Жыццё ў маленькім мястэчку большасці ўяўляецца шаблонна: доўгія, сумныя зімовыя вечары; усе дні падобныя адзін да аднога, і падставаўў для радасці амаль няма. Але тут трэба адзначыць: справа хутчэй за ўсё не ў горадзе, а ў самім чалавеку. Сённяшні герой smartpress.by, дырэктар Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый Пётр Цалка, так захоплена распавядае пра свой райцэнтр, людзей, іх гісторыю, што ты ўжо і сам гатовы сабраць валізкі і пераехаць у васьмітысячную Ветку.
Падцягнуты, у модным шэрым гарнітуры, стылёвых акулярах і яскравым гальштуку, Пётр Міхайлавіч выходзіць нам насустрач.
І тут самы час больш падрабязна распавесці пра нашага суразмоўцу: Пятру Цалка 33 гады, ужо некалькі гадоў ён узначальвае адзін з унікальных музеяў краіны. А пакуль ён пабег па куртку у кабінет, разглядаем ткацкі станок, які стаіць проста ў холе.
— Гэтую кашулю тчэ Пётр Міхайлавіч, — ловіць наш позірк адна з ягоных падначаленых.
Пётр часта праводзіць майстар-класы для дзяцей і дарослых
Так і хочацца спытаць: «Гэта жарт такі? Мы кажам пра таго хлопца ў гарнітуры?» Добра, што мы стрымаліся. Пятро сапраўды ўмее ткаць і некалькі гадоў таму прыйшоў працаваць у музей майстрам па ткацтве.
«Першы час адчуваў сябе непатрэбным — ні гораду, ні людзям»
Пётр Цалка, апярэджваючы відавочныя пытанні пра нуду і павольнае жыццё невялікага горада, адразу адказвае: «Гэта месца, дзе я знайшоў сябе і дзе магу прымяніць усе свае веды. Самае галоўнае — няма жадання куды-небудзь збегчы».
Кола яго інтарэсаў звычайным не назавеш: фальклор, ткацтва, стараабрадніцкія іконы, разная ліштва на вокнах... Калі ён па-акцёрску распавядае чарговую гісторыю пра бабулю з экспедыцыі ці як бег да дома, які зносілі, каб паспець забраць старадаўнія дзверы — глядзіш на гэтага хлопца і думаеш: «Такія яшчэ засталіся?».
Падчас экспедыцыі па вёсках Пётр слухае бабуль і запісвае іх на дыктафон.
Пятро па адукацыі настаўнік беларускай мовы і літаратуры. Калі вучыўся ў Гомелі, паспеў папрацаваць грузчыкам, афіцыянтам у начным клубе, выкладаў дзецям у гімназіі, падзарабляў у музеі і нават прадаваў касметыку. Пакуль гуляем па Ветцы, міма прабягаюць дзеці і гучна крычаць: «Добры дзень!» Малады чалавек усміхаецца, маўляў, за гэта і любіць глыбінку: тут усё, як у яго роднай палескай вёсцы.
Гэты кажух некалі насіў дзед Пятра, а зараз чарга дайшла і да самога хлопца.
— Калі ў 17 гадоў паступіў ва ўніверсітэт і пераехаў вучыцца ў горад, было вельмі цяжка, — кажа Пётр Цалка. — Ідзеш па горадзе, ніхто з табой не вітаецца. Бачыш, нехта ляжыць пад лавай, хочаш дапамагчы, а людзі кажуць: «Гэта алкаш, ды ну яго!» У вёсцы ўсё па-іншаму: усе з табой вітаюцца, як зараз гэтыя дзеці, ты ўсіх ведаеш. Я заспеў той час, калі казалі не проста «здрасце», а віталіся так: «Добры дзень! Добрага здароўя!».
Пётр Цалка разам з гераіняй нядаўняга матэрыялу Кацярынай Панчэняй (бабай Кацяй)
Ён узгадвае выпадак, як аднойчы ехаў у тралейбусе ў Гомелі. Зайшла жанчына, і Пётр тут жа па яе «сакавітай палескай мове» адразу вызначыў: яна з вёскі Дзяржынск Лельчыцкага раёна. Раптам пасажырка заўважыла ў салоне беспрытульнага сабаку.
