Беларусы па ўсім свеце святкуюць Купалле. Нехта прымяркоўвае імпрэзу да летняга сонцастаяння (самая кароткая ноч года сёлета была з 20 на 21 чэрвеня), нехта чакае традыцыйнай для рэгіёнаў з праваслаўным насельніцтвам даты з 6 на 7 ліпеня, а нехта ладзіць імпрэзу на выходных у гэты перыяд. Фалькларыстка Алена Ляшкевіч назірала падрыхтоўку і святкаванне ў беларускіх дыяспарах розных краін і дзеліцца рэфлексіямі.
Купалле ў Грузіі. Карагод. Фота беларускай прасторы «аКсяродак»
Мы ўжо неаднаразова пісалі пра сімволіку Купалля і асаблівасці свята. Таму гэтым разам засяродзімся на арганізацыйнай частцы: як адсвяткаваць Купалле, каб удзельнікі засталіся задаволенымі? Гэтыя рэфлексіі, бадай, прыдадуцца падчас арганізацыі любога традыцыйнага свята, якое ўдзельнікі не хочуць ператварыць у канцэрт ці забаву з аніматарамі.
Чытаць таксама: Як адзначыць Купалле ў горадзе? Чэк-ліст ад Budzma
Галоўнае, што варта памятаць, — свята ў традыцыйнай культуры не прадугледжвае гледачоў. Усе, хто прыйшлі, — удзельнікі. У кожнага — нейкая функцыя, хай сабе назіральніка за моладдзю, як у старэйшых людзей. Гэта добра бачна па тэкстах купальскіх песень:
Медуніца, медуніца лугавая, ой, лугавая,
Чом не пахнеш, чом не пахнеш па ўсім лузе, ой, па ўсім лузе?
Як мне пахнуць, як мне пахнуць па ўсім лузе, ой, па ўсім лузе?
Стары бабкі, стары бабкі прысядзелі, ой, прысядзелі,
Маладухі, маладухі прыстаялі, ой, прыстаялі,
Красны дзеўкі, красны дзеўкі прыскакалі, ой, прыскакалі,
Малы дзеткі, малы дзеткі прытапталі, ой, прытапталі.
Купалле ў Грузіі. Пляценне вянкоў. Фота: Mikola Aeru
Альбо:
Божа мой, узыдзі-ўзыдзі, Месячык, божа мой
Божа мой, узыдзі-ўзыдзі раненька, божа мой
Божа мой, развядзі купальлейка, божа мой
Божа мой, бабкам на сядзеньнейка, божа мой
Божа мой, дзеткам на глядзеньнейка, божа мой
Божа мой, дзеўкам на пеяньнейка, божа мой
божа мой, мальцам на гуляньнейка, божа мой
Божа мой, музычкам на йграньнейка, божа мой
Божа мой, бабачкі сядзець будуць, божа мой
Божа мой, дзетачкі глядзець будуць, божа мой
Божа мой, дзевачкі пеяць будуць, божа мой
Божа мой, мальчыкі гуляць будуць, божа мой
Божа мой, а музычкі граць будуць, божа мой
Купалле ў Грузіі. Ля вогнішча. Фота: Mikola Aeru
Напэўна, на любой імпрэзе на вольным паветры знойдуцца людзі «мы толькі паглядзець» альбо «а мы тут піва хацелі проста папіць». Я б раіла арганізатарам не звяртаць на іх увагі, а ўзаемадзейнічаць з тымі, хто прыйшоў свядома і сапраўды хоча святкаваць. Найлепш размеркаваць між удзельнікамі нейкія функцыі, у т. л. гаспадарчыя. У выпадку Купалля гэта збор дроў на вогнішча (звычайна хлопцы) і кветак на вянкі (звычайна дзяўчаты).
Рэчка, ля якой беларусы Батумі святкавалі Купалле. Фота беларускай прасторы «аКсяродак»
Канечне, добра, калі кампанія ў вас дасведчаная і кожны ведае, што рабіць. Магчыма, вам спатрэбіцца арганізацыйная сустрэча ці нешта кшталту купальскага гайду. Прадумайце загадзя, што вы будзеце рабіць і ў якой паслядоўнасці, хто за што адказвае. Месца для святкавання таксама лепш выбраць загадзя. Калі гэта пляцоўка ў горадзе, падумайце, ці хочаце вы выпадковых гасцей, ці варта рабіць імпрэзу ў людным месцы. Калі вырашылі святкаваць на прыродзе, прасачыце, каб пляцоўка была роўная і дастаткова вялікая для той колькасці ўдзельнікаў, якую вы запрашаеце.
Неяк адмыслова рыхтаваць месца не варта — удзельнікі і так вытапчуць траву (можна зрабіць з гэтага асобную частку абрада), збяруць дровы на вогнішча. Купалле — гэта містэрыя агню і вады, таму варта прадугледзець пляцоўку пад вялікае вогнішча недалёка ад вадаёма, рэчкі, возера ці нават мора.
Чытаць таксама: Як беларусы Купалле сярод пальмаў святкавалі
Так-так, мора! Святкаванне на моры ці пад пальмамі не робіць Купалле менш беларускім. Але можна пайсці і іншым шляхам — знайсці ў краіне, дзе вы жывяцё, калі гэта не Беларусь, куточак, ландшафтам падобны да Радзімы. Напрыклад, так сёлета зрабілі беларусы Батумі, бо Купалле на моры ў іх было летась, а пад пальмамі, у самым цэнтры горада, — два гады таму.
Купалле ў Грузіі. Фота: Mikola Aeru
Калі ў вас не закрытае мерапрыемства, то на месцы ўсё роўна будуць людзі, якія не да канца разумеюць, што адбываецца, могуць саромецца далучацца. Варта выдзеліць чалавека, які будзе камунікаваць з такімі людзьмі, тлумачыць нейкія моманты, запрашаць да актыўнага ўдзелу. На адным з Купалляў, што я назірала, людзі не зразумелі без падказкі, што карагод вакол вогнішча — гэта магчымасць паўдзельнічаць для ўсіх, а не паказальны выступ.
У адной з дыяспар я чула дыскусію, ці трэба мікрафон на Купаллі. Сышліся на тым, што спевы — без мікрафонаў, бо гэта не выступ, а арганізацыйныя моманты варта ўсё ж прагаворваць гучна. Магчыма, калі вы чакаеце больш за сотню гасцей, гэта апраўдана. На камерных Купаллях, дзе некалькі дзясяткаў удзельнікаў, можна наладзіць міжасабовую камунікацыю. Без мікрафона людзі будуць уважліва сачыць за тым, што адбываецца, канцэнтравацца на абрадавым дзеянні.
Купалле ў Грузіі. Фаер-шоу. Фота: Mikola Aeru
Варта таксама прадумаць «шляхі адыходу»: не ўсе ўдзельнікі застануцца да раніцы, нехта будзе сыходзіць уначы. Ці вашая пляцоўка для гэтага прыстасаваная? Калі святкуеце на прыродзе, варта пазначыць у абвестцы пра свята, каб удзельнікі ўзялі ліхтарыкі. Падумайце таксама, што відаць на ўсходзе з вашага месца святкавання: Купалле сканчваецца сустрэчай сонца, што ўзыходзіць, і добра, калі яно ўстае ў прыгожым краявідзе.
Алена Ляшкевіч, budzma.org
