Беларусь нездарма называюць краем блакітных азёр, іх у нашай краіне больш за 10 тысяч. Кожнае — прыгожае па-свойму. Budzma.org падрыхтавала для вас топ-10 самых адметных азёраў і цікавыя факты пра іх. Чытайце, глядзіце фотаздымкі і натхняйцеся на падарожжы па Беларусі.
1. Нарач
Самае вялікае па плошчы возера Беларусі, яно знаходзіцца ў Мядзельскім раёне Мінскай вобласці. Максімальная глыбіня возера — 24,8 м; плошча — 79,6 км²; даўжыня берагавой лініі — 40 км.
Возера Нарач узнікла некалькі тысяч стагоддзяў таму, калі адыходзіў ляднік, на шляху якога на поўначы знаходзілася Свянцянская града. Талая вада з ледніка ўтварыла вялікую водную прастору, а пасля зніжэння ўзроўню вады пачала вылучацца азёрная група, адным з іх была Нарач.
Фота — planetabelarus.by
У часы нарачанскай аперацыі падчас Першай сусветнай вайны, у сакавіку 1916 года, у ваколіцах загінула каля 78 тыс. чалавек толькі з боку Расійскай імперыі. Аперацыя завяршылася невялікім поспехам, былі вызваленыя Паставы і ваколіцы.
Фатограф Ян Булгак у 1935 годзе выдаў кнігу пад назвай «Нарач — самае вялікае возера ў Польшчы».
З 1935 па 1939 год тут адбываліся масавыя забастоўкі рыбакоў. Прычынаю стала новая аграрная і падатковая палітыка тагачаснай Польшчы.
2. Возера Доўгае
Самае глыбокае возера Беларусі, знаходзіцца ў Глыбоцкім раёне Віцебскай вобласці і з’яўляецца басейнам ракі Шошы. Глыбіня возера — 53,7 м; плошча — 2,6 км²; даўжыня берагавой лініі — 14,9 км.
Фота — planetabelarus.by
Прыродная ўнікальнасць возера — гэта чысціня вады і пражыванне рэдкіх відаў жывёл —паслужыла прычынай таго, што ў 1979 годзе Доўгае было абвешчана гідралагічным заказнікам рэспубліканскага значэння. З тых часоў на возеры забаранілі здабываць рыбу ў прамысловых масштабах і выкарыстоўваць маторныя лодкі. Зараз на возеры можна лавіць рыбу, але толькі платна.
Фота — planetabelarus.by
Доўгае карыстаецца папулярнасцю ў дайвераў з-за чысціні вады. Яны называюць возера «беларускім Байкалам». У 2007 годзе дайверы з Мінска пагрузіліся на глыбіню 51,4 м. з мэтаю даследаваць участак старажытнага берага. Тады імі былі знойдзены прадметы побыту старажытных людзей і парэшткі раслінаў, якім можа быць каля 12 тысяч гадоў.
3. Дрысвяты
Самае вялікае возера па даўжыні берагавой лініі (61 км), знаходзіцца на мяжы з Літвою і ў адлегласці 2 кіламетраў да Латвіі. Найбуйнейшае возера на тэрыторыі Літвы, якое было крыніцай вады для Ігналінскай АЭС, пакуль яе не закрылі. Яго плошча — 44,8 кв.км, максімальная глыбиня 33,3 м. Навукоўцы прыйшлі да высновы, што такая цікавая назва возера бярэ свае карані з фіна-вугорскай мовы — аснова ў назвах Дрысвяты, Дрыса, Дрывяты мае старажытнае фіна-вугорскае паходжанне са значэннем «возера».
Фота — planetabelarus.by
Фота — planetabelarus.by
Фота — planetabelarus.by
4. Дрывяты
Адно з самых вялікіх азёр Беларусі. Глыбіня возера — 12 м; плошча — 36,14км²; даўжыня берагавой лініі — 37,6 км.
Возера мае шэсць выспаў. У вадаём з розных бакоў упадаюць 11 рэк і ручаёў. На ўзровень возера значны ўплыў аказалі меліярацыйныя работы па паглыбленні рэчышча і будаўніцтва плаціны на Друйцы. У 1926 годзе пры ўзроўні 132 метраў плошча возера складала 38,2 км², было 3 астравы. Уздоўж берагоў утварылася шырокая пойменная паласа. У 1958 годзе пры ўзроўні 129 метраў плошча возера — 32,6 км², 11 астравоў. Назва возера мае фіна-вугорскія карані, як і папярэднія Дрысвяты.
