Працяг. Першая частка тут:  Стыль як фактар ідэнтычнасці (Частка 1)

 Другая частка:  Стыль як фактар ідэнтычнасці (Частка 2)

 Трэцяя частка:  Стыль як фактар ідэнтычнасці (Частка 3)

 Чацвёртая частка: Стыль як фактар ідэнтычнасці (Частка 4)

Суб’ектыўнае

Адраджэнне цікаўнасці да ўласнай этнакультуры – гэта цалкам натуральны, але неаднародны паводле мэтаў і матывацыяў працэс. Неаднародны ён і па спосабах засваення гэтай самай этнакультуры, і па глыбіні “пагружэння”. Гэта таксама цалкам натуральна. Я з аднолькавай павагай стаўлюся да бабулек – носьбітаў жывой традыцыі, навукоўцаў – захавальнікаў і рэтранслятараў ведаў, мастакоў – інтэрпрэтатараў традыцыі, а таксама тых, хто традыцыю ўзнаўляе, ёй жыве і намагаецца наблізіцца да яе Таямніцы.

Мне падабаюцца рэчы, зробленыя рукамі, з выкарыстаннем традыцыйных тэхналогій і матэрыялаў, згодна з традыцыяй. Але і тое, што робіць, напрыклад, Вадзім Пракопчык, мне таксама падабаецца. Для мяне галоўнае, каб у выніку паўставаў якасны прадукт, адпаведны заяўленаму жанру. Ацэньваючы аўтарскую прадукцыю, я звяртаю ўвагу не так на адпаведнасць канону, як на якасць дызайну і логіку інтэрпрэтацыі. Здараецца і так, што пры, здавалася б, “адарванасці“ ад формаў першакрыніцы аўтар патрапляе перадаць яе сутнасны змест.

Іншая рэч, калі прадукт пазіцыянуецца як аўтэнтычны, традыцыйны, нацыянальны. У такім выпадку ён павінен заяўленаму статусу адпавядаць. Тым болей гэта тычыцца тых прадуктаў, якія прапануюцца ў якасці агульнанацыянальных сімвалаў, як, напрыклад, мінулагодняя акцыя з вышыванкамі. Увогуле, публічны творчы акт пад шыльдай “беларускі нацыянальны” ці “беларускі традыцыйны” не можа адбывацца без усведамлення такой адказнасці аўтарамі і, шырэй, усёй супольнасцю. Важна, каб праекты, накіраваныя на паўстанне новых маркёраў саматоеснасці і ўзмацненне ідэнтычнасці, адначасова не пашыралі яе дэфармаваныя вобразы і сэнсы.

Поспех такіх праектаў (акцый, тэндэнцый) не можа не радаваць, аднак змест і форма, як мне падаецца, патрабуе той самай аўтэнтызацыі. Натуральна, перад паўстаннем праекта, а не пасля яго рэалізацыі. З іншага боку, каб усё было гладка, правільна і бездакорна, калі такое ў прынцыпе мажліва, то не паўстала б дыскусія на цэлы шэраг звязаных міжсобку тэмаў, якія так ці інакш выходзяць на праблему стылю, у дадзеным выпадку стылю традыцыйнага, беларускага, этнічнага, а ў выпадку пазіцыянавання такіх праектаў, як агульнанацыянальных, гаворка павінная весціся ўжо нават не пра стыль, а пра яго канон.

Дазволю выказаць свае суб’ектыўныя меркаванні адносна кожнага пункта:

Арнамент. Калі спрабаваць вылучыць з усяго мноства арнаментальных сістэмаў, якія існавалі на тэрыторыі Беларусі ў розныя часы і ў розных лакалізацыях, нешта адметнае, характэрнае, устойлівае і дастаткова пластычнае, то я б абраў два варыянты:

1. Заходнепалескі арнамент у “паскі“, найбольш архаічны арнамент не толькі на Беларусі, але, мабыць, ва ўсёй Еўропе. Яго структура абумоўленая старажытнай тэхналогіяй аднаўточнага ткацтва. Арнамент выдатна пераносіцца на любыя носьбіты, не губляючы пазнавальнасці. Ён традыцыйны і архаічны, але адначасова пазачасавы і касмапалітычны, што дазваляе інтэрпрэтаваць яго ў іншых відах мастацтва. Ён выдатна маштабуецца, нават “перафарбоўваецца“ не губляючы пазнавальнасці, лёгка інтэгруецца ў сучасную інфармацыйную і жылую прастору.
2. Характэрны амаль для ўсёй Беларусі крыжова-рамбічны геаметрычны арнамент, элементы якога заўсёды павернутыя на 45 градусаў адносна поля набору, а ўсе фігуры ўтвараюцца на аснове спалучэнняў касога крыжа і ромба. Структура абумоўленая тэхналогіяй бранага двухуточнага ткацтва. Таксама старадаўні, таксама адметны і традыцыйны. Болей выразлівы і актыўны, чым папярэдні, выразна чытаецца пры пераводзе ў графічныя знакі, добра маштабуецца. Простая і жорсткая логіка формаўтварэння дазваляе выбудоўваць на аснове знакаў іншыя графічныя сістэмы.
3. У сваю чаргу, раслінная і зааморфная арнаментыка, а таксама арнаменты, паўсталыя ў тэхналогіі вышывання, з’яўляюцца пазнейшымі пазычаннямі, не маюць выключна беларускай лакалізацыі і таму наўрад ці могуць лічыцца кананічнымі. Яны ўяўляюць безумоўную каштоўнасць з навуковага пункту гледжання, могуць выкарыстоўвацца ў аўтарскіх інтэрпрэтацыях, але прэтэндаваць на “традыцыйнасць” – наўрад ці. Тым болей яны не могуць выкарыстоўвацца ў якасці агульнанацыянальных сімвалаў і маркёраў.

