Суботні вечар. Я слухаю лекцыі грузінскага філосафа Мераба Мамардашвілі пра Марсэля Пруста. Ем доктарскую кілбасу з хлебам і цыбуляй, стоячы ля акна. Паралельна думаю што б такое напісаць для “Будзьмы”. І тут Мераб кажа: “Потерянное время — это время всех неживых моментов. То время, когда ты мог жить, а не жил. Был тебе знак, но ты его упустил. Упустил тем, что ты не остановился и не работал. А знак мы знаем какой. Если не помните, я прошу вас в голове все время держать этот знак, потому что этот факел должен все время освещать нашу работу, потому что философия — это работа. Знак простой — это вот по святому Иоанну: «Пока свет вам…» А светом является ударившее в душу впечатление. Любое. Нужно не откладывать на завтра. Или на послезавтра. Или на других. Потому что никто, кроме вас, в этом не разберется”.
Пасля такой амаль біблейскай прамовы я вырашыла запісаць самае першае і самае яскравае ўражанне года: у навагоднюю ноч я пасварылася ў гасцях з ледзь знаёмым хлопцам праз каханне. Мы катэгарычна не сышліся ў поглядах на бадай галоўнае чалавечае пачуццё. Ён настойваў на тым, што аб’ект кахання не мае патрэбы, каб яго шкадавалі і ахоўвалі ад непрыемнасцяў. Бо жыццё жорсткае, і аб’ект разбэсціцца дарма. Толькі горш яму зробіш пяшчотай і залішнім клопатам. А я не пагаджалася — маўляў, наадварот, менавіта з гэтай прычыны трэба берагчы каго кахаеш наколькі хапае моцы, бо акрамя цябе, гэтага не зробіць ніхто. І вось мы лаяліся-лаяліся пакуль поўнасцю не вылаяліся. Настала дурная няёмкая цішыня. Устаю і кажу:
— Напэўна, пайду…
Наравісты мой суразмоўца вельмі шчыра стаў прасіць прабачэння, апусціўшы вочы. Я таксама не яго не глядзела. Ён нават праводзіў дадому. Размова па дарозе была пустая, нецікавая. Мне карцела пазбавіцца ад хлопца. Не ведаю, як хто, а я не люблю спрачацца. Дагэтуль не разумею, як атрымалася ў яго справакаваць мяне на спрэчку.
У прыватным сектары хаты цёмныя — хутка раніца. І раптам адно акно свеціцца амаль на ўсю сцяну. Без фіранак акно. Поўнасцю відаць стол, засланы чырвоным абрусам, з рэшткамі ежы на белых талерках, і пышная елка пад столь. Два буйныя прадметы. Не захінаючы адзін аднаго, быццам кажуць:
— Любуйцеся намі!
Ні дываноў, ні карцін, чыстыя белыя сцены. Ні мэблі аніякай.
І ніводнага чалавека. Я ледзьве не застагнала ад дасканаласці ўбачанага, якое абмеркаваць нават не было з кім. Не са спадарожнікам жа, які калі на каханне глядзіць па-іншаму, дык і на ўсё астатняе, напэўна, густамі не сыдземся. Мне хацелася, каб ён хутчэй сышоў. Каб адной увесь астатні шлях несці перад унутраным позіркам неверагодны пакой. Альфрэд Хічкок на маім месцы адразу б ухапіўся за кінакамеру, каб зняць дадатковы эпізод для “Акна ў двор”, калі б убачыў, як у гэтае мінімалістычнае святочнае памяшканне ўвайшла дзяўчына ў аранжавай (колеру змен і ўзыходзячага сонца, згодна з будызмам) саколцы і скіравалася да акна. Здавалася, яна ідзе на нас! Я ажно прыгнулася. Дзяўчына між тым узяла белую слухаўку. Аказваецца, яна ішла на гук звычайнага, савецкіх часоў, хатняга тэлефона на провадзе. І апусцілася на нябачны з вуліцы фатэль пад акном, павольным кінематаграфічным рухам закінуўшы вольную руку за коратка стрыжаную галаву. Нібы паплыла на спіне і адначасова паўлежачы стала з некім размаўляць, хто хутчэй за ўсё віншаваў з Новым годам. Столькі спакою было ў гэтай бездакорнай недасягальнай карціне чужога жыцця, што яшчэ мацней захацела я пазбавіцца ад маруднага праважатага. Каб поўнасцю атрымаць асалоду ад падгледжанага відовішча, якое стаіць перад вачыма дасёння як жывое.
