Беларусы самі дбаюць пра свой дабрабыт, крытыкуюць уладу і не вельмі давяраюць грамадскім арганізацыям. Пра гэта і пра тое, як працаваць НДА ў цяперашніх умовах, размаўлялі ў мінулую пятніцу падчас прэс-клуба “Грамадзянская супольнасць у Беларусі: асаблівасці супрацоўніцтва з уладамі”, арганізаванага кампаніяй “Будзьма беларусамі!” і Цэнтрам даследавання грамадскага кіравання SYMPA.
Міхаіл Мацкевіч, мадэратар прэс-клубу
“Беларусы самі адказваюць за свой дабрабыт”
Менавіта гэты тэзіс стаў адным з галоўных у выніку сацыялагічнага даследавання аб грамадзянскай супольнасці ў Беларусі, якое праводзілася ў 2017–2018 гадах у межах кампаніі “Разам да справы”. Таццяна Кузіна, эксперт у галіне партысіпатыўнага кіравання, запэўнівае, што вынікам даследавання можна давяраць. У ім удзельнічалі 1063 рэспандэнты ад 18 гадоў, сярод якіх былі як прадстаўнікі грамадскіх арганізацый, так і чыноўнікі.
– Пытанне пра дабрабыт беларусаў і пра тое, хто за яго адказвае, дзяржава ці сам чалавек, задаецца шмат гадоў. Па выніках даследавання мы бачым, што амаль 64% людзей лічаць, што за ўсе важныя рэчы ў іх жыцці адказваюць яны самі, а не дзяржава. Тых, хто лічыць, што дабрабытам чалавека займаецца дзяржава, – усяго 25%, – распавядае Таццяна.
Цікава, што яшчэ дзесяць гадоў таму вынікі былі дыяметральна супрацьлеглымі. Большасць беларусаў лічыла, што пра іх цалкам паклапоціцца дзяржава. А калі чалавек так лічыць, ён не бачыць сэнсу ісці ў НДА ці ўвогуле ў палітыку.
– Калі адбываецца такі пераварот, мы маем права чакаць павелічэння грамадзянскай актыўнасці, – працягвае Таццяна. – Цікава, што самымі актыўнымі індывідуалістамі аказаліся людзі ад 18 да 24 і ад 45 да 54 гадоў. То бок гэта моладзь, якая жыве ў рыторыцы заняпаду сацыяльнай дзяржавы, і людзі, якія сталелі ў 90-я і не змаглі паверыць у гэтую дзяржаўную функцыю.
Магчыма, адсюль і крытычнае стаўленне да ўлады. 70% беларусаў альбо самі крытыкавалі, альбо чулі ад блізкіх крытыку ўлады. Асноўная прычына была звязаная з падзеннем узроўню жыцця ў краіне. Што да мясцовай улады, то ёй давяраюць толькі 33% беларусаў. А вось традыцыйная тройка даверу не змяняецца ўжо колькі гадоў. На першых прыступках прэзідэнт, царква і войска.
Таццяна Кузіна
Не вельмі добрымі аказаліся лічбы для НДА. Іх рэйтынг даверу сярод насельніцтва даволі нізкі. Так, у Брэсцкай вобласці толькі 29% давяраюць грамадскім арганізацыям, у той час як асобнаму персанажу-актывісту здольныя давяраць 48% насельніцтва. Гэта сведчыць пра тое, што грамадскім арганізацыям трэба падаваць інфармацыю людзям праз асобу, яе гісторыю, а не агульную дзейнасць установы.
Пра тое, што трэба як мага больш казаць пра сваю дзейнасць, сведчыць пытанне “Якую ролю выконваюць грамадскія арганізацыі для грамадства”. Cамым папулярным стаў адказ “Не прыносяць ні шкоды, ні карысці”. Гэта кажа аб тым, што людзі не вельмі разумеюць важнасць дзейнасці грамадскіх арганізацый.
– А вось што датычыцца супрацы паміж НДА і ўладай, вынікі асабліва цікавыя. Грамадскія арганізацыі лічаць, што сітуацыя палепшылася, але не сістэмна. Прадстаўнікі ўлады кажуць, што ўсё добра настолькі, што паляпшаць ужо няма куды, – распавядае Таццяна ў канцы свайго выступу.
“Улады не разумеюць, што НДА – гэта працоўныя месцы”
– У выніках даследавання мы бачылі, што большасць людзей лічыць недастатковай тую інфармацыю, што дае нам улада, – кажа Алег Сівагракаў, эксперт па ўстойлівым развіцці. – Але інфармацыя – гэта самая нізкая прыступка супрацоўніцтва, з якой пачынаецца дыялог. А мы бачым, што і гэта не заўсёды выконваецца.
Эксперт лічыць, што ўлады не зусім разумеюць моц і прафіт ад працы НДА. Так, у Галандыі ў некамерцыйным сектары працуе 15% усяго насельніцтва. У адной з вёсак Германіі на 800 чалавек зарэгістравана 11 грамадскіх арганізацый. Сівагракаў падкрэслівае, што нашыя ўлады нават не могуць падумаць, што супраца з НДА можа прынесці новыя працоўныя месцы.
