Бывае, раніца пачынаецца з таго, што ў незачыненыя хатнія дзверы ўрываецца сярэдняя цётка. А з торбы вялікая свіная рулька шмякаецца ў ракавіну на кухні.
— Дзверы чаму незачыненыя?
Часцей і часцей на ключ не замыкаюся. Усё роўна няма чаго красці. Да таго ж падабаецца крычэць: “Адчынена!” з глыбінь кватэры на дзвярныя званкі. Сёння званка не было, цётка так зайшлася. Пакратала ручку дзвярную, што не супраціўляецца, і ўвайшла:
— Я рульку прынесла. Будзеш дапамагаць, трэба рулет зрабіць. Рулька добрая, па скідках набыла.
— У мяне планы былі…
— Гэта хутка. Ты ж не на цягнік спяшаешся.
— Не на цягнік, але ўвогуле..
— Карацей, спачатку трэба памыць і крыху паскрэбці. Добра, сама паскрабу, не крывіся. А ты чысці, давай, часнок. Перац молаты ёсць?
— Няма.
— Тады нясі млынэк. Ведаю, у секцыі вялікага пакоя ёсць.
— Млынэк?
— Ну, кавамолку.
— Мы я яе сто гадоў не даставалі.
— Але ж спраўная павінная быць, тым больш калі не чапалі.
І сапраўды, падарункавая латвійская “STRAUME”, вырабленая ў 1985 годзе, вокамгненна змалола і перац духмяны, і кардамон — у пыл. А часнокадавілка раздавіла часнок. Цёця тым часам прафесійна выразала з рулькі костку. Колькі разоў яна гэта рабіла ў сваім жыцці? Паклала костку ў лядоўню, прыгаворваючы:
— Добры атрымаецца боршчык…
Адбіла цёця і раздрапежаную рульку. Я толькі дзівілася лёгкасці дзеянняў пажылой жанчыны. Спачатку, як толькі яна ўварвалася ў хату з гэтай свіняцінай, я, прызнацца, адчула лёгкае раздражненне. Ніякага ўласнага жыцця. Вось яна вырашыла, што трэба з гэтым мясам валандацца, і не адкруцішся. Але хутка пачала атрымліваць нават асалоду ад паступовага і непазбежнага працэсу. Тым больш што амаль адразу вырашыла напісаць пра гэтую рульку заўчасную, каб не было крыўдна за марна страчаны час. І мне наогул палягчэла.
Цёця абшмаравала рульку знутры і звонку прыправамі. Нацерла соллю. Але сказала, што пры варцы трэба будзе дасаліць. Рульку моцна не соляць у момант скручвання. Трэба гэта ведаць і ніколі не забывацца.
— Цяпер анучу давай і вяроўкі якія ці шнуркі!
Яна так упэўнена загадвала, што рэчы, патрэбныя для будучага рулета, самі ў рукі скакалі з нейкіх патаемных кухонных месцаў. Цёця туга скруціла мяса ў скрутак, завярнула ў анучу, заматала вяроўкай. Атрымалася нібыта гіганцкая лічынка.
— Варыць дзве з паловай гадзіны, лаўровы ліст кідаеш пад канец. Потым чым-небудзь цяжкім рулет прыціснуць трэба будзе на гадзіны тры, а лепш на ўсю ноч. Можна ў якасці гнёту набраць у каструлю вады. І тады ўжо есці, пераважна з хрэнам! — дадала цёця, сыходзячы.
Дзіўна, што ніякага свята не было для рулета. Звычайна бабуля гэтую страву на Вялікдзень гатавала. А тут будні і будні. Як у сне адбылося з’яўленне стравы. І калі рулет варыўся ў самай вялікай каструлі, якая была ў хаце, на імгненне падалося, нібыта я адзін з афрыканскіх кухараў апошняга эфіопскага імператара Хайле Сэлас’е, што гатавалі фаршыраванага вярблюда ў двары пражскага гатэля “Парыж” у аповесці чэшскага пісьменніка Багуміла Грабала. Урывак з гатаваннем фаршыраванага вярблюда быў зачытаны ў часопісе “Иностранная литература” да дзюрак, скрозь іх яскрава праглядаў шалёны і хуткі, як нашая з цёцяй апрацоўка рулькі, працэс прыгатавання вярблюда. Як бы я хацела працытаваць яго цалкам. Але ўрывак вялізны, амаль як сам вярблюд. Ды хоць шматок:
“Эфиопские повара привезли и поставили перед отелем живого верблюда, он мычал не-е, не-е, будто просил, чтоб его не резали, но один повар зарезал его мясницким ножом, верблюда подняли подъемником за ноги и ножом продирались к его потрохам, вынули из него кости, и у антилоп тоже, потом привезли целых три воза дров, и шефу пришлось пригласить пожарников, те с насосами наготове смотрели, как быстро эти повара развели огонь, будто для выжигания угля, на этом костре, когда огонь спал и остались угли, они крутили на треноге вертел и запекали верблюда целиком, а когда он был почти готов, вложили в него двух антилоп, начиненных индейками, в которых был фарш и еще рыба, а свободное место заполняли вареными яйцами, эти повара все время сыпали свои коренья, и вот наступил момент, когда два эфиопа подняли вертел на плечи, третий протер пучком мяты наперченный живот верблюда, и они вошли в ресторан, в центр зала принесли две доски, сдвинули их и двумя плотничьими скобами, сбили и на этот стол положили верблюда, длинными лезвиями разрезали его пополам, а две половины еще пополам, и острый запах разлился по залу, и обязательно в каждом отрезанном куске верблюда была антилопа, а в ней индюшка, а в индюшке рыба, и фарш, и запекшиеся венки вареных яиц, официанты подставляли тарелки и потом подавали, начиная с императора, поочередно всем гостям это национальное кушанье, должно быть, замечательное, потому что все гости затихли, слышалось только звяканье наших золотых вилок и ножей, таких красивых на вид, и потом случилось такое, чего еще не случалось прежде, какой-то государственный советник, известный гурман, так был восхищен эфиопским блюдом, что встал и начал кричать, так уж кричать, и лицо его светилось будто неземным восторгом”.
