27 ліпеня 1990 года была зацверджана Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларусі. У Дэкларацыі ўрачыста абвяшчаўся поўны дзяржаўны суверэнітэт рэспублікі і яе незалежнасць у знешніх зносінах. У межах тады яшчэ Беларускай ССР гарантаваліся вяршынства яе законаў, самастойнасць і паўната дзяржаўнай улады, а таксама ставілася амбітная мэта — стварэнне прававой дзяржавы. Дзеля гэтага канстатавалася неабходнасць размежавання заканадаўчай, выканаўчай і судовай улады.
У Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь захоўваецца аўтэнтычны экзэмпляр Дэкларацыі з подпісамі некаторых яе распрацоўшчыкаў.
Чытачам, напэўна, карысна будзе даведацца пра найбольш цікавыя факты, датычныя гісторыі гэтага важнага для нас дакумента.
Чаму ўвогуле з’явілася Дэкларацыя, колькі было праектаў Дэкларацыі, хто і як іх распрацоўваў, якія пытанні былі найбольш спрэчнымі пры абмеркаванні праекта Дэкларацыі, піша кандыдат гістарычных навук, дацэнт Аляксандр Кур’яновіч.
Чаму ўвогуле з’явілася Дэкларацыя?
Галоўная прычына — няўмольны распад Саюза ССР як унітарнай дзяржавы з неэфектыўнай эканомікай, з фактычнай адсутнасцю асноўных правоў і свабод чалавека, заганнай нацыянальна-дзяржаўнай палітыкай, калі найбольш важныя і прынцыповыя пытанні вырашаліся маскоўскім Цэнтрам і далёка не на карысць саюзных рэспублік. Усё гэта стала найбольш відавочным ва ўмовах гарбачоўскай «перабудовы».
Пачаўся т. зв. «парад суверэнітэтаў»: cаюзная рэспубліка зацвярджала Дэкларацыю, якая надавала прыярытэт мясцоваму заканадаўству над агульнасаюзным. А 11 сакавіка 1990 года Літва ўвогуле зацвердзіла Акт незалежнасці і заявіла аб выхадзе з СССР. Моцныя ўдары па саюзным адзінстве нанеслі Расія і Украіна, якія зацвердзілі ўласныя дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце 12 чэрвеня і 16 ліпеня 1990 года адпаведна.
Хто прымаў Дэкларацыю?
Гэта рабіў Вярхоўны Савет Беларусі 12-га склікання, выбары ў які адбыліся ў сакавіку 1990 года. У якасці вышэйшага органа дзяржаўнай улады Вярхоўны Савет з’явіўся паводле сталінскай Канстытуцыі СССР 1936 года (першыя выбары ў Вярхоўны Савет БССР адбыліся ў 1938 годзе). Аднак на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў ва ўмовах савецка-камуністычнай сістэмы гэты інстытут збольшага быў дэкларатыўным: выбары з’яўляліся фікцыяй, мандаты фактычна размяркоўваліся паміж прадстаўнікамі «адзінага і непарушнага блока камуністаў і беспартыйных». Сам Вярхоўны Савет БССР найчасцей засяроджваўся на гаспадарчых пытаннях, якія былі ў кампетэнцыі Савета Міністраў і мясцовых органаў улады. У лютым 1991 года пры абмеркаванні законапраекта аб міліцыі дэпутат Аляксандр Лукашэнка заклікаў Вярхоўны Савет не быць «конторой», якая «считает премии и делит надбавки».
Сітуацыя цалкам змянілася ў 1990 годзе, калі ў выніку адносна свабодных выбараў у Вярхоўны Савет 12-га склікання прыйшлі людзі, якія лічылі, што ў рэспубліцы наспела неабходнасць пераўтварэнняў. Менавіта ў Вярхоўным Савеце Беларусі 12-га склікання аформілася першая парламенцкая палітычная апазіцыя — дэпутацкая група Беларускага народнага фронту (БНФ).
Хто распрацаваў праект Дэкларацыі?
Для гэтага 20 чэрвеня 1990 года была створана адмысловая камісія ў складзе 34 чалавек. Камісію ўзначаліў старшыня Вярхоўнага Савета Мікалай Дземянцей. У склад камісіі ўвайшлі Станіслаў Шушкевіч (першы намеснік старшыні Вярхоўнага Савета), Васіль Шаладонаў (намеснік старшыні Вярхоўнага Савета), Яфрэм Сакалоў (першы сакратар ЦК КПБ), старшыні пастаянных камісій Вярхоўнага Савета, старшыні выканкамаў абласных Саветаў народных дэпутатаў, а таксама некалькі шараговых дэпутатаў Вярхоўнага Савета (Анатоль Вярцінскі, Віктар Ганчар, Уладзімір Заблоцкі і Анатоль Лябедзька).
