторыя за 5 хвілін»
  • «Трызуб і Пагоня»
  • «Разумняты»
  • Вандруем разам
  • Афіша
05.07.2018 | Грамадства

Навошта тысячы замежнікаў штогод шукаюць беларускія карані? 7 фактаў пра гістарычны архіў

Колькі год самаму старому рукапісу ў архіве і чаму тут выкарыстоўваюць адміністрацыйны падзел на паветы, а не раёны, Свабодзе распавёў Дзяніс Лісейчыкаў, намесьнік дырэктара архіву. 

Гэта самы папулярны архіў краіны. Штодня ў Нацыянальны гістарычны архіў прыходзіць да 75 чалавек.

1 мільён дакумэнтаў

Сёньня ў Нацыянальным гістарычным архіве налічваецца 1 022 165 адзінак захоўваньня. Тут старажытныя дакумэнты з усёй краіны за ХIV — канец ХVIII стагодзьдзяў, а таксама дакумэнты Віцебскай, Магілёўскай і Менскай губэрняў Расейскай імпэрыі канца ХVIII — пачатку XX стагодзьдзяў. Дакумэнты большасьці заходніх раёнаў Гарадзеншчыны і Берасьцейшчыны знаходзяцца ў гарадзенскім архіве. А жыхарам паўночна-заходняга рэгіёну, што адносіўся да Віленскай губэрні, давядзецца ехаць па мэтрычныя кнігі ў Вільню.

Каб меркаваць, у якім архіве могуць быць дакумэнты пра вашых продкаў, варта ведаць, у якім павеце яны жылі. Бо, напрыклад, Наваградзкі павет (сёньняшняя Гарадзеншчына) у другой палове 19 стагодзьдзя ўваходзіў у Менскую губэрню, а сучасны Валожынскі, Маладэчанскі і Вілейскі раёны Меншчыны — у Віленскую.

75 наведнікаў за дзень

Такі рэкорд быў зафіксаваны ў чытальнай залі Нацыянальнага гістарычнага архіву. Адначасова тут могуць разьмясьціцца 22 чалавекі. Праз наплыў наведнікаў, што складаюць сямейны радавод, заявы на правядзеньне генэалягічных дасьледаваньняў сіламі архіва не прымаюцца да студзеня 2019 году.

Дзяніс Лісейчыкаў
Дзяніс Лісейчыкаў

«У канцы 1990-х запытаў-зваротаў па генэалягічных дасьледаваньнях было некалькі дзясяткаў, а цяпер — некалькі соцень. Таму паўстала пытаньне пра пашырэньне чытальнай залі».

У апошнія гады Нацыянальны гістарычны архіў для многіх асацыюецца зь месцам, дзе можна раскапаць зьвесткі пра сваіх продкаў. Мэтрычныя кнігі жыхароў Менскай, Магілёўскай, Гомельскай і Віцебскай абласьцей знаходзяцца ў Нацыянальным гістарычным архіве. Толькі дакумэнты дзьвюх заходніх абласьцей — у Горадні.

Супрацоўнікі Нацыянальнага гістарычнага архіву штогод праводзяць каля сотні платных генэалягічных дасьледаваньняў. Яшчэ некалькі сотняў чалавек працуюць з мэтрычнымі кнігамі і «рэвізскімі сказкамі» (перапісамі падатных саслоўяў. — РС) самастойна ў чытальнай залі. Доступ да ўсіх дакумэнтаў бясплатны.

«У іншыя архівы столькі людзей ня ходзіць, — кажа Дзяніс Лісейчыкаў. — Але самыя папулярныя дакумэнты часам даводзіцца аддаваць на рэстаўрацыю. Гэта трохі запавольвае працу».

1391 год — дата самага старажытнага дакумэнту

Так выглядае прывілей Фёдара Карыятавіча, напісаны ім у 1391 годзе. Фота Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі
Так выглядае прывілей Фёдара Карыятавіча, напісаны ім у 1391 годзе. Фота Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі

Гэта прывілей князя Фёдара Карыятавіча — унука Гедыміна, выпадкова знойдзены ў 2001 годзе ў Нацыянальным гістарычным архіве. Дакумэнт быў падшыты да судовай справы ХІХ стагодзьдзя ў якасьці доказу.

«Часта да спраў падшываліся дакумэнты ХV-ХVІ стагодзьдзяў, — кажа Свабодзе Дзяніс Лісейчыкаў. — Выяўленьне такіх дакумэнтаў мы праводзім плянава. Бяром фонд і за год прагортваем сотні спраў. Тры-чатыры такія рэчы знаходзім».