— І пытае гэтая жанчына: «О, людзі, чыя-то сабака?» Ёй патлумачылі, што нічыя. А яна ніяк не магла зразумець: «Як то сабака ды нічыя? Яна ж усё раўно чыя-то. Вы што, не ведаеце?» Для вясковых усе павінны належыць камусьці. Першы час у Гомелі адчуваў сябе непатрэбным — ні гораду, ні людзям, якія з табой побач ідуць, — прызнаецца Пётр.
«Паглядзеў «Гары Потэра» — дык усё гэтае чараўніцтва бачыў у сваёй вёсцы!»
Пётр Цалка з тых людзей, якія пра сваю родную вёску распавядаюць з гонарам і пяшчотай. Хтосьці імкнецца дыстанцыявацца ад мінулага, зрабіць выгляд, што сапраўднае жыццё пачалося ў горадзе. Ён жа, наадварот, апісвае свае Сіманічы (Лельчыцкі раён) як самае цікавае месца на зямлі, не адмаўляючы, што жыццё ў вёсцы — цяжкая фізічная праца.
— Гэта было крутое дзяцінства, якое выпала на 1990-я гады. Напрацуешся, а вечарам шчаслівы бяжыш да вогнішча, каб з’есці сала з хлебам і цыбуляй, — адзначае Пётр Цалка.
У 6 гадоў ён навучыўся даіць карову, у 8 — касіць траву і запрагаць каня. У палешукоў была асаблівая сувязь з прыродай, звярамі і птушкамі. У вёсцы абсалютна нармальным лічылася размаўляць са сваім сабакам ці птушкамі.
— Ніколі не бачыў, каб маці ці бабуля адносіліся да хатняй жывёлы, як ды нечага нязначнага. Яны былі часткай сям’і. Калі загінуў конь, маці галасіла, як магла. Калі не стала каровы — гэта было вялікае гора, — узгадвае сваё дзяцінства Пётр.
Сваю бабулю, Валянціну Мікалаеўну, Пётр лічыць найлепшай настаўніцай, якая была ў ягоным жыцці.
Вясковыя ўвесь час назіралі за прыродай: яна падказвала, калі лепш саджаць бульбачку, ці варта чакаць першых замаразкаў, ці будзе заўтра яснае надвор’е. І ўсе, вядома, жылі ў чаканні святаў. Перад Калядамі з горада прыязджаў стрыечны брат Пятра, бабуля садзіла хлопчыкаў на ложак, сядала насупраць і вучыла спяваць святочныя песні.
— Не было нейкага ўнутраннага непаразумення, што можна і ў царкву хадзіць і пры дапамозе абраду дождж выклікаць, ці варажыць. Мая прабабуля была шаптухай. Я малы сядзеў і назіраў, як яна нешта падпальвала, нешта рабіла. Для мяне гэта было такое відовішча, што ніякія фільмы-фэнтэзі былі не патрэбны. Таму, калі глядзеў «Гары Потэра», думаў: «Дык усе гэтыя чараўніцтвы я бачыў у сваёй вёсцы», — смяецца малады чалавек.
Знікнуць бабулі ў хустачках — знікне і культура?
Відаць, вясковае дзяцінства вызначыла тое, чым зараз займаецца Пётр Цалка. Ён не сядзіць у кабінеце, а часта з калегамі выязджае ў экспедыцыі па вёсках. Запісваюць успаміны дзядуляў і бабуляў, тэксты песняў, апавяданні, як праводзіліся абрады, збіраюць экспанаты.
На думку нашага героя, самае складанае ў такіх паездках — атрымаць давер бабуляў, дасягнуць прыняцця, бо ты для іх чужынец. А традыцыйная культура больш пра асабістае, і не ўсе гатовыя пра гэта гаварыць. Некаторыя ўпіраюцца: каму патрэбныя гэтыя песні, іх усё роўна так ніхто не праспявае? І тады супрацоўніца музея Наталля Кадзетава зацягвае куплет, бабулі пранікаюцца: «О, дык ты ж па-старыннаму спяваеш».