Цікава, што прозвішчы Мікалая Дземянцея, Станіслава Шушкевіча і Васіля Шаладонава падаваліся першымі, між іншым як астатнія — па алфавіце. Прозвішча Яфрэма Сакалова таксама ішло па алфавіце, што сведчыла аб імклівай страце кампартыяй свайго ўплыву ў грамадстве.
Ужо праз месяц праект Дэкларацыі з 12 артыкулаў быў падрыхтаваны.
Некаторыя члены камісіі выказалі жаданне быць куратарамі асобных палажэнняў праекта Дэкларацыі. Так, куратарам назвы Дэкларацыі і яе прэамбулы стаў Станіслаў Шушкевіч. Артыкул 1 курыраваў Васіль Шаладонаў, артыкул 2 — Дзмітрый Булахаў (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па заканадаўстве), артыкул 3 — Анатоль Вярцінскі (галоўны рэдактар газеты «Літаратура і мастацтва»), артыкул 4 — Генадзь Карпенка (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па навуцы і навукова-тэхнічным прагрэсе) і Уладзімір Гаркун (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па аграрных пытаннях, харчаванні і сацыяльным развіцці сяла), артыкул 5 — Віктар Ганчар (дацэнт Беларускага дзяржаўнага інстытута народнай гаспадаркі імя Куйбышава) і Уладзімір Леўчык (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па пытаннях работы Саветаў народных дэпутатаў і развіцця самакіравання), артыкул 6 — Міхаіл Жукоўскі (старшыня Камісіі Вярхоўнага Савета па справах ветэранаў вайны, працы і Узброеных Сіл), артыкул 7 — Уладзімір Заблоцкі (начальнік аддзела Навукова-даследчага інстытута электронна-вылічальных машын); артыкул 8 — Леанід Козік (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па эканамічнай рэформе, дасягненні эканамічнай самастойнасці і суверэнітэту рэспублікі), артыкул 9 — Ніл Гілевіч (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па адукацыі, культуры і захаванні гістарычнай спадчыны), артыкул 10 — Мікалай Капытоў (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па пытаннях архітэктуры, будаўніцтва, вытворчасці будаўнічых матэрыялаў і жыллёва-камунальнай гаспадаркі сяла і горада) і Пётр Садоўскі (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па міжнародных справах і знешнеэканамічных сувязях), артыкул 11 — Сяргей Котаў (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па ахове здароўя, фізічнай культуры і сацыяльным забеспячэнні), артыкул 12 — Валер Курдзюкоў (старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па справах моладзі).
Колькі было праектаў Дэкларацыі?
Валянцін Голубеў, Зянон Пазьняк і Вольга Галубовіч у першы дзень сесіі
Тры. Акрамя праекта камісіі свае распрацоўкі вылучылі дэпутацкая група БНФ і група парламентарыяў (22 чалавекі) на чале з Яўгенам Глушкевічам. Найбольш радыкальным быў праект Дэкларацыі ад групы БНФ. Ён прадугледжваў дэнансацыю Дагавора аб стварэнні СССР ад 30 снежня 1922 года, пацверджанне Устаўной граматы Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР) ад 25 сакавіка 1918 года, скліканне Устаноўчага сходу, перайменаванне БССР у Беларускую Рэспубліку, вывад з тэрыторыі Беларусі Узброеных Сіл СССР, альбо атрыманне грашовай кампенсацыі за іх знаходжанне тут. Акрамя таго, Беларусь не павінна была падпісваць новый саюзны дагавор. Таксама на працягу «пераходнага перыяду» (адзін год) на Беларусі мусілі дзейнічаць тыя палажэнні Канстытуцыі БССР 1978 года, якія не супярэчылі Дэкларацыі.
Праект Дэкларацыі БНФ выклікаў вялікі рэзананс у Вярхоўным Савеце. Таму не дзіўна, што да Зянона Пазьняка (ён агучыў праект) звярнуліся шмат дэпутатаў. Так, на пытанне Аляксандра Лукашэнкі, ці ёсть эканамічная будучыня ў «так называемого белорусского государства», лідар БНФ адказаў станоўча. Калі Аляксандр Лукашэнка спытаў наконт аптымальнай колькасці ўласна беларускага войска, Зянон Пазьняк назваў лічбу: не больш за 50 тыс.