Мяне ахоплівае жар галоднага натхнення ад таленавітага апісання ежы і ад нацюрмортаў з ежай, як жывапісных, так і фатаграфічных, яшчэ з дзяцінства, калі мы з суседскай дзяўчынкай неўзапраўду елі “Книгу о вкусной и здоровой пище”. Сказаць па праўдзе, апетыту ў нас абедзвюх не было, худыя былі, нібы шкілеты (мама называла мяне “Асвенцім”, альбо “мошчы”), на зімовых канікулах у самыя маразы, калі на двор не рыпнешся, цяжкі кулінарны талмуд на чатырох хударлявых каленях ледзь трымаючы, гарталі мы і з драпежніцкім рыкам накідваліся на густоўна састаўленыя ілюстрацыі. Можа, таму і елі блага, што ніколі амаль нічога такога апетытнага, як у кніжцы, не бачылі на нашых сціплых сталах, у нашых маленькіх лядоўнях.
А ў дзіцячым садку, каб канчаткова адбіць цягу да харчавання, тоўстая кухарка, прыціскаючы да агромністага жывата ў брудным фартуху трохлітровы слоік з рыбіным тлушчам, пхала кожнаму з групы сталовую лыжку тлушчу ў рот. Я, цярпліва чакаючы моманту, калі кухарка павернецца магутным задам да чарговага невітамізаванага аднагрупніка, выплёўвала тлушч у суп. Некаторыя паскудзілі хлеб ці кашу. Якая ўжо тут асалода. Ад ежы.
І вось таму, напэўна, падабаецца назіраць, калі з апетытам ядуць смачнае. Часцей за ўсё гэта адбываецца ў кіно. Узяць тую ж сцэну ў вулічнай рэстарацыі Федэрыка Феліні “Рым”, дзе цэлы квартал, як адна сям’я, пад вечаровым небам уплятае пасту з усімі вядомымі ядомымі відамі марскіх гадаў, ці ягоны ж “Сатырыкон” з велізарнай свіннёй на ўрачыстым абедзе, калі вантроба свінні раскрываецца, і адтуль валяцца бясконцай чаргой разнастайныя вырабы свінячыя. Не вытрываць, каб сліну не пусціць, нават успамінаючы гэтую сцэну, хаця б скарынку хлеба ў рот закінуць, прайграючы яе ў памяці.
Бачыць жа, як героі кіно зусім не ядуць за сталом, застаўленым прысмакамі, наадварот, цяжка і прыкра. Узяць тыя ж улюбёныя “Фантазіі Фарацьева” Іллі Авербаха. Не, я разумею, што Фарацьеў (Андрэй Міронаў) палка закахаўся, але навошта адну пятрушку есці ў той час, калі стол літаральна ломіцца ад страў. І як падумаеш, што вось маці ўмілаванай зараз падасць качку, запечаную ў духоўцы, а ён да качкі нават не дакранецца, робіцца страшна. Ці ў “Масква слязам не верыць”: пікнік, шашлыкі, а вялікавокая прыгажуня Аляксандра, ігнаруючы апетытнае мяса, грызе яблык да сканчэння пікніка. Брыдка.
Суцяшальна ў такія моманты ўспамінаць дзядзю Эдзіка, самага буйнога з дзядзяў, які ніколі не скардзіўся на апетыт. Чамусьці ў памяці асобнае месца займае сцэна, як Эдзік еў галаву шчупака. Здаравенную такую галаву даследаваў з майстэрствам гурмана і адначасова з заўзятасцю першаадкрывальніка. Я назірала ва ўсе вочы, затаіўшы подых. А ён быў увесь у галаве. Мне падаецца, абед цягнуўся бясконца, відовішча было і прыцягальнае, і жудаснае. Асабліва для дзіцяці, якое, паўтаруся, амаль нічога не ела.
Днямі выпадкова набыла шчупака. З рук. Раней я рыбныя галовы заўсёды выкідала, а тут успомніла дзядзьку. Рызыкнула і насцярожана, аднаўляючы па дзіравай памяці дзядзькавы рухі, узялася разбіраць і есці галаву. Скажу як ёсць — гэта далікатэс! І костак малых няма, як у астатніх частках шчупака, што хатнія заманаліся іх даставаць. А я ж думала, прапаную ім найлепшае. Цяпер ведаю найсмачнейшае, але спяшацца набываць чарговую рыбіну не буду. Як казаў Паскаль, не філосаф, але таксама француз і кухар са стужкі “Тысяча і адзін рэцэпт закаханага кулінара” вуснамі П’ера Рышара: “Беражыце апетыт, як першую любоў”. Не так шмат у жыцці асалодаў, каб імі раскідвацца.
Здымкі з сямейных фотаальбомаў
