15 гадоў таму, 8 снежня 1999 года, у Маскве была падпісаная дамова аб стварэнні Саюзнай дзяржавы. З кім, акрамя Расіі, нашая краіна магла стварыць “братэрскі саюз”? І што б з яго атрымалася?
Саюз са Швецыяй
Што мелі
У свой час Кацярына, дачка Жыгімонта Старога і сястра Жыгімонта Аўгуста, узяла шлюб з Юханам, спадчыннікам шведскага трону. У шчаслівай пары нарадзіўся сын Жыгімонт, які ў 1587-м быў абраны каралём Рэчы Паспалітай. Праз пяць гадоў, калі памёр бацька, ён атрымаў шведскую карону. Сем гадоў, да 1599-га, Жыгімонт кіраваў абедзьвюма дзяржавамі. Але пратэстанцкай Швецыі хутка надакучыў уладар-каталік, аточаны езуітамі. Падданыя хутка пазбавілі караля трону. Спроба пакрыўджанага Жыгімонта вярнуцца ва ўладу не мела поспеху. Не атрымалася і больш позняя Кейданская унія 1655 года, калі Радзівілы праз аб’яднанне са Швецыяй спрабавалі выратаваць ВКЛ ад маскоўскага нашэсця, аддзяліцца ад Польшчы і прыйсці да ўлады.
Што маглі б мець
У падручніках пісалі б пра саюз братэрскіх балцкіх рэспублік (Беларусі, Літвы і Латвіі), якія б аб’ядналіся з нашчадкамі вікінгаў і фіна-уграў у СССР (Саюз скандынаўскіх сінявокіх рэспублік).
Замест спрэчак паміж каталікамі і праваслаўнымі мы б мелі пратэстанцкую краіну, дзе ніколі не было ўніятаў (патрэба ў Брэсцкай уніі знікла б).
Радзівілы сталі б каралямі Беларусі, Нясвіж – сталіцай краіны. А ў невялікі раённы цэнтр Мінск вазілі б турыстаў, каб паглядзець Траецкае прадмесце, унесенае ў спіс помнікаў ЮНЕСКА.
Саюз з Саксоніяй
Што мелі
Цяпер Саксонія – адна з федэральных земляў у складзе Германіі. А калісьці яна была магутнай краінай, якая актыўна ўплывала на еўрапейскую палітыку. Рэччу Паспалітай двойчы кіравалі саксонскія курфюрсты: Аўгуст ІІ Моцны (1697–1704, 1709–1733) і Аўгуст ІІІ (1733–1763). Праўда, апошні мала цікавіўся справамі дзяржавы і вельмі рэдка бываў на яе тэрыторыі. Менавіта пры ім пачаўся канчатковы заняпад Рэчы Паспалітай, якая ператварылася ў пастаялы двор для арміі суседніх дзяржаваў.
Што маглі б мець
Мекай для беларускіх мастакоў замест Траццякоўкі стала б Дрэздэнская галерэя (менавіта Аўгуст ІІ першым пачаў збіраць у ёй творы мастакоў).
Саюзнай дзяржаве Беларусі і Саксоніі належала б першынства ў вынаходніцтве фарфоравых вырабаў (алхімік Іаган Бётгер, які працаваў пры саксонскім двары, стварыў іх выпадкова, шукаючы золата).
Насельніцтва Беларусі перастала б скарачацца. Хадзілі чуткі, што ў Аўгуста Моцнага было 365 пазашлюбных дзяцей. Яго спадчыннікі маглі б пераняць яго здольнасці.
У айчынных школах і ўніверсітэтах вывучалі б творчасць выбітнай беларуска-французскай пісьменніцы Жорж Санд (прапраўнучкі Аўгуста Моцнага).
Саюз з Украінай
Што мелі
Менавіта войскі вялікага князя Альгерда вызвалілі Украіну ад татарскага панавання. Але наступныя дзесяцігоддзі землі нашых паўднёвых суседзяў займалі другаснае становішча: спачатку ў дачыненні да ВКЛ, потым – да Польшчы. Але падчас вызвольнай вайны, якую распачаў Багдан Хмяльніцкі, узнік шанец для раўнапраўных стасункаў. У 1658 годзе Іван Выгоўскі, гетман Войска Запарожскага, і прадстаўнікі Рэчы Паспалітай заключылі дамову. Згодна з ёй узнікала Вялікае Княства Рускае, якое мусіла стаць трэцяй раўнапраўнай часткай федэрацыі (разам з княствам і каронай). Але сейм прыняў дамову ў скарочаным выглядзе і адхіліў ідэю княства.
