Святлана Несцярэнка фатаграфуе горад больш за 20 гадоў і прыглядаецца да яго вельмі ўважліва. «Здымаю кожны квадратны сантыметр, — тлумачыць яна. — Проста для памяці, для гісторыі. Горад жа змяняецца». Для тэлеграм-канала «Тётя Ира разрешила» Святлана расказала пра сваю фотакалекцыю самых зменлівых элементаў гарадскога асяроддзя — графіці.
«Быў такі рэстаран «Кронан» у двары за кінатэатрам, дзе зараз Моладзевы цэнтр». Двор рэстарана «Кронан» — месца, дзе спыніўся час, фота 2013 года
Гэтыя малюнкі з’яўляюцца на сценах без спросу і ўзгаднення з кім бы тое ні было. І праз тое часта не захоўваюцца доўга. Нейкія малюнкі знікаюць пад пэндзлямі супрацоўнікаў ЖКГ, іншыя — у выніку працы рамонтнікаў ці будаўнікоў.
Графіці на сцяне дома на вул. Вялікай Траецкай 51. Малюнак існаваў у 2013 годзе. Зараз будынак адрамантаваны. Там месціцца крама чаю і кавы
Здымак 2013 года. Гэтае графіці было на будынку па адрасе Тэльмана, 7. Зараз дом адрамантаваны.
Графіці з аленем, што нясе на сабе гродзенскі сусвет, існавала на тарцы жылога дома № 4 на праспекце Янкі Купалы, у 2014 годзе
Графіці — гарадская навігацыя ў часе і прасторы
Для жыхароў горада графіці робяцца часткай «разметкі» раёнаў. Пад імі прызначаюць сустрэчы ці выкарыстоўваюць як абазначэнні адметных кропак маршруту. Тыя малюнкі, якія ўжо зніклі, робяцца «засечкамі» на шкале часу. Калі ж сабраць іх разам, як зрабіла Святлана Несцярэнка, атрымаецца галерэя па-за часам і прасторай.
Графіці з воранам было намалявана на трансфарматарнай будцы у двары паміж дамамі № 4 і № 6 па вуліцы Парыжскай камуны. Фота 2018 года
«Вельмі мне падабаўся воран. Было крыўдна, калі яго зафарбавалі. Вось проста зафарбавалі!» — расказвае Святлана.
У каментах да гэтага здымка гродзенцы выклалі і больш ранні варыянт графіці. Так высветлілася, што Каложа на плячах ворана — больш позняя дамалёўка.
Больш ранні (альбо няскончаны) варыянт графіці з воранам
«Птушка [ў выкананні аўтара з нікам] «Контра» і двое ў чоўне былі намаляваныя на сцяне ў пераходзе на вуліцы Касманаўтаў. Там моладзь спявала песні пад гітару, — узгадвае Святлана. — Гэтыя малюнкі таксама зафарбавалі».
Графіці ў падземным пераходзе на вуліцы Касманаўтаў, 2014 год
Аліса, якая вярнулася на неба
Большую частку графіці Святлана заўважала ў горадзе мімаходзь, калі ішла па ўласных справах.
«А вось на дзяўчынку з лесвіцай заходзіла паглядзець спецыяльна кожны раз, калі апыналася блізка. Вельмі ўжо яна была незвычайная. Нібы з неба спусцілася. Я назвала яе Алісаю. Было крыўдна, калі малюнак збілі разам з атынкоўкай. Вось яна была і ... няма. На неба вярнулася».
Двор дома № 5 па вул. Карла Маркса, фота 2018 года: «Яна там даволі доўга была. Потым зафарбавалі»
Графіці — часовае мастацтва
Лёс падобных графіці, якімі б дарагімі яны не былі для месцічаў, перадвызначаны, лічыць архітэктар і мастак Юрый Таўбін:
«Тут усё проста. Па першае, любое графіці — гэта часовае мастацтва. Яно адмыслова існуе год-два, максімум пяць. Звычайна гэта трэндавае мастацтва і паспявае састарыцца сумесна з трэндам. Таму і матэрыялы выкарыстоўвае недаўгавечныя і танныя.
Па другое, графіці заўсёды маргіналізаваны ва ўсім свеце. Не трэба іх блытаць з мураламі. Апошнія — гэта жанр манументальнага выяўленчага мастацтва. Робіцца па замове і з абавязковым узгадненнем з адміністрацыямі».
Ці можна прымірыць горад і графіці
Адна з магчымасцяў вывесці графіці з маргіналізаванага і забароннага поля — адвесці ў гарадской прасторы спецыяльнае месца для аматараў такога мастацтва. У Гродне для мастакоў насценнага жывапісу выдзелілі сцяну пры былым Палацы піянераў.
Фрагмент графіці на сцяне, дзе дазволена было рабіць малюнкі
Але зараз такой магчымасці ў графіцістаў няма:
«На сцяне каля лесвіцы, што вядзе да Палаца творчасці моладзі, шмат гадоў красаваліся розныя графіці. Я іх шмат гадоў здымала. А зараз — усё! Рабілі рэмонт і на гэту сцяну навесілі парэнчы. Не зразумела, для каго і для чаго. У гродзенскіх графіцістаў больш не будзе афіцыйна дазволенага месца для сваіх прац. Сумна».
Фрагмент графіці на сцяне, дзе дазволена было рабіць малюнкі
Меркаваннем Юрыя Таўбіна, спалучыць роспіс сценаў з легалізацыяй прац і дазволам на творчасць магчыма, але ў большай ступені для муралаў, чым для графіці:
«Гэта залежыць ад палітычнай наменклатуры. Шэраг муралаў былі ўзгоднены адміністрацыямі нават у апошнія часы»
«Можа і шпацыруюць там, палохаюць чыноўнікаў»
Пакуль жа графіці існуюць у горадзе ў асноўным на птушына-прывідных правах.
Гэтая пара была намалявана на былым жылым доме, дзе зараз месціцца «нейкая дзяржкантора»
«Пра малюнак, дзе мужчына і жанчына намаляваны, [пры]думала, што яны тут, у гэтым доме, раней жылі. Я называла іх прывідамі. І вось іх зафарбавалі. Маім меркаваннем, яны ў гэтым доме і засталіся, як належыць прывідам. Можа і зараз шпацыруюць там, палохаюць чыноўнікаў, якія на працы затрымліваюцца».