А далей Аляксандр Лукашэнка заявіў наступнае: «То, что предложено группой БНФ, заслуживает внимания, но мы до этого не созрели и не доросли. Вопрос стоит так: приступить сразу, немедленно к этой большой государственности или идти к этому спокойно, через какой-то переходный период. Я — за второе. Если бы я знал, что сегодня можно прыгнуть на эту высокую ступень и не ошибиться, я бы проголосовал за это. Но я этого не знаю. Я до большего понимания не созрел. Думаю, и мои избиратели, которые меня сюда направили, до этого еще не созрели, а мы сегодня действуем в интересах своих избирателей. Я за спокойное развитие наших событий, без прыжков, без скачков».
Што да праекта Дэкларацыі ад групы Яўгена Глушкевіча, то яго палажэнні былі наступныя: пачаткам незалежнасці Беларусі лічылася абвяшчэнне Устаўной граматы БНР ад 25 сакавіка 1918 года; дзяржаўны суверэнітэт Беларусі пацвярджаўся ў якасці натуральнай і неабходнай умовы існавання беларускага народа; Вярхоўны Савет ажыццяўляў сваю ўладу да склікання Устаноўчага сходу; Беларусь абвяшчалася нейтральнай і без’ядзернай зонай, на яе тэрыторыі ліквідаваліся ўсе ракетныя базы; Беларусь гарантавала свабоду формаў уласнасці і выступала як свабодны суб’ект адзінай эканамічнай прасторы СССР, якая выконвае ўсе абавязацельствы і дамовы, заключаныя паміж рэспублікамі; выключна беларускай мове надаваўся дзяржаўны статус; Беларусь мела права на ўласную валюту, уласнае войска, органы дзяржбяспекі і на кампенсацыю ад наступстваў аварыі на ЧАЭС; мясцовыя Саветы з’яўляліся «держателями» тэрытарыяльных рэсурсаў, якія маглі здавацца ў мэтавае тэрміновае або бестэрміновае карыстанне.
Праз шмат гадоў дэпутат Вярхоўнага Савета і прадстаўнік парламенцкай апазіцыі БНФ Лявон Баршчэўскі сцвярджаў, што праект групы Яўгена Глушкевіча быў цалкам узгоднены з групай БНФ і з’яўляўся тактычным ходам: раскалоць галасы кансерватыўнай парламенцкай большасці, якая ўвогуле магла пахаваць прыняцце Дэкларацыі.
Афіцыйны праект камісіі Вярхоўнага Савета істотна адрозніваўся ад праекта групы БНФ і групы Яўгена Глушкевіча. Станіслаў Шушкевіч вобразна назваў афіцыйны праект «более левым». Старшыня камісіі Вярхоўнага Савета па нацыянальнай палітыцы і межнацыянальных адносінах Міхаіл Слямнёў заявіў, што мы маем «нормальный, усредненный вариант».
Калі пачалося абмеркаванне праекта Дэкларацыі?
24 ліпеня 1990 года Мікалай Дземянцей урачыста заявіў, што адбылося 8 паседжанняў камісіі, якая падрыхтавала праект з 12 артыкулаў. Старшыня Вярхоўнага Савета назваў праект Дэкларацыі «очень важным документом, в который каждый депутат должен вложить свою душу».
Потым Мікалай Дземянцей паставіў на галасаванне пытанне: які праект Дэкларацыі ўзяць за аснову. У выніку галасавання за аснову быў узяты праект камісіі. За гэта прагаласавала 208 дэпутатаў. Праект групы БНФ падтрымалі толькі 47 парламентарыяў, а праект групы Яўгена Глушкевіча — 57.
Каб не перагружаць чытача лічбамі, у двух словах растлумачым сам механізм галасавання ў Вярхоўным Савеце. Паводле Канстытуцыі БССР 1978 года са зменамі і дапаўненнямі ад 27 кастрычніка 1989 года, Вярхоўны Савет налічваў 360 дэпутатаў. На момант абмеркавання праекта Дэкларацыі былі абраны 340 дэпутатаў, аднак прысутнічала прыкладна 260 чалавек (так, будучы першы старшыня Канстытуцыйнага Суда Беларусі Валер Ціхіня быў абраны дэпутатам 27 ліпеня 1990 года). Яны маглі галасаваць «за», «супраць» ці ўвогуле ўстрымацца. Дэпутаты таксама мелі права не ўдзельнічаць у галасаванні (у далейшым мы будзем падаваць колькасць толькі тых дэпутатаў, якія галасавалі «за»).