А яшчэ Пётр упэўнены: традыцыі жывуць не ў старых драўляных куфрах, ручніках і вышыванках, а ў саміх людзях.
— Вось вам прыклад. Прыехалі мы неяк ў Рэчыцкі раён з экспедыцыяй. Нам казалі, што ў вёсцы жыве 90-гадовая бабуля, якая ўсё ведае. Яна і сапраўды ведае, але толькі пра Вялікую Айчынную вайну. А што датычыцца культуры, бабуля не памятае ні песень, ні традыцый. Выйшлі на вуліцу, ідзем і плакаць хочацца. Столькі спадзяванняў было! І тут насустрач ідзе жанчына — з кароткай стрыжкай, у ласінах. Разгаварыліся, яна і кажа: «Пойдзем да мяне, ад свякрухі засталася стогадовая кашуля». Высвятляецца, што яна столькі ўсяго ведае! Нават, як выклікалі дождж: «Чаму не? Я сама удзельнічала ў гэтым», — прыводзіць прыклад Пётр.
І расказала яна: каб пайшоў дождж, трэба было спачатку ўзараць скрыжаванне. А паколькі ў вёсцы засталіся адны старэнькія бабулі, то мясцовыя запрэглі гэтую жанчыну замест каня. «У начнушцы я была, як паложана», — смяецца яна.
«Каб не стаць такім, як усё ў горадзе, я вырашыў застацца самім сабой»
У Пятра была мара: стаць настаўнікам і вярнуцца ў родную вёску. Але сталася інакш. Пасля ўніверсітэта малады чалавек некалькі гадоў жыў у Гомелі (працаваў у музеі), потым пераехаў у Ветку. Купіў участак, на ім ужо з’явілася лазня, наперадзе — будаўніцтва дома.
Так выглядае агароджа на ўчастку Пятра Цалка
Кажа, калі ты сам захоплены нечым, вакол цябе пачынаюць з’яўляцца такія ж захопленыя людзі. І маленькі горад можа даць магчымасці для развіцця, а вось сваё жыццё ў вялікім горадзе ён уяўляе з цяжкасцю.
Калі жыў ва ўніверсітэцкім інтэрнаце, упершыню сутыкнуўся з тым, што людзі не жадаюць быць, кім былі раней. Як лічыць Пётр, родная вёска — гэта не нагода адмовіцца ад яе пры першай магчымасці. Гэта тое, чым варта ганарыцца, нават калі чалавек пераехаў у іншае месца.
Гэты пірог Пётр спёк сам: у музеі ладзілі тэатральнае вяселле.
— Каб не стаць у горадзе такім, як усе, вырашыў заставацца самім сабой, — кажа Пётр Цалка. — Мне пашанцавала з маёй універсітэцкай сяброўкай Марынай, якая была з Турава. Сапраўдная паляшучка! У інтэрнаце мы з ёю па-нашаму размаўлялі: «Ото пойдзем на кухню картопель нажарымо, макаронаў наварымо». Для астатніх гэта было дзіўна, з нас смяяліся.
Пётр разам з Марынай наўпрост ў інтэрнаце ўніверсітэта арганізавалі этнаграфічны музей
Апроч экспедыцый, Пётр і яго супрацоўнікі ладзяць спектаклі, праводзяць майстар-класы. Зараз ён загарэўся ідэяй аднавіць старую веткаўскую традыцыю. Калісьці на вяселле тут пяклі пернікі і дарылі маладым. Малады чалавек ужо раздабыў копіі формаў 1907 года, спяклі ўжо некалькі партый. Цяпер у госці ён прыязджае з зёлкамі на гарбату і веткаўскімі пернікамі.
— Можна сказаць, працуючы ў музеі, працягваю настаўнічаць. Навучыць чалавека бачыць прыгажосць вакол сябе — самае складанае. У маіх школьных настаўнікаў гэта атрымалася. Я гэтую прыгажосць бачу.