Што маглі б мець
Беларусь вярнула б уласныя межы, якія былі ў часы Вітаўта (паводле легенды, ён дайшоў да Чорнага мора і напаіў там сваіх коней), і атрымала б выхад да мора і ўласны флот.
Уладзіміра Караткевіча за сам факт вучобы ў Кіеўскім універсітэце і шматлікія ўкраінізмы ў творах абвясцілі б класікам Саюзнай дзяржавы.
Замест Аляксандра Глеба самым паспяховым футбалістам дзяржавы стаў бы Андрэй Шаўчэнка, а галоўным дэрбі – матчы паміж БАТЭ і кіеўскім “Дынама”.
Саюз з Польшчай
Што мелі
Да пачатку ХІХ стагоддзя тэрмін “беларус” і “літовец” шырока не ўжываліся і не мелі сучаснага напаўнення. Таму менавіта палякі займалі месца галоўнага сябра і адначасова канкурэнта ліцвінаў. Сем уній, заключаных менш, чым за два стагоддзі, урэшце прывялі да ўтварэння Рэчы Паспалітай. Тры паўстанні ставілі за мэту аднаўленне гэтай дзяржавы. А ўжо ў ХХ стагоддзі маршал Юзэф Пілсудскі спачатку прапанаваў праект канфедэратыўнай дзяржавы “Міжмор’е”, куды мусіла ўвайсці і Беларусь. А потым акупаваў захад краіны, які пад назвай “крэсы ўсходнія” знаходзіўся ў другой Рэчы Паспалітай да пачатку Другой сусветнай вайны.
Што маглі б мець
У кракаўскіх сховішчах нечакана адшукалася б карона Вітаўта.
Замест “карты паляка” папулярнасць набыла б “карта немца”.
Слова “ровар” канчаткова перамагло б “веласіпед”, а “мапа” – “карту”.
Саюз з Чэхіяй
Што мелі
У першай палове ХV стагоддзя ў Чэхіі пачаліся гусіцкія войны, у якіх прыхільнікі рэфармавання царквы (гусіты) змагаліся супраць каталікоў. У 1420 годзе лідары гусітаў прапанавалі чэшскую карону Вітаўту. Той накіраваў у Чэхію войскі на чале з князем Жыгімонтам Карыбутавічам, якое ўступіла ў Прагу. Праз год сейм пацвердзіў правы Вітаўта як караля, а Жыгімонта – як яго рэгента-намесніка. Але Свяшчэнная Рымская імперыя аказала дыпламатычны ціск на вялікага князя літоўскага. Таму ў 1423 годзе ліцвінскія войскі былі выведзеныя з Чэхіі, а Вітаўт адмовіўся ад чэшскай кароны.
Што маглі б мець
Ганаровае званне галоўнага інтэгратара атрымаў бы Францыск Скарына.
У 1920-я гады ўрад БНР, які знаходзіўся ў Празе, нікуды б не эміграваў, а проста пераехаў бы ў іншую сталіцу.
У Гервасія Вылівахі (галоўнага героя аповесці “Ладдзя Роспачы”) як галоўнага айчыннага бабніка з’явіўся б канкурэнт – Дон Жуан (у Празе прайшла сусветная прэм’ера аднайменнай оперы Моцарта).
“Масакра” спадабалася б Дракулу?
З кім у Беларусі не атрымалася стварыць Саюзную дзяржаву? Напрыклад, з Францыяй. Гаворка зусім не пра Напалеона. У 1573–1574 гадах Рэччу Паспалітай кіраваў Генрых Валуа, які потым уцёк у Францыю, каб атрымаць карону. Але навошта нам патрэбныя каралі, якія баяцца беларускіх жанчын? Адна з прычын для ўцёкаў хавалася ў тым, што Генрыха прымушалі ўзяць шлюб з сястрой Жыгімонта Аўгуста. І зусім не важна, што патэнцыйнаму жаніху было 23 гады, а нявесце – 50.
Другі прыклад – Румынія. У 1576 годзе Стэфан Баторый, ваявода Трансільваніі (гістарычная частка Румыніі), стаў каралём Рэчы Паспалітай. Але ўладу над Трансільваніяй ён перадаў уласнаму брату. А шкада, бо фільм “Масакра” дакладна знайшоў бы выхад на румынскі рынак. Там любяць герояў, падобных да Дракулы.
Уважлівы чытач спытае, а дзе ж згадка пра Літву, з якой беларусы колькі стагоддзяў жылі ў складзе ВКЛ, а потым яшчэ на паўгода стварылі ЛітБел – Літоўска-Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку? Але калі вы на выходных зойдзеце або заедзеце ў віленскі “Акропаліс”, дык пераканаецеся: саюзная дзяржава паміж Літвой і Беларуссю даўно створаная.
Дзяніс Марціновіч