Парламентарыі вырашылі таксама прымаць Дэкларацыю простай, а не кастытуцыйнай большасцю. Гэта значыць, што для станоўчага прыняцця рашэння патрабавалася не менш 170 галасоў (адлік вёўся не ад колькасці прысутных на паседжаннях сесіі, а ад агульнай колькасці абраных дэпутатаў). Канстытуцыйная большасць (дзве траціны) прадугледжвала нашмат вышэйшы кворум — не менш за 230 галасоў. На канстытуцыйнай большасці настойваў, напрыклад, Віктар Ганчар, які лічыў, што для такога важнага дакумента як Дэкларацыія патрэбна адпаведная легітымнасць. Станіслаў Шушкевіч запярэчыў яму: маўляў, тады нам не хопіць аператыўнасці.
Якія пытанні былі найбольш спрэчнымі пры абмеркаванні праекта Дэкларацыі?
Каб прасачыць працэс абмеркавання і прыняцця Дэкларацыі, трэба арыентавацца на яе канчатовы тэкст.
Напрыклад, назва. Было тры варыянты: Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі; Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларусі; Дэкларацыя аб дзяржаўнай незалежнасці Беларусі. Аднак большасцю — 199 галасоў — дэпутаты зацвердзілі першы варыянт.
Некалькі паправак з боку дэпутатаў тычыліся прэамбулы. Так, дэпутат Сцяпан Пісарэвіч пасля слоў «лічачы рэспубліку паўнапраўным і незалежным членам сусветнага супольніцтва» прапанаваў дадаць «в составе обновленной федерации Союза ССР». Але толькі 63 дэпутаты прагаласавалі «за».
У апошнім абзацы прэамбулы дэпутаты-ветэраны заклікалі прыбраць фармулёўку пра незалежнасць рэспублікі ў знешніх зносінах. У сваю чаргу, Зянон Пазьняк лічыў неабходным замацаваць у гэтым абзацы нормы пра пераемнасць БССР ад БНР, неабходнасць парламенцкай рэспублікі і перайменаванне БССР у Беларускую Рэспубліку. Але ўсе прапановы дэпутаты адкінулі.
Увогуле па апошнім абзацы прэамбулы мелі месца вострыя дыскусіі. Адна частка дэпутатаў выступала за тое, каб Беларусь абвясціла дзяржаўны суверэнітэт, а другая — пацвердзіла. Для БНФ быў важны другі варыянт. У такім выпадку можна было казаць пра існаванне БНР як незалежнай дзяржавы. Дэпутаты ад камуністаў і ветэранаў дапусціць такога ніяк не жадалі. Станіслаў Шушкевіч вымушаны быў зачытваць розныя варыянты на беларускай і рускай мовах. У выніку гэты абзац адправілі на дапрацоўку.
У артыкуле 1 Міхаіл Слямнёў прапанаваў замест слова «ўсталявана» запісаць «усталёўваецца». Але «за» прагаласавалі толькі 30 чалавек. Мікалай Серада перад словамі «герб, сцяг і гімн» прапанаваў запісаць «дзяржаўны». Іншае меркаванне выказаў дэпутат Ігар Гермянчук: Беларусь — гэта і ёсць дзяржава, у іншым выпадку атрымаецца «масло масленое». За прапанову Мікалая Серады свае галасы аддалі толькі 75 чалавек. Не прайшла папраўка і дэпутата Алега Трусава: Беларусь не толькі мае герб, сцяг і гімн, а таксама «адраджае гістарычныя і нацыянальна-дзяржаўныя сімвалы народа».
У цэлым за гэты артыкул прагаласавала 252 народных дэпутата.
Артыкулы 2, 3 і 4 былі зацверджаны без асаблівых спрэчак. За іх прагаласавала 259, 255 і 260 дэпутатаў адпаведна. Пры гэтым Анатоль Вярцінскі заўважыў, што такіх артыкулаў, дзе гаворка ішла б пра свабоднае развіццё народа і дабрабыт грамадзянаў, няма ў дэкларацыях Расіі і Украіны.
У артыкул 5 Зянон Пазьняк прапанаваў наступную папраўку: размяшчэнне і парадак выкарыстання аб’ектаў уласнасці іншых дзяржаў на тэрыторыі Беларускай ССР ажыццяўляюцца на дагаварной аснове. За яе прагаласаваў 141 дэпутат.
