На польскай інтэрнэт-пляцоўцы Onebid.pl прадаюць Статут Вялікага Княства Літоўскага, надрукаваны ў 1744 годзе. Старадрук прапануюць па стартавым кошце 3500 злотых, аднак ён можа яшчэ ўзрасці падчас аўкцыёну, піша MOST.
Статут і Трыбунал ВКЛ. Крыніца: Бібліятэка ім. Ежы Гедройца Беластоцкага ўніверсітэта
Мяркуючы па фотаздымках, кніга пераплеценая і добра захаваная. Акрамя непасрэдна Трэцяга Статута Вялікага Княства Літоўскага, які надрукаваны ў перакладзе на польскую мову, выданне ўключае ў сябе Трыбунал ВКЛ і канстытуцыі (рашэнні) Сойма, які адбыўся ў Гродне ў 1726 годзе. Кніга была надрукаваная ў 1744 годзе ў друкарні езуітаў у Вільні.
На тытульным аркушы бачны кірылічны надпіс, які сведчыць пра тое, што Статут некалі належаў да прыватнага кнігазбору.
Статут ВКЛ. Скрыншот аб’явы на інтэрнет-пляцоўцы Onebid.pl
«Я ведаю пра пакупку такога статута ў прэзідэнцкую бібліятэку»
Ці рэдкі гэта лот і ці ўяўляе ён цікавасць для калекцыянераў, MOST спытаў Аляксея Бацюкова, былога дырэктара Музея гісторыі Магілёва. У 2012 годзе ён пры дапамозе грамадскасці набыў для музея арыгінальнае выданне Статута ВКЛ 1588 года — гэты экзэмпляр дагэтуль з’яўляецца адзіным у Беларусі.
Паводле Аляксея Бацюкова, Статут ВКЛ у польскамоўным выданні XVIII стагоддзя не з’яўляецца рэдкасцю, але можа быць цікавым набыткам для прыватнага калекцыянера або музея. Гісторык лічыць, што такія выданні варта вяртаць у Беларусь.
«Гэта не рэдкі экзэмпляр. Яны час ад часу з’яўляюцца на аўкцыёнах. На польскай мове статут даволі высокімі тыражамі выдаваўся ў розныя гады — не толькі ў 1744-м, былі і ранейшыя выданні. Іх у Беларусі некалькі экзэмпляраў ёсць дакладна — у Музеі гісторыі Магілёва, і я ведаю пра пакупку такога статута ў прэзідэнцкую бібліятэку прыкладна ў годзе 2017. Ну і акрамя таго, ёсць таксама і ў прыватных калекцыянераў».
Па словах гісторыка, пачатковы кошт 3500 злотых, які паставіў прадавец, адпавядае каштоўнасці самога экзэмпляра, аднак у працэсе таргоў гэты кошт можа моцна ўзрасці. «У такой камплетнасці ў такім добрым стане ён, канечне, высока ацэньваецца звычайна, можа каштаваць і да некалькіх тысячаў еўра», — кажа Аляксей Бацюкоў.
Прадмову напісаў Леў Сапега
Трэці Статут Вялікага Княства Літоўскага быў прыняты ў 1588 годзе. Да яго распрацоўкі найбольш спрычыніўся канцлер ВКЛ Леў Сапега. Статут замацоўваў парадак дзяржаўнага кіравання, грамадзянскае і крымінальнае права Вялікага Княства Літоўскага. Гэта быў адзін з самых дасканалых прававых дакументаў у тагачасным свеце. Працягваў дзейнічаць нават пасля ўключэнне беларускіх зямель у склад Расійскай Імперыі, скасаваны толькі ў 1840 годзе.
Статут пачынаецца з прадмовы, у якой Леў Сапега выклаў філасофскія асновы прававога парадку ў дзяржаве. «Бачылі тое ўсіх стагоддзяў людзі мудрыя, што ў кожнай рэчы паспалітай прыстойнаму чалавеку няма нічога даражэйшага за свабоду. [...] для таго правы ўстаноўлены, каб багатаму і моцнаму не ўсё можна было рабіць. Як Цыцэрон казаў, што з’яўляемся нявольнікамі правоў для таго, каб карыстацца свабодай маглі».
Упершыню Статут ВКЛ быў надрукаваны ў 1588 годзе на старабеларускай мове ў віленскай друкарні Мамонічаў. Пазней быў перакладзены на польскую мову і шмат разоў перавыдаваўся.