Так выглядаюць стэлажы дакумэнтаў ў архіве. Фота прадастаўлена Нацыянальным гістарычным архівам Беларусі
Так выглядаюць стэлажы дакумэнтаў ў архіве. Фота прадастаўлена Нацыянальным гістарычным архівам Беларусі

Сярод сьвежых знойдзеных артэфактаў — тэстамэнт Язэпа Руцкага, заснавальніка ордэну базыльянаў. Дагэтуль было вядома толькі пра копію тастамэнту на лаціне, якая захоўвалася ў Ватыкане. Цяпер жа знайшоўся арыгінал тастамэнту на старабеларускай мове, напісаны ўласнаручна Руцкім.

Да 4 тысячаў зваротаў на год прыходзіць у Нацыянальны гістарычны архіў

Вялікая іх частка — гэта даведкі аб нараджэньні. З аднаго боку, грамадзяне Беларусі шукаюць габрэйскія ці польскія карані. Зь іншага — прыходзяць звароты ад замежнікаў, што шукаюць доказы свайго беларускага паходжаньня. Некаторым гэта патрэбна, каб атрымаць від на жыхарства.

Зрэдзьчас у архіў зьвяртаюцца і прадпрыемствы, якія хочуць вызначыць дату заснаваньня свайго брэнду. «Камунарка», «Аліварыя», «Мілавіца», «Крышталь» — даты заснаваньня гэтых кампаній знаходзілі ў дакумэнтах Нацыянальнага гістарычнага архіву.

«Практычна ўсе такія брэнды шукаліся ў нас, — кажа Дзяніс Лісейчыкаў. — Нават была такая вайна брэндаў: які бровар старэйшы — „Лідзкае“ ці „Аліварыя“? Кожны намагаецца знайсьці дакумэнты, каб зрабіць сваё прадпрыемства больш старажытным».

Цяпер у архіве працуюць над запытам пра гісторыю «пэрсіярні» — майстэрні слуцкіх паясоў. Ёсьць кантракт паміж Міхалам Казімірам Рыбанькам і майстрам армянскага паходжаньня Янам Маджарскім, які стварыў мануфактуру па вырабе паясоў у 1758 годзе.

«Напэўна, гэта адно з самых старых прадпрыемстваў Беларусі. Яно цяпер не існуе, ёсьць нейкія ідэі ўзнавіць усё гэта. Але тут ужо ўзьнікаюць пытаньні пераемнасьці».

Алічбаваныя вопісы ўсіх фондаў. Іх больш за тры тысячы

А таксама алічбаваныя некалькі тысяч спраў. Гэта найбольш папулярныя дакумэнты, якія найчасьцей выдаюцца ў чытальнай залі. Матэрыялы гістарычнага архіву скануюцца і алічбоўваюцца ў межах дзяржаўнай праграмы «Сыстэма адкрытага доступу».

«У нас ужо ёсьць фонды, практычна цалкам адсканаваныя, — кажа Дзяніс Лісейчыкаў. — Чакаем, калі будзе магчымасьць запампаваць іх на сэрвэр.

«Гербоўнік беларускай шляхты» — самае папулярнае выданьне

Кожны том — гэта кніга ў тысячу старонак, дзе ў альфабэтным парадку апісваюцца радаводы беларускай шляхты. Адзін том зьмяшчае ў сярэднім інфармацыю пра 200–300 шляхецкіх сем’яў. Матэрыялы для гербоўніка ўзятыя з фонду Менскага дваранскага дэпутацкага сходу, які захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным архіве. За 16 год выйшла пяць тамоў. Апошні — сёлета.

5 ліпеня 1938 году

У гэты дзень Магілёўскі гістарычны архіў быў рэарганізаваны ў Цэнтральны гістарычны архіў БССР. Толькі ў 1963 годзе яго перавялі ў Менск. У 1995 годзе ўстанова атрымала сучасную назву.

Трапіць у архіў у савецкія часы можна было толькі па накіраваньні інстытутаў ці Акадэміі навук. Цяпер фактычна любы чалавек мае доступ да ўсіх фондаў.

«Архівы сталі адкрытымі для ўсіх, — кажа Дзяніс Лісейчыкаў. — У нас няма ніякіх сакрэтных фондаў, няма ніякага абмежаваньня. Ёсьць толькі адзіны крытэр — каб з моманту стварэньня дакумэнту прайшло больш за 75 гадоў. У выпадку з нашым архівам — гэта 99,9% дакумэнтаў».

Мэтрычныя кнігі ХVIII стагодзьдзя ці фамільны фонд Радзівілаў — абмежаваньня на працу з дакумэнтамі тут няма. Адзінае, што замест найбольш каштоўных дакумэнтаў, верагодна, прапануюць паглядзець мікрафатакопіі ці сканы.

«Але калі вы дасьледчык і вам трэба паглядзець на вадзяны знак, напрыклад, па папярэднім запыце можна атрымаць і арыгінал».