У гэты артыкул прайшлі дзве папраўкі: наконт паветранай прасторы (Анатоль Вярцінскі) і пра права Беларусі на ўласную грашову сістэму (Ігар Някрасаў).
У цэлым за гэты артыкул прагаласавала 245 дэпутатаў.
Без якіх-небудзь складанасцей 241 дэпутат зацвердзіў артыкул 6. Між іншым слова «непадзельная» адносна тэрыторыі прапанаваў Зянон Пазьняк: «У нас можа з’явіцца партыя, якая абвесціць рэспулікай Віцебскую вобласць».
Таксама даволі лёгка прайшоў артыкул 7: за яго прагаласавала 247 дэпутатаў. Для зацвярджэння папраўкі Віктара Ганчара пра тое, што прыняцця новай Канстытуцыі рэспублікі на яе тэрыторыі дзейнічаюць палажэнні Канстытуцыі 1978 года, якія не супярэчаць дадзенай Дэкларацыі, не хапіла 4 галасоў. «За» прагаласавалі 166 чалавек.
Асаблівых пярэчанняў у дэпутацкай большасці не выклікаў артыкул 8. «За» аддалі свае галасы 245 парламентарыяў. Па прапанове Зянона Пазьняка першапачатковае слова «шкода» замянілі на «страты». Таксама, паводле папраўкі лідара БНФ, парламентарыі замацавалі норму пра тое, што БССР «патрабуе ад Ураду СССР» пакрыцця страт для ліквідацыі наступстваў ад аварыі на ЧАЭС і што БССР выкарыстоўвае свой суверэнітэт для абароны беларускага народа ад вынікаў чарнобыльскай аварыі.
Дэпутаты выказалі салідарнасць і ў адносінах да артыкула 9: «за» — 232 галасы. Расчулены куратар артыкула Ніл Гілевіч заявіў пад апладысменты, што адносіны дэпутатаў да культуры яму вельмі падабаюцца. Праўда, падняўся народны дэпутат Аляксандр Паўлоўскі і заявіў, што тэрмін «нацыяльная супольнасць» нібыта гучыць зневажальна і прапанаваў вярнуцца да «нацыянальнасці». Аднак Ніл Гілевіч здолеў пераканаць свайго калегу: маўляў, «нацыянальная супольнасць» — больш прыдатны тэрмін, бо абазначае суму людзей адной нацыянальнасці (палякі, яўрэі).
У гэты артыкул не прайшла папраўка дэпутата Уладзіміра Грыбанава: у Беларусі забараняецца манапалізацыя сродкаў масавай інфармацыі.
У артыкуе 10 дэпутат Міхаіл Сасноўскі прапанаваў выключыць норму пра тое, што Беларусь мае права на ўласныя Узброеныя Сілы: «Я не думаю, что мы, белорусы, можем создать все рода войск». Дэпутат Леанід Прывалаў прапанаваў замацаваць наступнае: «Беларуская ССР мае права на ўласныя Узброеныя Сілы, якія вырашаюць задачы ў рамках Канстытуцыі СССР». Яму запярэчыў Станіслаў Шушкевіч: Канстытуцыя СССР не прадугледжвае стварэння беларускіх Узброеных Сіл. Станіслава Шушкевіча падтрымаў дэпутат Яўген Новікаў: у Дэкларацыі мы замацоўваем прыярытэт беларускіх, а не агульнасаюзных законаў.
У канчатковым выніку ўсе папраўкі былі адхілены, а за артыкул прагаласавала 237 дэпутатаў.
Вострыя дыскусіі выклікаў абзац другі артыкула 11: Беларуская ССР прапануе неадкладна прыступіць да распрацоўкі Дагавора аб саюзе суверэнных сацыялістычных дзяржаў.
Вось што казаў Мікалай Дземянцей: «Ни Россия, ни Украина не исключила из своих деклараций необходимость заключения нового договора, хотя мы знаем размер, материальную, интеллектуальную потенцию этих республик».
Супраць такой фармулёўкі рашуча выступілі дэпутаты ад групы БНФ. Валянцін Голубеў увогуле прапанаваў зняць з абмеркавання гэты артыкул і спаслаўся на абзац другі ўжо зацверджанага артыкула 1 Дэкларацыі. За гэта прагаласавала 124 дэпутаты.
Алег Трусаў лічыў, што для Беларусі аптымальны варыянт — двухбаковыя сувязі, а Лявон Баршчэўскі пытаўся, які сацыялізм маецца на ўвазе: шведскі ці кампучыйскі.
