У дзень народзінаў Міхася Стральцова паэт Андрэй Хадановіч піша на budzma.org пра яго вершы. А Кніга выбраных паэтычных твораў Стральцова будзе сёння прэзентаваная на адкрыцці фестывалю “Вершы на асфальце”. Не прапусціце!

Міхась Стральцоў

У Міхася Стральцова было няшмат прыжыццёвых кніжак паэзіі. Пальцаў адной рукі хопіць пералічыць, і яшчэ адзін палец застанецца – можна пагразіць ці нават паказаць вядомы жэст усім эпігонам, якія марна спрабуюць паўтарыць ягоны цуд.

Найбольш з гэтых кніжак я люблю дзве: першую – “Ядлоўцавы куст”, і апошнюю – “Мой свеце ясны”, але вельмі рознай любоўю. Другую – найперш як рэдкі ў беларускіх шыротах мастацкі, чыста паліграфічны шэдэўр, які надзвычай прыемна ўзяць у рукі. Томік аформлены проста фантастычна: з густоўнымі малюнкамі па тканіне; з “мінімалістычнымі” дзвюма зорачкамі замест звыклых трох над вершамі; з нумарамі старонак, напісанымі словамі, а не літарамі. Першае ўражанне: так не бывае. Другое: занадта прыгожа для добрай паэзіі. Быццам нехта не ўпэўнены ў самадастатковасьці саміх вершаў і спрабуе дацягнуць іх да нейкай планкі. Падазраю, што такой высокай планкай быў якраз першы зборнік Стральцова “Ядлоўцавы куст” – як на мяне, адна з найлепшых кніжак у беларускай паэзіі.

“Хлопчык малы / …на дрэва залез, / гушкаецца на галлі, — / дарослыя на яго / не звяртаюць увагі. / Дрэва, як цацку, яму аддалі, / каб не плакаў”, – чытаем у адным з першых вершаў зборніка. І трохі далей, у вершы “Глухата”: “Чую, як гарыць цыгарэта, / Кінутая некім на вуліцы… / Нянавісці да сябе / Праз сцяну не пачую”.

Шмат хто пісаў пра парадаксальнасць Стральцова, пра яго эстэтства, пра яго патрабавальнасць да сябе й дасканалы мастацкі густ. У такіх латах у нарпаэты не выб’ешся – бібліяграфічнай хуткасці не хопіць. Хтосьці пісаў і пра тое, што ў Стральцова проста няма (ці амаль няма) слабых, прахадных вершаў. Які нарпаэт мог бы гэтым пахваліцца? Пры тым, што найлепшага Стральцова немагчыма пераблытаць ні з кім. “Ты пайшла, / ты чамусьці пайшла, / і я / стаў калодзежам без вады, / стаў вясновым кустом без лісця, / але болей за ўсё / стаў падобны на клетку, / якую пакінула птушка… // Чую, у садзе чужым пяе, / бачу між дрэў залачоную клетку”, – такое мог бы напісаць яшчэ Максім Танк. А вось гэтага не напісаў бы нават ён, ніхто ў беларускай паэзіі не напісаў бы, апроч Стральцова:

Скажыце мне,

колькі вам год:

я вам пажадаю шчэ столькі,

шчэ столькі,

ну і паўстолькі, –

колькі,

пакуль не памёр,

жадалі і мне.

У “Ядлоўцавым кусьце” ўчорашні празаік і “новаспечаны” паэт як бы яшчэ не ведае ўсіх правілаў, абавязковых для яго калегаў-вершатворцаў, а таму смела сумяшчае несумяшчальнае. Лётае там, дзе іншым “законы” не дазваляюць. Адрываецца ад зямлі лёгка й без разбегу – там, дзе іншыя доўга пыхцелі б, разганяючыся. Здавалася б, нізкія, чыста тэхнічныя дэталі, як, напрыклад, рэжым працы лядоўні, усе гэтыя 60 W і 100 W, – за хвілю робіць высокай паэзіяй: “У халадзільніка ёсць душа. / У халадзільніка ёсць настрой…”

Міхась Стральцоў і Рыгор Барадулін

І яшчэ адзін парадокс: у самых “моцартаўскіх” імправізацыях нашага паэта не дрэмле свой унутраны Сальеры. (Нездарма Стральцоў, следам за Багдановічам, спрабуе рэабілітаваць гэты вобраз.) Аўтар “спраўджвае алгебрай гармонію”. Вершы Стральцова – выразна аўтапаэтычныя. Сам працэс пісання, як мала ў каго іншага, неаддзельны ад рэфлексіяў пра гэтае пісанне. “Я хачу напісаць радок, / толькі адзін радок, / які наіўны паэт / з галавой, кучаравай, як воблака, / мог бы ўзяць за эпіграф”. Паэт як бы спрабуе вытлумачыць невытлумачальнае, злавіць за руку ўласнага лірычнага героя, пераканацца, хто з іх каму сніцца:

Прысніўся верш — не верш, а два радкі.

Абломак лодкі ўсплыў са дна ракі,

І кружыць вір счарнелую траву.

З абломкам лодкі к берагу плыву.

Прачнуўся. Дзень трывогаю прапах,

І два радкі гаркотай на губах.

Пашукайце такога ў іншых паэтаў.

А потым – ад кніжкі да кніжкі – вершы Стральцова робяцца ўсё больш правільнымі, фармальна больш віртуознымі, але і ўсё больш прадказальнымі, усё больш падобнымі да сучаснай яму беларускай паэзіі (у найлепшых яе праявах, вядома ж). Так, амаль любы верш з кнігі “Мой свеце ясны” мог бы напісаць сябра паэта Рыгор Барадулін. Або рэдактар гэтай кнігі Леанід Дранько-Майсюк. На кожнай старонцы – “пячатка майстра”, і толькі зрэдчас – непрадказальны геніяльны “фінт” ранейшага Стральцова: “Бо ў той хаце шум, / Шум вялізарны, / Шум вялізарны – / Тэлевізарны”. Або: “Самалёцік-верталёцік, / Страказа…”

Вокладка кнігі выбраных вершаў Міхася Стральцова (Серыя "Паэты Планеты", укладальнік Андрэй Хадановіч)

Застаўся добры (часам – вельмі добры) паэт. Знік “іншапланетнік” з невядомай нам гравітацыяй. Знік азартны гулец з тэкстам і яго чытачом, здольны на тое, што можа толькі геній, ды яшчэ дзіця, якое прыродна не ўмее прайграваць: памяняць правілы гульні ў працэсе самой гульні – і вынайсці новую.

***

Трамвай, як сараканожка, –

марудна імклівы і доўгі,

яшчэ да таго ж сляпы.

Асаджаны глуха і вусцішна

над стукатам нізкіх ног.

Трамвай, як сараканожка…

Не, не падабаецца мне гэтае параўнанне.

Параўнаю трамвай лепш з вожыкам,

што цвёрда і шпарка

бяжыць па падлозе – тук! тук!

  Андрэй Хадановіч, budzma.org

Сачыце за нашымі публікацыямі ў Telegram, Facebook, Вконтакте ды Twitter! А ў нашым Instagram вас чакаюць яскравыя фота!