У дзень народзінаў Міхася Стральцова паэт Андрэй Хадановіч піша на budzma.by пра яго вершы. А Кніга выбраных паэтычных твораў Стральцова будзе сёння прэзентаваная на адкрыцці фестывалю “Вершы на асфальце”. Не прапусціце!
Міхась Стральцоў
У Міхася Стральцова было няшмат прыжыццёвых кніжак паэзіі. Пальцаў адной рукі хопіць пералічыць, і яшчэ адзін палец застанецца – можна пагразіць ці нават паказаць вядомы жэст усім эпігонам, якія марна спрабуюць паўтарыць ягоны цуд.
Найбольш з гэтых кніжак я люблю дзве: першую – “Ядлоўцавы куст”, і апошнюю – “Мой свеце ясны”, але вельмі рознай любоўю. Другую – найперш як рэдкі ў беларускіх шыротах мастацкі, чыста паліграфічны шэдэўр, які надзвычай прыемна ўзяць у рукі. Томік аформлены проста фантастычна: з густоўнымі малюнкамі па тканіне; з “мінімалістычнымі” дзвюма зорачкамі замест звыклых трох над вершамі; з нумарамі старонак, напісанымі словамі, а не літарамі. Першае ўражанне: так не бывае. Другое: занадта прыгожа для добрай паэзіі. Быццам нехта не ўпэўнены ў самадастатковасьці саміх вершаў і спрабуе дацягнуць іх да нейкай планкі. Падазраю, што такой высокай планкай быў якраз першы зборнік Стральцова “Ядлоўцавы куст” – як на мяне, адна з найлепшых кніжак у беларускай паэзіі.
“Хлопчык малы / …на дрэва залез, / гушкаецца на галлі, — / дарослыя на яго / не звяртаюць увагі. / Дрэва, як цацку, яму аддалі, / каб не плакаў”, – чытаем у адным з першых вершаў зборніка. І трохі далей, у вершы “Глухата”: “Чую, як гарыць цыгарэта, / Кінутая некім на вуліцы… / Нянавісці да сябе / Праз сцяну не пачую”.
Шмат хто пісаў пра парадаксальнасць Стральцова, пра яго эстэтства, пра яго патрабавальнасць да сябе й дасканалы мастацкі густ. У такіх латах у нарпаэты не выб’ешся – бібліяграфічнай хуткасці не хопіць. Хтосьці пісаў і пра тое, што ў Стральцова проста няма (ці амаль няма) слабых, прахадных вершаў. Які нарпаэт мог бы гэтым пахваліцца? Пры тым, што найлепшага Стральцова немагчыма пераблытаць ні з кім. “Ты пайшла, / ты чамусьці пайшла, / і я / стаў калодзежам без вады, / стаў вясновым кустом без лісця, / але болей за ўсё / стаў падобны на клетку, / якую пакінула птушка… // Чую, у садзе чужым пяе, / бачу між дрэў залачоную клетку”, – такое мог бы напісаць яшчэ Максім Танк. А вось гэтага не напісаў бы нават ён, ніхто ў беларускай паэзіі не напісаў бы, апроч Стральцова:
Скажыце мне,
колькі вам год:
я вам пажадаю шчэ столькі,
шчэ столькі,
ну і паўстолькі, –
колькі,
пакуль не памёр,
жадалі і мне.
У “Ядлоўцавым кусьце” ўчорашні празаік і “новаспечаны” паэт як бы яшчэ не ведае ўсіх правілаў, абавязковых для яго калегаў-вершатворцаў, а таму смела сумяшчае несумяшчальнае. Лётае там, дзе іншым “законы” не дазваляюць. Адрываецца ад зямлі лёгка й без разбегу – там, дзе іншыя доўга пыхцелі б, разганяючыся. Здавалася б, нізкія, чыста тэхнічныя дэталі, як, напрыклад, рэжым працы лядоўні, усе гэтыя 60 W і 100 W, – за хвілю робіць высокай паэзіяй: “У халадзільніка ёсць душа. / У халадзільніка ёсць настрой…”
Міхась Стральцоў і Рыгор Барадулін
І яшчэ адзін парадокс: у самых “моцартаўскіх” імправізацыях нашага паэта не дрэмле свой унутраны Сальеры. (Нездарма Стральцоў, следам за Багдановічам, спрабуе рэабілітаваць гэты вобраз.) Аўтар “спраўджвае алгебрай гармонію”. Вершы Стральцова – выразна аўтапаэтычныя. Сам працэс пісання, як мала ў каго іншага, неаддзельны ад рэфлексіяў пра гэтае пісанне. “Я хачу напісаць радок, / толькі адзін радок, / які наіўны паэт / з галавой, кучаравай, як воблака, / мог бы ўзяць за эпіграф”. Паэт як бы спрабуе вытлумачыць невытлумачальнае, злавіць за руку ўласнага лірычнага героя, пераканацца, хто з іх каму сніцца:
Прысніўся верш — не верш, а два радкі.
Абломак лодкі ўсплыў са дна ракі,
І кружыць вір счарнелую траву.
З абломкам лодкі к берагу плыву.
Прачнуўся. Дзень трывогаю прапах,
І два радкі гаркотай на губах.
Пашукайце такога ў іншых паэтаў.
А потым – ад кніжкі да кніжкі – вершы Стральцова робяцца ўсё больш правільнымі, фармальна больш віртуознымі, але і ўсё больш прадказальнымі, усё больш падобнымі да сучаснай яму беларускай паэзіі (у найлепшых яе праявах, вядома ж). Так, амаль любы верш з кнігі “Мой свеце ясны” мог бы напісаць сябра паэта Рыгор Барадулін. Або рэдактар гэтай кнігі Леанід Дранько-Майсюк. На кожнай старонцы – “пячатка майстра”, і толькі зрэдчас – непрадказальны геніяльны “фінт” ранейшага Стральцова: “Бо ў той хаце шум, / Шум вялізарны, / Шум вялізарны – / Тэлевізарны”. Або: “Самалёцік-верталёцік, / Страказа…”
Вокладка кнігі выбраных вершаў Міхася Стральцова (Серыя "Паэты Планеты", укладальнік Андрэй Хадановіч)
Застаўся добры (часам – вельмі добры) паэт. Знік “іншапланетнік” з невядомай нам гравітацыяй. Знік азартны гулец з тэкстам і яго чытачом, здольны на тое, што можа толькі геній, ды яшчэ дзіця, якое прыродна не ўмее прайграваць: памяняць правілы гульні ў працэсе самой гульні – і вынайсці новую.
***
Трамвай, як сараканожка, –
марудна імклівы і доўгі,
яшчэ да таго ж сляпы.
Асаджаны глуха і вусцішна
над стукатам нізкіх ног.
Трамвай, як сараканожка…
Не, не падабаецца мне гэтае параўнанне.
Параўнаю трамвай лепш з вожыкам,
што цвёрда і шпарка
бяжыць па падлозе – тук! тук!
Андрэй Хадановіч, budzma.by
Сачыце за нашымі публікацыямі ў Telegram, Facebook, Вконтакте ды Twitter! А ў нашым Instagram вас чакаюць яскравыя фота!