Калі Мікалай Дземянцей паставіў на галасаванне абзац другі артыкула, то яго падтрымалі 184 дэпутата. Тады Зянон Пазьняк заявіў, што такім чынам мы суём галаву ў пятлю і абвінаваціў дэпутатаў у тым, што яны не дараслі да незалежнасці. На заклік Зянона Пазьняка дэпутацкая група БНФ і яе прыхільнікі дэманстратыўна пакінулі паседжанне сесіі. Мікалай Дземянцей аператыўна правёў перарэгістрацыю і колькасць прысутных дэпутатаў скарацілася з 260 да 226. З гэтых 226 парламентарыяў 198 прагаласавалі цалкам за артыкул.
Праз шмат гадоў у сваёй кнізе «Дэпутаты незалежнасці» Зянон Пазьняк і Сяргей Навумчык сцвярджалі, што сыход дэпутацкай групы з паседжання сесіі быў тактычным ходам, каб Дэкларацыю хутчэй прынялі.
Пасля дэпутаты зноў вярнуліся да прэамбулы. Дэбаты разгарнуліся вакол фамулёвак: Вярхоўны Савет «урачыста абвяшчае дзяржаўны суверэнітэт», альбо «урачыста пацвярджае» яго. Калі першы варыянт набраў 155 галасоў, то другі — 128. Абстаноўка напалілася да такой ступені, што Мікалай Дземянцей вымушаны быў заявіць: «Спокойно, товарищи, только спокойно». Расчараваны Станіслаў Шушкевіч сказаў, што на гэтым тыдні яны наўрад ці зацвердзяць Дэкларацыю.
Аднак выйсце знайшоў Анатоль Вярцінскі. Ён прапанаваў першы варыянт, які набраў больш галасоў, падаць у такой фармулёўцы: Вярхоўны Савет «урачыста абвяшчае поўны дзяржаўны суверэнітэт». Пад апладысменты 235 дэпутатаў прагаласавалі за прэамбулу.
Складанасці ўзніклі з апошнім артыкулам 12. Першапачатковая фармулёўка гучала так: «Дадзеная Дэкларацыя з’яўляецца асновай для распрацоўкі Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР». За яе прагаласавала 212 дэпутатаў. Здавалася б, праблема вырашана. Аднак Віктар Ганчар назваў такую фармулёўку «политическим треском» і заклікаў перапрацаваць яе.
Пасля перапынку адказны за гэты артыкул Валер Курдзюкоў зачытаў іншую фармулёўку: «Палажэнні гэтай Дэкларацыі рэалізуюцца Вярхоўным Саветам Беларускай ССР шляхам прыняцця новай Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР, законаў Беларускай ССР праз заключэнне дагавораў з іншымі суверэннымі дзяржавамі». Але толькі 126 дэпутатаў прагаласавалі «за».
Тады Станіслаў Шушкевіч агучыў новую фармулёўку: «Дадзеная Дэкларацыя з’яўляецца асновай для распрацоўкі Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР, законаў Беларускай ССР». Аднак і гэта фармулёўка не знайшла падтрымкі: «за» прагаласавала 155 дэпутатаў.
Мікалай Дземянцей зноў вымушаны быў абвясціць перапынак. Пасля перапынку Станіслаў Шушкевіч палымяна заклікаў дэпутатаў не губляць твар перад выбаршчыкамі і, нарэшце, паставіць кропку. Ён зачытаў новую фармулёўку артыкула: «Палажэнні дадзенай Дэкларацыі рэалізуюцца Вярхоўным Саветам Беларускай ССР шляхам прыняцця новай Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР, законаў Беларускай ССР». Такі варынянт задаволіў усіх: «за» прагаласавалі 229 дэпутатаў.
Пасля гэтага Мікалай Дземянцей паставіў пытанне аб зацвярджэнні Дэкларацыі аб дзяржаным суверэнітэце Беларускай ССР цалкам. З 232 дэпутатаў, якія зарэгістраваліся, у галасаванні ўзялі удзел 229. Усе яны прагаласавалі «за». Ніхто не прагаласаваў «супраць», ніхто не ўстрымаўся.
Па прапанове Анатоля Вярцінскага Вярхоўны Савет 210 галасамі зацвердзіў пастанову, паводле якой 27 ліпеня абвяшчаўся Днём Незалежнасці Беларусі і адзначаўся ў якасці нацыянальнага свята.
Аляксандр Кур’яновіч, кандыдат гістарычных навук, дацэнт
