Культурныя адметнасці кожнага народа праяўляюцца ў розных сферах жыцця. Бадай, найбольш яскравыя іх праявы можна назіраць праз народны каляндар: тут і рытуальныя дзеянні, якія паказваюць асноўныя заняткі, і традыцыйная вопратка, і адметнасці кухні, і праявы грамадскіх і роднасных стасункаў... І ўсё гэта грунтуецца на каштоўнасцях і глыбіннай карціне свету таго ці іншага народа.
Народны каляндар беларусаў, багаты і цікавы — прымеркаваны да руху нябесных свяцілаў і цыклаў земляробчых работ, з імі звязаных. Да таго ж, наш каляндар мае свае асаблівасці: амаль усё мы святкуем двойчы — па старым (юльянскім календары) і новым (грыгарыянскім календары) стылі — з прыкладнай розніцай у 2 тыдні.
Травень — час актыўных гаспадарчых работ, выгану жывёл у поле, пасадкі і д.п. Таму ў гэтым месяцы вельмі шмат дзён, у якія выконваліся разнастайныя абрадавыя і рытуальныя дзеянні. І амаль усе яны былі скіраваныя на забеспячэнне багатага ўраджаю. Дык што і як беларусы адзначалі (і адзначаюць) у траўні?
3 траўня — у гэтым годзе на гэты дзень (аўторак пасля праваслаўнага Вялікадня) прыпадае Радаўніца (Радуніца, Мёртвы дзень, Праводны дзень). Дзень памінання памерлых. Прынята хадзіць на могілкі, прыводзіць там усё да ладу. Прыносіць кветкі, пачастунак для тых, хто ўжо сышоў.
Гэтая традыцыя захавалася і да сёння (на Радаўніцу нават непрацоўны дзень). Але часта людзі аддаюць перавагу толькі знешнім атрыбутам: ежы, кветкам. І забываюцца, што гэты дзень прысвечаны, у першую чаргу, ушанаванню продкаў.
У сённяшніх рэаліях не ва ўсіх ёсць магчымасць прыйсці на могілкі да родных. Але іх жа можна ўзгадваць не толькі на пагосце. Калі вы не маеце магчымасці патрапіць на могілкі, ушануйце продкаў і памерлых родзічаў дома. Узгадайце пра іх, перагледзьце старыя фотаздымкі (файна гэта рабіць з дзецьмі, расказваючы гісторыі свайго роду). Пазваніце сваякам, пагутарыце пра тых, хто сышоў. А яшчэ лепш — збярыцеся на сямейны абед. Дарэчы, на Радаўніцу, у адрозненні ад Дзядоў, памерлых прынята ўзгадваць за абедам, а не вячэрай.
5 траўня — па новым стылі адзначаюць Арыну-Расадніцу (гл. 18 траўня). Па старым стылі спраўляюць ляльнік. Дзень у гонар Лёлі (Лялі) — увасабленне вясны, дзявочай прыгажосці, росквіту.
У гэты дзень пасля абеду дзяўчаты збіраліся на пагорках, вадзілі карагоды пад спевы-звароты да Лёлі. Звычайна абіралі самую прыгожую дзяўчыну, якая выконвала ролю боства. Яе ўпрыгожвалі вянкамі з зеляніны, падносілі малако, яйкі, сыр у якасці ахвяры. Усе дзеянні былі скіраваны на абуджэнне зямлі, заклік цяпла — а, значыць, і новага жыцця.
6 траўня — Ярыла (Юр’е-Ягор’е, Ягорый). Свята першага выгану кароў. Усе дзеянні ў гэты дзень былі скіраваныя на абарону свойскай жывёлы. Статкі абкурвалі купальскімі зёлкамі, шапталі над імі замовы, паганялі вербнымі галінкамі. Таксама прыносілі ахвяры лясному гаспадару, каб абараніў худобу ад ваўкоў.
На Усходнім Палессі моладзь ладзіла своеасаблівае шэсце-гульню — Тураўскі карагод. Дзяўчаты, убраўшыся ў свае лепшыя строі, пяклі пшанічны пірог, утырквалі ў яго галінку з чырвонай харугвай. У суправаджэнні гурта хлопцаў з гэтым пірагом пад Юр’еўскія песні абыходзілі вёску з канца ў канец.
Таксама на Ярылу ўшаноўвалі пастухоў — частавалі рытуальнай яешняй. А тыя ў падзяку праводзілі розныя абарончыя рытуалы для статку.
Сёння Ярыла (Юр’е), як і Ляльнік, — гэта файныя нагоды пабачыцца з сябрамі ды роднымі, падтрымаць адзін аднаго, прыгадаўшы, што жыццё заўжды перамагае.
8 (па новым стылі) / 21 (па старым стылі) адзначалі Івана Веснавога (Іван Даўгі, Мікольнік). Дзень у гонар аднаго з апекуноў земляробства.
На Івана Веснавога стараліся пасадзіць цыбулю (на Віцебшчыне), пасеяць агуркі (у Лельчыцкім раёне). Прычым, пры пасадцы краналі сваё калена, каб гародніна парасла круглай ды тоўстай. А жанчыны падымалі спадніцы як мага вышэй — таксама для спрыяння добраму ўраджаю... А, можа, так зручней было рухацца па гародзе.
9 (па новым стылі) / 22 (па старым стылі) — Мікола Веснавы. Яшчэ адзін дзень, поўны абрадаў, скіраваных на абарону хатняй жывёлы. На Міколу больш увагі надавалася коням (на Ярылу — каровам). Таксама ад гэтага дня можна было пачынаць стрыгчы авечак.
10 (або 12) траўня — Бабскія розбрыкі. Адзначаліся ў аўторак альбо чацвер пасля Юр’я. У гэты дзень жанчыны скакалі, куляліся ды качаліся па ніве. Такія дзеянні мусілі станоўча паўплываць на будучы ўраджай і плоднасць свойскай жывёлы.
Магчыма, магічнага ўплыву гэты рытуал і не аказваў, але псіхатэрапеўтычны эфект, падаецца, быў вялікі. Скінуць з сябе напружанне і веснавы авітаміноз такім чынам — файная ідэя.
18 (па старым стылі) — Арына-Расадніца. Важны дзень для агароднікаў. Менавіта на Арыну намагаліся перасадзіць расаду, каб святая апекавала высаджаныя расліны.
Падрыхтавала Анастасія Комлік-Ямаціна, budzma.org
