Кожны, хто едзе з Гродна ў бок Ласосна, можа заўважыць па левы бок ад моста праз Ласасянку руіны старога млына, якія ўздымаюцца над бурлівай плынню вады. Фрагменты трох сцен — усё што засталося ад пабудовы, гісторыя якой налічвае некалькі стагоддзяў. А гэта месца магло б мець значна большы турыстычны патэнцыял, чым мае сёння, піша Hrodna.life.

Млын на Ласасянцы ў 2017 годзе. Фота з архіву Hrodna.life

Гэты артыкул быў упершыню апублікаваны на Hrodna.life у 2018 годзе. За 7 гадоў млын сапраўды стаў турыстычнай адметнасцю і месцам для фотасэсій, але для яго выратавання нічога не было зроблена. Спецыялісты МНС і камунальных службаў Гродна ў верасні 2025 прызналі руіны млына небяспечным аб’ектам і абмежавалі доступ на іх.

Колькі гадоў млыну на Ласасянцы?

Першая вядомая нам згадка пра гэты млын, які стаяў ля «ласасінскага пруда», датуецца 1712 г. — ён ўзгадваецца ў інвентарах Гродзенскай каралеўскай эканоміі. Стан млына і плацін характарызаваўся як вельмі трухлявы. Таму цалкам магчыма, што пабудова на гэтым месцы магла з’явіцца на два стагоддзі раней — вядома, што на Ласасянцы ў пачатку XVI ст. былі як мінімум тры вадзяныя млыны.

У другой палове XVIII ст., калі на левым беразе ракі пад пільным наглядам гродзенскага старасты Антонія Тызенгаўза пачалося будаўніцтва прамысловага комплексу Кунштат (ад нямецкага «Künstätte» — горад майстроў), на месцы старога быў пабудаваны цагляны млын, які належаў каралеўскай эканоміі. Уздоўж плаціны праходзіў мост, які з’яўляўся галоўнай камунікацыяй Гродна з левабярэжжам Ласасянкі.

Млын у Ласосне на малюнку Напалеона Орды, сяр. ХІХ ст.

Мяжа на Ласасянцы

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай рэчышча Ласасянкі стала дзяржаўнай мяжой Расійскай Імперыі і Прускага Каралеўства, а пасля — мяжой Гродзенскай губерні і Царства Польскага. Вёска Ласосна апынулася па той бок мяжы, а млын застаўся на тэрыторыі Гродзенскай губерні.

Памежны слуп ля Ласосна, пач. ХІХ ст.

Мост-плаціна быў паўнавартасным памежным пераходам: ля яго ўзвялі будынак мытні, будку вартаўніка, побач была карчма. Тут жа на мяжы XVIII і ХІХ стст. з’явіўся мураваны памежны слуп — чатырохвугольную канструкцыю вышынёй каля шасці метраў, якая завяршалася чатырохсхільным дахам. Абапал слупа была драўляная агароджа, ля якой знаходзіліся «ўказальныя дошкі». Яны, хутчэй за ўсё, паказвалі напрамак і адлегласць да найбліжэйшых вялікіх населеных пунктаў.

Губернскія ўлады сачылі за яго станам. Так, у 1836 г. у Ласосну накіраваўся памочнік губернскага архітэктара, які заўважыў, што на слупе месцамі паадвальвалася тынкоўка, а каменныя сходы ля яго асновы былі не вельмі трывалыя. Пасля рамонту слуп яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў служыў свайму прызначэнню, але да нашага часу не захаваўся.

Ад выдатнага стану да разбурэння: млын на Ласасянцы ў XIX і XX стст.

Пасля ліквідацыі Рэчы Паспалітай і Гродзенскай каралеўскай эканоміі млын стаў прыватнаўласніцкім. У дакументах апісваецца гісторыя, як у 1820 г. яго гаспадар, яўрэй Меер Заляшанскі, скардзіўся гарадскім уладам, што паручнік англійскіх войск О’Брыен дэ Ласі разбурыў дарогу з дрэва, якая з даўніх часоў вяла з «Гродна да ласасянскага млына», і выкапаў ірвы, што стварыла цяжкасці для таго, каб туды дабрацца. Пастаянная дабудова млына і павелічэнне яго ў аб’ёме сведчаць, што ён карыстаўся попытам.

У другой палове ХІХ ст. млын згарэў. У 1883 г. гаспадар Вольф Вільбушэвіч атрымаў дазвол у губернскіх улад яго перабудаваць. У пачатку ХХ ст. праз Ласасянку метраў 200 ніжэй па цячэнні праклалі вялікі мост з адной каменнай апорай і плаціна назаўсёды страціла значэнне галоўнай камунікацыі.

Схематычны разрэз ласасянскага млына, 1883 г. Правая частка першага яруса — рэшткі больш старога млына часоў Тызенгаўза

Ласасянка на плане 1883 г. Справа ўнізе відаць ласасянскі млын з карчмой

   Праект перабудовы млына на Ласасянцы. 1883 г.

Пасля Першай сусветнай вайны вадзяны млын не пацярпеў і працягваў спраўна працаваць. Ля яго стаяў вялікі драўляны дом гаспадара. Пасля прыходу савецкай улады дом быў нацыяналізаваны і ў яго засяліліся чатыры сям’і. Сцены млына пачалі паступова разбіраць на цэглу і камяні мясцовыя жыхары.

Мост праз Ласасянку на пачатку XX ст.

Млын сёння

Пад адкрытым небам разваліны старажытнай пабудовы змогуць прастаяць не так шмат часу. З кожным годам шанцаў на аднаўленне або кансервацыю млына ўсё менш. Між іншым, калі адбудаваць у комплексе млын, плаціну, памежны слуп, карчму, гэтае месца мела б вельмі вялікі турыстычны патэнцыял.

Велізарныя каменныя жорны ляжаць недалёка ад развалін млына на Ласасянцы. Некалькі год назад невядомыя скралі аналагічны камень

Млын у Ласосна на Ласасянцы ў 2017 годзе