5. Свіцязь
Глыбіня возера — 15 м; плошча — 2,24 км²; даўжыня берагавой лініі 5,15 км.
Месцічы вераць, што на дне Свіцязі жывуць русалкі, якіх у народзе называюць «Свіцязянкі». Паданні пра гэтае возера ўвайшлі ў творчасць Адама Міцкевіча і Тамаша Зана. Па легендах жа Свіцяць з’явілася ў часы праўлення першага вялікага князя літоўскага Міндоўга ў XIII ст. Сцвярджаецца, што на месцы возера стаяў горад Свіцязь, у якім правіў князь Туран. Падчас вайны з валынскімі князямі князь Міндоўг выклікаў свіцязянскую дружыну на дапамогу для абароны Навагрудка. Свіцязянскі князь Туран пакінуў горад на жанчын, старых і дзяцей. Калі да Свіцязі падышло войска варожых князёў, жыхары Свіцязі вырашылі супраціўляцца, але ўтрымаць горад яны не маглі, таму падпалілі яго. У выніку горад праваліўся пад зямлю, а на яго месцы з’явілася возера.
6. Асвейскае
Глыбіня возера — 7,5 м; плошча — 52,8 км²; даўжыня берагавой лініі — 33,4 км. Славіцца сваімі астравамі. Адзін з іх (плошчай амаль 5 квадратных кіламетраў) уваходзіць у лік самых вялікіх азёрных астравоў у Еўропе.
У паўночна-заходняй частцы возера знаходзіцца востраў плошчай 4,85 км², у старажытнасці ён называўся Дунаем. У XIX стагоддзі на востраве была вёска ў 14 двароў, якая згадвалася яшчэ раней у мірных дамовах Маскоўскага княства і Вялікага Княства Літоўскага. У вёсцы знаходзілася царква Раства Прасвятой Багародзіцы. У савецкія часы на востраве быў адзін з паспяховых калгасаў Верхнядзвінскага раёна «Асвейскі», аднак пасля востраў прыйшоў у запусценне, а яго тэрыторыя была прызнаная заказнікам.
На возеры ёсць мігруючы востраў, мясцовыя старажылы далі яму мянушку «гаспадар». Востраў прыносіць больш шкоды, чым карысці, ён паступова нішчыць тое месца, дзе ён знаходзіцца, а менавіта скарачае плошчу воднай роўнядзі, стварае праблемы рыбакам, робіць існаванне некаторых рэдкіх відаў птушак немагчымым. Пасля 2007 года востраў знаходзіцца ля паўночна-ўсходняга берага.
7. Мястра
Плошча — 13,1 км, даўжыня берагавой лініі — 20,2 км, максімальная глыбіня — 11,3 км. Мястра — суседка Нарачы, злучае іх кароткая пратока ў 0,2 км пад назваю Скема. Цікавая асаблівасць: вельмі рэдка пры доўгім штылевым надвор’і можна назіраць расслаенне воднай тоўшчы на пласты рознай шчыльнасці.
На паўночна-ўсходнім беразе возера Мястра размешчаны горад Мядзел. Акрамя таго, па берагах вадаёма размяшчаюцца некалькі вёсак: Нікольцы, Гірыны, Качэргі, Гатавічы. Вада возера Мястра выкарыстоўваецца жыхарамі Мядзела і бліжэйшых вёсак для бытавых і гаспадарчых патрэб. Актыўна вядзецца прамысловая і аматарская лоўля рыбы.
Возера і яго наваколлі з’яўляюцца цэнтрам адпачынку і турызму. Па возеры праходзяць лодкавыя маршруты, арганізоўваюцца штогадовыя спаборніцтвы па спартыўнай рыбалцы. Прыватным асобам забаронена выкарыстанне плаўсродкаў з маторам.
Патэнцыйную небяспеку для возера ўяўляюць узворванне схілаў і скід каналізацыйных сцёкаў. Гэтыя працэсы здольныя справакаваць разбурэнне не толькі гэтага вадаёма, але ў наступным і Нарачы.
8. Лепельскае возера
Плошча — 10,18 км². Найбольшая глыбіня — 33,7 м. Даўжыня — 7,57 км. Найбольшая шырыня — 2,03 км. Плошча вадазбору — 1279,6 км². Даўжыня берагавой лініі амаль 40 км.