Вышыванка. Слова “вышыванка” няма ні ў слоўніку Насовіча, ні ў слоўніку Байкова і Некрашэвіча. Сама тэхніка вышывання хаця і вядомая ў Беларусі, але не з’яўляецца, адметным элементам традыцыйнага беларускага народнага мастацтва. Ва Украіне – так, гэта традыцыя і адметнасць. У нас – не. Нашая фірмовая тэхніка – ткацтва. Тканае аздабленне святочнай кашулі, так званае “ператыканне”, з тэхналагічных прычынаў не можа быць гэтак жа “багатым“, як аздабленне вышыванае. Звычайна гэта “розныя па шырыні паскі геаметрычнага арнаменту, вытканага чырвонымі баваўнянымі ніткамі”. Пакрой традыцыйных беларускіх кашуляў таксама не спрыяў інтэнсіўнаму дэкараванню спераду, на грудзях, дзеля гэтага найлепей пасавала кашуля рускага тыпу – касаваротка, якая прыйшла на Беларусь пазней, на пачатку ХХ стагоддзя, а асаблівае распаўсюджанне атрымала ўжо за савецкім часам.

У Беларусі ж была распаўсюджаная святочная кашуля з адкладным каўнерыкам, да якога больш пасавала забытая цяпер бандэля (бандана), і камізэлька. У канцы ХІХ стагоддзя гэты тып плечавога мужчынскага адзення (прыкмета колішняй інтэграванасці ў еўрапейскую культурную прастору) быў характэрны для большай часткі цяперашняй Беларусі. Структура гэтага строю не дазваляе рабіць актыўнае дэкараванне на грудзях, робіць яго бессэнсоўным, бо яго не бачна. Дэкараванне, калі яно ёсць, абмяжоўваецца невялікімі акцэнтамі на рукавах і падолам кашулі. Каларыстыка арнаменту стрыманая, цёмна-чырвоная (кармазынавая), часам з дамешкам чорнага. Выбар у якасці нацыянальнага канону вышыванкі ўкраінскага і рускага тыпаў надта спрэчны. Ён аўтаматычна выкрэслівае больш “еўрапейскі” тып традыцыйнага адзення і тып самым робіць цывілізацыйны выбар на карысць усходнеславяншчыны.

Вышымайка. Сістэмная памылка, запушчаная ў маскультуру. Безумоўна, калі гаворка ідзе пра беларускія вышымайкі. Ва ўкраінцаў гэта ўсё ў рамках традыцыі. Мы павінныя прыдумаць нешта сваё. Матэрыялу, фактураў, ідэяў у нас дзеля гэтага мора.

Вышышыны. Гэта мне падабаецца больш за ўсё. Бо крэатыўна, іранічна і ў добрым сэнсе слова абсурдна. Гэтая абсурднасць нейтралізуе штучны сур’ёз вышыванкі і папсовасць вышымайкі. Да таго ж, у адрозненне ад іх, у вышышыны арнамент правільны, крывіцкі.

Выцімайкі. Чарговы крэатыў на тэму. Выцінанка выдатна “кладзецца“ амаль на любы носьбіт, у тым ліку, на майку. Яна графічная, пазнавальная, добра маштабуецца  ад зусім малых памераў да вялікіх. Самі праекты выкананыя ў гэтай тэхніцы (я пра тыя, што былі прэзэнтаваныя на symbal.by) зроблены вельмі прафесійна. І нават назва, магла бы быць, каб іх не было так шмат падобных, утвораных ад небеларускага слова, з небеларускім зместам.

Вышыкрышы. Гэта мой уласны ўнёсак у агульную крэатыўную скарбніцу. Сутнасць яго палягае на тым, што крышы (у сэнсе дахі, але калі ўжо адвольнічаць з матэрыяльнай культурай, то чаму не рабіць тое самае з мовай?) будынкаў фарбуюцца ў выбарачным парадку ў аранжавы (сімвал шчасця) і сіні (бо Беларусь сінявокая) колер. Пафарбаваныя дахі ўтвараюць элементы беларускага арнаменту (напрыклад, сімвал дабрабыту) альбо кароткія словы. Пры жаданні можна выкласці фігуру зубра (сімвал мужнасці), альбо вавёркі (сімвал руплівасці). Іх можна будзе ўбачыць з космасу з дапамогай Google Maps альбо праз ілюмінатар самалёта.

Міхал Анемпадыстаў

В.М. Бялявіна, Л.В. Ракава. Мужчынскі касцюм на Беларусі // Мінск “Беларусь“ 2007