Алег Сівагракаў
– Прывяду прыклад суседкі Латвіі. Там, калі ўзнікае праблема, кіраўнік у першую чаргу запытвае, якая арганізацыя ёй займаецца. Ён разумее, што дапамогшы арганізацыі мінімальнымі сродкамі, яны зробяць нашмат больш пры дапамозе фандрайзінгу. Калі такой НДА няма, то ўлада робіць усё магчымае для яе стварэння.
Эксперт зазначае, што галоўныя праблемя, якія перашкаджаюць супрацы НДА з уладамі, – слабае мясцовае самакіраванне, немагчымасць уплываць на лакальныя рашэнні, абмежаванні ў атрыманні фінансавання і г.д. Адным з выхадаў можа стаць магчымасць развіцця дэпрэсіўных раёнаў на прынцыпах самакіравання.
– Усе мы ведаем, што адна з галоўных праблем – калі рэсурсы не застаюцца на месцы, а ідуць у агульную дзяржаўную казну. Вельмі важна пра гэта кожны раз весці гаворку. Ды не толькі весці, а рабіць пратаколы паседжанняў. Калі пра гэта будуць пісаць СМІ, сітуацыя хутчэй пачне змяняцца. Важна зразумець, што дэцэнтралізацыя і самакіраванне – гэта сусветны трэнд. Калі мы гэта не зразумеем, то будзем плесціся ззаду, – падкрэслівае эксперт
Узаемадзеянне з уладай заканчваецца дазволам на мерапрыемства
Зміцер Шыманскі, кіраўнік АРР “Дзедзіч”, настроены не так аптымістычна, як Алег Сівагракаў.
– Сённяшняя сістэма ўлады не зацікаўленая ў працы незалежных ад яе структур грамадзянскай супольнасці. Таму мы павінныя гэта ўлічваць. У Берасці мы знаходзімся ў крыху лепшых умовах у параўнанні з іншымі рэгіёнамі. У нас новы кіраўнік гарвыканкама, які адрозніваецца ад папярэднікаў здаровым папулізмам. Да яго заўжды можна звярнуцца з прапановамі. Іншае пытанне, як ён адрэагуе. Плюс у Берасці высокі ўзровень грамадзянскай актыўнасці, якую нельга ігнараваць, – дзеліцца Зміцер.
Пра тое, што ёсць пазітыўныя змены ў супрацы з мясовымі ўладамі, кажа колькасць мерапрыемстваў. У 2017 годзе клуб дзелавых жанчын “Бона” разам з сельсаветам зрабілі дзіцячую пляцоўку ў Кобрынскім раёне. “Дзедзіч” сумесна з адміністрацыяй Ленінскага раёна ў тым жа годзе правёў дваровы фестываль “Арэлі”, які атрымаў пазітыўны фідбэк ад гараджан. Але ў большасці выпадкаў узаемадзеянне з уладай заканчваецца дазволам на правядзенне мерапрыемства.
Зміцер Шыманскі
– У 2017 годзе нам далі дазвол на шэсце і мітынг 25 сакавіка. Але ў той жа момант правалілася спроба стварэння грамадска-кансультатыўнай рады ў гарвыканкаме, перамовы па якой шлі цэлы год. Такі орган патрэбны, каб аператыўна рэагаваць на выклікі і праблемы грамадства. Да сённяшняга дня ідэя рады знаходзіцца ў замарожаным стане.
Зміцер таксама акцэнтуе ўвагу на тым, што мясцовыя ўлады адначасова хочуць уседзець на двух крэслах. Яскравы прыклад – канцэпцыя “Symbio Sity” (разумны горад), якая прадугледжвае развіццё экалогіі, турызму і г.д. Адначасова з ёй пачалі будаваць акумулятарны завод. Актывіст лічыць, што развіццё абодвух кірункаў немагчымае. Трэба вызначацца.
– Мы ўсе зацікаўленыя ў дыялогу з уладамі. Але часцяком гэта залежыць ад асабістых стасункаў з чыноўнікамі і напрамкаў дзейнасці арганізацыі. Напрыклад, экалагічным НДА нашмат прасцей атрымаць дазвол на правядзенне мерапрыемства, чым ініцыятыўнай групе супраць будаўніцтва акумулятарнага завода.
Таму калі вы вырашылі звярнуцца да мясцовай улады, у мяне дзве парады. Першая – звяртацца не да той асобы, у паўнамоцтвах якой знаходзіцца ваша пытанне, а да яго начальніка. Другое – спачатку звярніцеся асабіста, а пасля пісьмова. Часцяком вусны зварот дазваляе хутчэй вырашыць праблему, чым перапіска, – рэзюмуе пры канцы выступу Зміцер Шыманскі.
Вадзім Барысевіч
Фота – Дзяніс Трацюк