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Культура

У Юрмале адкрылася выстава «Крэатыўная рэвалюцыя. Беларусь 2020»

На Арт-станцыі «Дубулты» ў Юрмале 24 сакавiка адбылося адкрыццё выставы «Крэатыўная рэвалюцыя. Беларусь 2020», прысвечанай...

valiancina_shauchenka
Замежжа

У Каралеўскім замку ў Варшаве працуе выстава «Каханне і абавязак. Студзеньскае паўстанне 1863 года»

Выстава дапаможа зразумець як гістарычнае значэнне паўстання, так і яго асабістае чалавечае вымярэнне. Наведвальнікі...

valiancina_shauchenka
Грамадства

«Пагоня» не з’яўляецца «экстрэмісцкім» сімвалам

Гомельскі валанцёр Ілля Міронаў напярэдадні апошняга арышту атрымаў ліст з Міністэрства інфармацыі наконт таго, ці з’яўляецца...

valiancina_shauchenka
Тэатр

Спектакль «Пачупкi» РТБД атрымаў галоўную ўзнагароду тэатральнага форуму «М@RT.Кантакт» у Магілёве

Спектакль «Пачупкi» Рэспубліканскага тэатра беларускай драматургіі (РТБД) стаў уладальнікам «Залатой маскі» — галоўнага...

Апошнія навіны

    Культура
    У Юрмале адкрылася выстава «Крэатыўная рэвалюцыя. Беларусь 2020»
    Замежжа
    У Каралеўскім замку ў Варшаве працуе выстава «Каханне і абавязак. Студзеньскае паўстанне 1863 года»
    Грамадства
    «Пагоня» не з’яўляецца «экстрэмісцкім» сімвалам
    Тэатр
    Спектакль «Пачупкi» РТБД атрымаў галоўную ўзнагароду тэатральнага форуму «М@RT.Кантакт» у Магілёве
    Музыка
    Годныя песні: топ-5 Сержука Доўгушава
    Мастацтва
    «Я страціў зрок на адно вока і, калі гляджу на прадмет левым вокам, бачу татальную абстракцыю». У Мінску распачалася выстава Захара Кудзіна
    Гісторыя
    Якую каву любіў Вітаўт, або Пра карысць устойлівай міфалогіі
    Мастацтва
    «Малюю наша жыцце». У Рызе адкрылася выстава мастачкі Вольгі Якубоўскай
    Гісторыя
    Першы крок – падпісаць фатаграфіі ў сямейным альбоме: як пазнаваць гісторыю
    Літаратура
    «Песня пра зубра» — патрыятычная паэма для Папы Рымскага. Новае відэа на канале Андрэя Хадановіча
    Літаратура
    Топ-3 смешных выпадкаў з Якубам Коласам
    Літаратура
    У Беларусі хутка з'явіцца кніга ўспамінаў рэпрэсаваных гродзенцаў
    Тэатр
    Па старонках памяці. Гісторыя і традыцыі тэатральнага мастацтва Беларусі
    Літаратура
    Стартуе падкаст «Супердудко»: Наста Грышчук густоўна не пагаджаецца з наяўным
    Краіна
    «Увага, стукач!» Беларусы звязаліся з даносчыкамі на пратэстоўцаў 2020-га і знялі фільм

Афіша

  • 28.03

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Прэзентацыя беларускага перакладу «Дзьмухаўцовага віна» Рэя Брэдберы у Мінску

  • 28.03 — 22.04Выстава ткацкіх працаў у Мінску
  • 28.03 — 30.03Экспазіцыя да 100-годдзя з дня нараджэння Алены Васілевіч у Мінску
  • 28.03 — 31.03Выстава, прысвечаная мастаку кіно Яўгену Ганкіну, у Мінску
  • 28.03 — 31.03«У краіне мар». Выстава, прысвечаная Канстанцыі Буйло, у Мінску
  • 28.03 — 30.04Выстава «Ян Вермеер» у Мінску
  • 28.03 — 02.04Выстава Усевалада Швайбы і Тамары Дзяменцьевай «Узы меж нами» ў Гродне
  • 28.03 — 30.04 «Партрэт часу»: калекцыя жывапісу Белгазпрамбанка ў Магілёве

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • Як, дзе і калі беларусы свету будуць адзначаць Дзень Волі
    • Адкуль мы ўзяліся: 7 кніг пра нашу гісторыю
    • Міты Другой Сусьветнай вайны. Да дня спаленьня Хатыні
    • Што вядома пра серыял пра Уладзіміра Мулявіна «За паўгадзіны да вясны», трэйлер якога з’явіўся ў сеціве?
    • Унучка пакаранага паўстанца, якая стала адной з самых вядомых у свеце жанчын-хірургаў
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип