Рэдкая птушка даляціць да сярэдзіны Дняпра, казаў класік, так і рэдкая «птушка» далятае да Магілёўскай вобласці з турыстычнымі мэтамі. Але дарма, там, вядома, ёсць што паглядзець. Мінулы раз мы наведалі Быхаў, працягнем свой шлях па Магілёўшчыне праз Сіні Калодзеж — таямнічую крыніцу, з якой звязана процьма легендаў, пабачым старажытны Прапойск, сёння Слаўгарад, са старадаўнім гарадзішчам і непаўторнымі краявідамі на Сож ды шмат іншага.
Слаўгарад, панарама. Фота: planetabelarus.by
Сіні Калодзеж (Блакітная крыніца)
Першай кропкай нашага маршрута сёння будзе самая вялікая ў Беларусі крыніца, адна з пяці крыніцаў, унесеная ў спіс прыродных помнікаў рэспубліканскага значэння. Яна знаходзіцца ля адселенай пасля Чарнобыльскай аварыі вёскі Кліны ў Слаўгарадскім раёне Магілёўскай вобласці. Тут кожную секунду з нетраў зямлі ўздымаецца на паверхню каля 60 літраў вады, таму Сіні Калодзеж можна лічыць і самай вялікай крыніцай ва Усходняй Еўропе. Спрадвеку крыніца мела назву Сіні Калодзеж, але апошнім часам унікальны помнік прыроды перайменаваны ў Блакітную крыніцу.
Крыніца Сіні Калодзеж
Месцічы яшчэ памятаюць, як з нетраў зямлі тут біў слуп вады вышынёй некалькі метраў, вышэй за рост чалавека, таму другая аўтэнтычная назва прыроднага помніка — Сіні Ключ. Зараз жа крыніца больш нагадвае невялічкае возера характэрнага блакітна-смарагдавага з-за крэйдавых адкладанняў колеру, дзе збіраецца вада з падземных ключоў. З Сіняга Калодзежа выцякае ручай Галубка, які з’яўляецца прытокам ракі Галубы, што ўпадае ў Сож.
Крыніца Сіні Калодзеж
З Сінім Калодзежам звязаная процьма мясцовых легендаў, самая вядомая з іх пра валатоўну Кацярыну, за якую на смерць біліся два хлопцы Марка і Сцяпан. Перамог, на жаль, нялюбы, і тады дзяўчына ператварылася ў крыніцу. У дахрысціянскія часы Кацярына ў пары са Сцяпанам, імя якога адпавядала тады Вялесу, адказвала за падземныя воды, багацце і жыццёвую сілу. А сіні колер і калодзеж сімвалізавалі сувязь з іншым светам. Адсюль можна меркаваць, што крыніца была сакральным месцам.
Чытаць яшчэ: Сіні калодзеж vs Голубая криница
Крыніца Сіні Калодзеж
Мясціны тут надзвычай маляўнічыя, але дзясяткі тысяч людзей, якія збіраюцца ля крыніцы ў жніўні падчас Мядовага спасу цягам апошніх год, і зона адпачынку з мангаламі, уладкаваная побач — вялікае выпрабаванне для прыроднага помніка з ахоўным статусам. Таму, каб адчуць атмасферу некалі сакральнага месца напоўніцу, раім прыехаць сюды ў які іншы дзень, а пасмажыць шашлыкі па магчымасці ў іншым месцы.
Ля крыніцы Сіні Калодзеж. Фота: planetabelarus.by
Ля крыніцы Сіні Калодзеж. Фота: planetabelarus.by
Слаўгарад (Прапойск)
Далей рушым да яшчэ адной ахвяры перайменавання — да горада Слаўгарад, які вядомы ажно з 1136 года і па 1945 год як Прапойск, частка Смаленскага княства. Словам «прапой» ці «прупой» на момант узнікнення горада называлі віры, што ўтвараюцца ў месцы зліцця рэкаў, а Прапойск першапачаткова ўзнік на пагорку на месцы ўпадзення ракі Проня ў раку Сож. Пра іншыя варыянты назвы старажытнага горада і пра прычыну перайменавання можна пачытаць тут.
Прапойск, краявід на Сож
Замчышча
Пачаць знаёмства з горадам прапануем з гарадзішча, пазней замчышча, дзе і ўзнікла старажытнае паселішча на сутоку Проні ды Сажа. Пра існаванне ў Прапойску абарончых умацаванняў вядома з ХІІІ па ХVІІІ стагоддзі. Вядома, што ў прапойскага замка былі драўляныя вежы і сцены, вежа-брама і пад’ёмныя масты. З поўдня і ўсходу замак абараняў стромкі дваццаціметровы абрыў у бок Сажа.
Прапойск, на замчышчы
Пасля найбольш разбуральнай Трынаццацігадовай вайны з Масковіяй 1654–1667 гг. Прапойскі замак не страціў свайго абарончага значэння, быў адноўлены і праіснаваў ажно да 2-й паловы ХVIII стагоддзя. Але калі Прапойск патрапіў у склад Расійскай імперыі, Аляксей Міхайлавіч Галіцын, якому горад быў аддадзены ва ўладанне, распачаў перапланіроўку замчышча для будаўніцтва ўласнага палаца, знішчыў абарончыя валы і рэшткі старажытнага замка.
Прапойск, Замкавая гара. Фота: planetabelarus.by
Тым не менш сюды варта зазірнуць, каб пабачыць стромкі бераг Сажа, маляўнічыя краявіды з яго, спусціцца да мясцовай крынічкі, якая да сёння б’е з-пад Замкавай гары, ды пакаштаваць вады з яе. На самой пляцоўцы замчышча ўладкаваная зона адпачынку з лавамі ды сметніцамі. У цэнтры можна пабачыць помнік, дзе пазначаны варыянты старажытных назваў горада ў розныя перыяды.
Прапойск, на замчышчы. Фота: mogilev.news
Свята-Раства-Багародзіцкая царква
Ужо згаданы намі князь Галіцын у 1791–1793 гг. збудаваў у Прапойску і царкву ў стылі класіцызм. Храм праектаваў расійскі архітэктар Мікалай Львоў, вядома, што ўсе матэрыялы, з якіх узводзілася царква, вырабляліся ў Прапойску. Роспісы ў царкве рабілі запрошаныя з Расіі вядомыя там мастакі, на сценах былі выяўлены ажно 57 біблейскіх сюжэтаў, якія часткова захаваліся.
Царква, Слаўгарад. Фота planetabelarus.by
У першасным выглядзе храм праіснаваў да 1930 года, за Саветамі быў зачынены і выкарыстоўваўся як сховішча. Падчас Другой сусветнай вайны храм ператвораны ў назіральны пункт, з-за чаго праз доўгія абстрэлы сцены храма былі моцна пашкоджаны. У 1988 годзе царква была вернута вернікам. Будынак лічыцца адным з самых характэрных прыкладаў архітэктурнага стылю класіцызм у Беларусі.
Царква, Прапойск. Фота planetabelarus.by
Яшчэ ў ансамбль з царквой уваходзіць двухузроўневая званіца, узведзеная адначасова з царквой, і будынак царкоўнапрыхадской школы, які таксама захаваўся з канца XVІІІ стагоддзя. З паўднёвага боку царквы пачынаецца парк, закладзены пры сядзібе Галіцынаў, у якім і сёння можна сустрэць колькі экзотаў і рэшткі колішніх прысядзібных гаспадарчых пабудоваў.
Царква, Слаўгарад. Фота planetabelarus.by
Паштовая станцыя ХІХ стагоддзя
Яшчэ адным аб’ектам, вартым увагі, у Прапойску з’яўляецца будынак колішняй паштовай станцыі, узведзены ў неагатычным стылі ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя паводле «ўзорнага праекта» 1846 года. У будынку паштовай станцыі некалі размяшчалася кватэра наглядчыка і пакоі для падарожнікаў. Апроч гэтага меліся флігель для фурманаў, свіран і хлеў, але сёння ад усяго комплексу захаваўся толькі адміністрацыйны будынак. Сёння ён знаходзіцца ў паўразбураным стане і не выкарыстоўваецца.
Былая паштовая станцыя, Прапойск. Фота planetabelarus.by
Былая паштовая станцыя, Слаўгарад. Фота mogilev.news
Вандруйце разам з «Будзьма»! Працяг будзе...
Язэп Вараніцкі