Намаляваць яго ці што?
У нядзелю прышываю гузік да зімовага паліто пад вышэйзгаданага філосафа Мераба. Гэтым разам ён расказвае пра тое, як Пруст (раман “У пошуках страчанага часу”, які аналізуе Мамардашвілі — напалову аўтабіяграфічны) упершыню пабачыў аэраплан. Герой конна едзе па горнай сцежцы, “и вдруг лошадь шарахнулась от неожиданного какого-то для нее звука, и он еле удержал лошадь и самого себя от падения. И поднял голову на источник звука, и увидел (это было первый раз в его жизни) аэроплан над своей головой. Аэроплан парил примерно в ста метрах над ним. Попарил, помахал крыльями и исчез, а душа Пруста переполнилась непонятным, но в то же время ясным для него ощущением другой жизни. То есть не той жизни, которой он живет, не той жизни, которая привычна, не той жизни, которую можно угадать. Потому что мы своим воображением угадываем что-то, что называем другой жизнью, но в действительности это не другая жизнь, а продолжение нашего воображения. А наше вообажение, как часто говорил Пруст, не может представить себе незнакомую ситуацию, потому что даже незнакомые явления наше воображение складывает из знакомых элементов. И мы в принципе не можем естественным образом вырваться из сплетения известным элементов. Что-то нам должно помочь. Так что воображаемое нами “другое” не есть “другое”. А тут от ощущения, связанного со звуком планирующего самолета, он представил себе какую-то совершенно абстрактную неясную, переполняющую радостью, другую жизнь, представил в ней другого самого себя”.
З дапамогай аэрапланавага гула Пруст адчуў магчымасць іншага сябе! Мне падаецца, тое самае адбылося са мной каля навагодняга чароўнага акна з абрусам, елкай і разморанай святам дзяўчынай. Бязгучнае відовішча, у адрозненне ад Пруста, але сучаснага чалавека здзівіць можна хіба што цішынёй…
Я кінула голкі-ніткі і кінулася дапісваць нарыс. Я ж вырашыла пісаць яго менавіта па Мамардашвілі: кранула — пішы! Дык вось, у панядзелак увечары вяртаюся дахаты з кефірам, хлебам. Куру па дарозе і чакаю азарэнняў, каб дапісаць нарыс. Насустрач цёмныя постаці, а я люблю курыць у адзіноце, таму пайшла ў абыход дамоў, сцяжынкай ўздоўж гародаў. Белае поле, чорнае неба. І раптам, як успышка, успамін пра адну дваровую гульню зімовую. У гэтым полі, дзе летам гароды, а ўзімку засыпае снег роўнай гладдзю аграмадную прастору, мы выкопвалі ямы — гэта былі троны. І ў іх сядзелі, нібы каралі і каралевы, закінуўшы галовы да зорнага марознага неба, зрэдку перакідваючыся нязначнымі словамі. Вось такая гульня ў іншае жыццё. Вольнае, каралеўскае. Амаль як у вершы паэта Людвіга Ежы Керна. Была ў мяне такая адна з улюбёных кніжак “Все для всех”. Вершы польскіх паэтаў для дзяцей.
Чудная роль!
Бум-бум!
Зрители, где вы?
Чур, я король!
Бум-бум!
Ты — королева!
Эй, господа!
Бум-бум!
Бейте поклоны!
Стулья сюда —
Бум-бум!
Сделаем троны!
Мы объявляем —
Бум-бум!
Наше решенье!
Нынче желаем —
Бум-бум!
К чаю варенье!
Сапраўды, трэба чаю папіць — нешта ў горла скрабе, быццам камяк які. І ў вачах шчыпле.
Для нагляднасці выкарыстаныя постары да фільма Альфрэда Хічкока “Акно ў двор” 1954 года.