Паэма «Песня пра зубра» — знакаміты твор, напісаны на лацінскай мове ўраджэнцам Вялікага княства Літоўскага Мікалаем Гусоўскім. Упершыню яна была надрукаваная ў 1523 годзе ў Кракаве, але дзе менавіта, для беларусаў заставалася загадкай. Перакладчыцкая ініцыятыва BelRead вывучыла навуковыя публікацыі, абмеркавала гэтае пытанне са спецыялістамі і пераканалася, што беларускія даследчыкі пра гэта яшчэ не пісалі. Тады BelRead вырашылі самастойна запоўніць гэты прабел. Яны звярнуліся да польскіх крыніц — і выявілася, што загадка не такая ўжо і складаная. Пра вынікі свайго міні-«расследавання» прадстаўнікі ініцыятывы распавялі «Люстэрку».
Партрэт Мікалая Гусоўскага працы Яўгена Куліка. Малюнак: ragna.by
Упершыню паэма была апублікавана ў зборніку, які ўключаў таксама 11 вершаў і празаічнае прысвячэнне каралеве Боне Сфорца. Імя кнігадрукара і горад не былі сакрэтам. На адной з апошніх старонак выдання было напісана: Impressum Cracoviae per Hieronymum Vietorem. Anno Domini M.D.XXIII. Mense Octob. У перакладзе гэта азначае: «Надрукавана ў Кракаве Геранімам Віетарам. У год ад Нараджэння Хрыстовага 1523, у месяцы ў кастрычніку». Гэта значыць, кніга была надрукаваная ў друкарні Гераніма Віетара, вядомага майстра з Вены, які заснаваў друкаваны цэнтр у Кракаве ў 1518-м.
Яна адрознівалася высокім для свайго часу тэхналагічным узроўнем. Сам Віетар апублікаваў мноства гуманістычных тэкстаў, якія адлюстроўвалі яго ўласныя погляды і ідэі навуковых і літаратурных колаў Кракава. Ён таксама садзейнічаў распаўсюджванню польскай літаратуры, апублікаваўшы мноства твораў на польскай мове. За яго працу Жыгімонт I Стары дараваў Віетару тытул «кнігадрукара каралеўскай канцылярыі».
Адпаведна, менавіта ў гэтай друкарні мусіла быць надрукаваная і «Песня пра зубра». Аднак дзе менавіта яна размяшчалася, доўгі час заставалася невядомым сучасным вучоным.
Як высветлілася, будынак, дзе знаходзілася друкарня, даўно знесены. Гэта была Скавінская вежа, пабудаваная ў раёне Казімеж на былой вуліцы Святога Якуба (сёння яна называецца Скавінскай).
Тое, што друкарня знаходзілася менавіта тут, даволі даўно высветлілі польскія навукоўцы: пра гэты факт паведамлялася ў артыкуле Алодзіі Кавецкай-Грычавай і Ганны Манькоўскай (Alodia Kawecka-Gryczowa, Anna Mańkowska), апублікаванай у калектыўнай працы, прысвечанай польскаму кнігавыданню. Пра гэта гаворыцца ў «Малой энцыклапедыі Кракава» Яна Адамчэўскага (Jan Adamczewski), выдадзенай у 2003 годзе. Аднак беларускія даследчыкі ў сваіх працах, прысвечаных паэме Гусоўскага, гэты факт раней не закраналі.
Скавінская вежа яшчэ ў XVII стагоддзі была разабрана на будматэрыялы. Сёння на яе месцы ўстаноўлена толькі мемарыяльная дошка, якая нагадвае аб яе існаванні. І пра тое, што менавіта тут была надрукаваная «Песня пра зубра», пакуль нічога не нагадвае. Але дзякуючы «BelRead» гэтае месца можна лічыць нанесеным на карту беларускай літаратуры.
«Песня пра зубра» — гэта першая значная паэма, якая адрозніваецца эпічным апісаннем Беларусі, яе культуры, традыцый, прыроды і народа. Яна была напісана на латыні і адрасавана заходняму чытачу. У 1522 годзе, знаходзячыся ў Рыме ў складзе дыпламатычнай місіі Вялікага княства Літоўскага, Мікалай Гусоўскі стварыў гэтую паэму на замову папы Льва X Медычы. Той выказаў жаданне даведацца больш пра Вялікае княства Літоўскае і зубра — унікальную жывёлу, якая жыла ў мясцовых лясах. Будучы сынам лесніка, Гусоўскі падрабязна апісаў вонкавы выгляд, паводзіны зубра і паляванне на яго. Аднак паэма выходзіць за рамкі простага апісання, становячыся гімнам роднай зямлі, разважаннем аб лёсе радзімы і яе гістарычнай ролі.