Фота — planetabelarus.by
У паўднёвай частцы ў возера ўпадае рака Эса, якая з’яўлялася часткай пабудаванай у 1797-1804 гадах Бярэзінскай воднай сістэмы. З поўначы ў возера ўпадае рака Зэха. На возеры ёсць 7 астравоў, агульнай плошчай 6,3 га. У 1958 годзе, калі на рацэ Ула была пабудаваная Лепельская ГЭС, узровень возера падняўся прыкладна на 4 м, што істотна змяніла яго гідралагічны рэжым і канфігурацыю берагавой лініі.
Фота — planetabelarus.by
Па легендзе, лічыцца, што ў возеры жыве цмок. Як ён выглядае, дэтальна апісаў Уладзімір Караткевіч у рамане «Хрыстос прызямліўся ў Гародні».
9. Рудакова
Невялікае возера Рудакова размяшчаецца непадалёку ад буйнейшых азёр Нарач і Мядзель на паўночным захадзе Мінскай вобласці. Плошча — 0,24 км², максімальная глыбіня — 28,6 м, даўжыня берагавой лініі — 2,01 км. Возера мае высокую празрыстасьць вады — да 5,3 м.
Фота — planetabelarus.by
Вада ўтрымлівае невялікую канцэнтрацыю срэбра, якое абеззаражвае і чысціць яе. Паводле легенды, на месцы возера раней была царква са срэбнымі купаламі, але яе затапіла вадой, адсюль і срэбра ў возеры. Лічыцца, што купанне ў возеры мае лекавы эфект. Назва возера паходзіць ад праславянскага «руды», што азначала «чырвоны», бо ў возеры жыве мікраскапічная водарасць «Oscilatoria rubescens», якая актыўна развіваецца пад лёдам ранняй вясной, утвараючы масу чырвона-ружовага колеру. Складаецца ўражанне, што чырвоныя аблокі плаваюць пад ільдзінамі ў вадзе ранняю вясной, надаючы ёй незвычайнае чырванаватае адценне.
Штогод на возеры збіраюцца шмат аматараў рыбнай лоўлі, але на маторных лодках перасоўвацца забаронена, таму рыбу можна лавіць або з берага, або на веславых лодках. Турысты прыязджаюць сюды не толькі лавіць рыбу, але і проста адпачыць на пясчаных берагах вадаёма, выкупацца ў чысцюткай вадзе возера.
Пра возера Рудакова напісаў верш беларускі паэт Мікола Кандратаў.
Над возерам Рудакова пасля навальніцы вясёлка над самай вадою нізка крутым паўстае мастом.
10. Гінькава
Возера знаходзіцца ў Глыбоцкім раёне Віцебскай вобласці Беларусі ў басейне ракі Нехрысць, адлегласць ад Глыбокага — 33 кіламетра. Плошча Гінькава — 0,51 км², даўжыня берагавой лініі — 4,84 км , максімальная глыбіня — 48,3 м. Гэта трэцяе па глыбіні возера ў Беларусі. Язэп Драздовіч называў яго Гінь-возера.
Фота — planetabelarus.by
На беразе возера знаходзіцца ўнікальны для нашай раўніннай мясцовасці аб’ект — пячора. «... У 4 вярстах ад сяла Чарневічы, паблізу вёскі Барсукі, знаходзіцца Гінькава возера, на ўзвышаным беразе гэтага возера бачныя разваліны падземнага ходу, сцены якога складаюцца з дробных камянёў, якія залітыя вапнай». Так апісвалі пячору А. Сапуноў і князь В. Друцкі-Любецкі ў сваёй манаграфіі па гісторыі і геаграфіі Дзісненсага і Вілейскага паветаў у 1896 годзе.
У возеры водзіцца рыба, якая пахне агурком — стынка — азёрны падвід корушкі. Свежавылаўленая стынка пахне не толькі рыбай, але і свежым агурком. Праўда, пасля тэрмаапрацоўкі пах агурка знікае.
Падрыхтаваў Алесь Масевіч, Budzma.org
У артыкуле выкарыстаныя фотаздымкі з сайта planetabelarus.by, дзе зараз прадстаўлена больш за 700 азёраў, і пастаянна дадаюцца новыя.
