Памёр Анатоль Вярцінскі. «Калі паміраюць паэты, / што ні перад кім не гнуцца, / у чалавецтва прасветы / на ўсе вякі застаюцца». Гэтыя радкі згадаліся мне адразу, калі пачуў пра сыход з зямнога жыцця Анатоля Ілліча Вярцінскага, піша Міхась Скобла у «Народнай Волі».
Выдатнага паэта і грамадскага дзеяча, які ў справе адстойвання беларушчыны не гнуўся і не згінаўся ні перад кім. І за пісьмовым сталом, і на парламенцкай трыбуне, і на адказнай рэдактарскай пасадзе ён паводзіў сябе годна. Тыднёвік творчай інтэлігенцыі «Літаратура і мастацтва» ў час, калі яго ўзначальваў Вярцінскі (1986–1990), стаў узорам пісьменніцкай смеласці, трыбунай для вострых публіцыстычных дыскусій, да якіх прыслухоўваліся ўсе — і ўлада, і апазіцыя. Свой «лімаўскі» запал Анатоль Ілліч не страціў і стаўшы дэпутатам Вярхоўнага Савета 12-га склікання, дзе яму даводзілася і тэкст Канстытуцыі незалежнай Беларусі рэдагаваць, і Дзень Незалежнасці 27 ліпеня з парламенцкай трыбуны абвяшчаць.
І ўсё ж галоўным прызначэннем, нават пакліканнем для Анатоля Вярцінскага была паэзія. Як паэт ён пазнавальны з першага радка — арыгінальна-роздумны, мудра-афарыстычны. Памятаю, якім адкрыццём і скарбонкай паэтычных афарызмаў стала для мяне, у той час яшчэ студэнта, яго кніга «Ветрана». Атмасфера тады, у сярэдзіне 1980-х, была даволі гнятлівая, хацелася свежага паветра, і кніга тая зрабілася для мяне своеасаблівай кіслароднай падушкай. Чытаў — як дыхаў...
Калі паспрабаваць адным словам вызначыць галоўны матыў і сутнасць паэзіі Анатоля Вярцінскага, то гэта, на маю думку, жыццесцвярджальнасць. Нездарма адна з ягоных кніг мае назву «Жыцьмем». Дзеясловы жыцця дамінуюць у вершах і паэмах Вярцінскага, бадзёра перагукваюцца між сабой: «жыцьме мой родзе, мой народзе», «прагучаў тройчы вокліч, што радзіма жыве», «жыццё ж не канчаецца, жыццё прадаўжаецца»... А вось як паэт канкрэтызаваў славуты купалаўскі кліч «Занімай, Беларусь маладая мая, свой пачэсны пасад між народамі»: «Jeszcze Polska nie zginęła... / Ще не вмерла Украіна... / І жыве на свеце белым / Беларусь, мая краіна». Жыццё краіны Беларусі для паэта і грамадзяніна Вярцінскага было галоўным і штодзённым клопатам. Ужо моцна хворы, ён дужа перажываў з-за тых бясчынстваў і рэпрэсій, якія ніяк не спыняцца на беларускай зямлі.
Анатоль Ілліч да апошніх гадоў жыў актыўным жыццём, глядзеў на свет і па-маладому здзіўляўся, таму і не ведаў старэчага песімізму. Вось як, да прыкладу, узрушыў яго, васьмідзесяцігадовага, расквітнелы сад: «Глядзеў я на вішні, яблыні, / на гэты цуд новаяўлены, / глядзеў на белую квецень / і адыходзіў душой. / Такое было адчуванне, / такое было хваляванне, / якое бывае ў храме / з яго ўрачыстай імшой». Паверце, гэта вельмі рэдкая з’ява, калі паэт і ў сталым веку не развучыўся глядзець на свет па-юнацку.
Анатоль Вярцінскі любіў дарыць сваім сябрам нечаканыя падарункі. Аднойчы ён падараваў мне... Каран. Разгарнуўшы яго наўгад, я ўслых — з вялікім здзіўленнем — прачытаў: «Паэты — хлусы, якія блукаюць па раўнінах і гавораць тое, чаго самі не робяць». Рызыкуючы наклікаць на сябе гнеў прарока Мухамеда, мы тады з Анатолем Іллічом прыйшлі да агульнай думкі, што беларускіх паэтаў тыя словы ніякім чынам не датычацца.
Бо ў Беларусі паэт — і творца, і абаронца, і араты, і сейбіт, і жнец на айчынным рэдка калі ўраджайным палетку.
Такім быў і такім запомніцца мне Анатоль Вярцінскі.
***
Развітанне пройдзе 23 красавіка ў Мінску ў рытуальнай залі на вул. Альшэўскага, 12. Пачатак а 12-ай гадзіне.
