Уладзя Лянкевіча нельга ні з кім пераблытаць. Не, калі вельмі хочацца, то, вядома ж, можна. Але ўсё-ткі не варта. Сабе даражэй. Я спрабаваў. Даўным даўно, у шатні Дома літаратараў. Яшчэ ў тыя часы, калі ў літаратараў быў свой дом, і наш тэатр пачаўся акурат з яго шатні. Паэт Лянкевіч быў тады школьнікам-вундэркіндам, а мяне часам называлі “піянерважатым” маладых літаратараў.
Я радасна звярнуўся да Ўладзя: “Прывітанне, Андрэй!” (Як такое магло здарыцца? Магчыма, якраз у той дзень я сустракаўся з вядомым фатографам Андрэем Лянкевічам, з якім пазнаёміўся прыкладна ў тыя ж часы. Так ці інакш, фатальная памылка была зробленая.) “Я – Уладзімір”, – адказаў Уладзь. Не, ён, здаецца, не абрарзіўся і, здаецца, нічым не абразіў мяне ў адказ. Але вымавіў сваё імя так, што мне захацелася праваліцца скрозь падлогу, проста ў прыбіральню Дома літаратараў. Гэта прагучала так годна, як “Быў. Ёсць. Буду” аднаго лянкевічавага цёзкі. З таго часу я больш ні з кім не блытаў Уладзя. І вам не раю.
Бо Лянкевіч – паэт, вершы якога немагчыма ні з чым пераблытаць. Скажам, у Віталя Рыжкова (згадваю тут толькі добрых паэтаў) ёсць некалькі вершаў, якія мог бы напісаць Антон Рудак. Калі б пашанцавала. І ў Рудака ёсць некалькі вершаў, якія мог бы напісаць Рыжкоў. Калі б пашэнціла. А яшчэ і тыя, і другія мог бы напісаць Сяргій Жадан. Калі б яму пашчасціла напісаць нешта па-беларуску. Але пакуль чамусьці не шчасціць. А вось вершаў Лянкевіча не напісаў бы ніхто з іх. Хіба што Джым Морысан. Або Сулейман Дыяманка. Але гэта былі б Морысан і Дыяманка ў перакладах Лянкевіча. (Вельмі прыстойных, дарэчы, перакладах.)
Можа быць, таму, што згаданыя беларускія аўтары – паэты “серыйныя”, якія мысляць цэлымі паэтычнымі нізкамі, а Жадан – нават цэлымі вершаванымі кнігамі. Лянкевіч жа максімальна канцэнтруецца на стылістыцы кожнага асобнага тэкста. Лянкевіч увогуле максімальна канцэнтруецца на стылістыцы. Злыя языкі маглі б пасмяяцца, заўважыўшы, што правадкі ад навушнікаў ва Ўладзя старанна падабраныя пад колер шаліка. Але смяяцца не варта, бо ў добрага паэта не бывае дробязяў. Кожная дэталь у паэзіі Лянкевіча – пры ўсёй павазе да натхнення і яго нежартоўных парываў – “зроблена” свядома, пад жорсткім кантролем інтэлекту і – асабліва! – густу. Што, калі разабрацца, вялікая рэдкасць у нашых культурных шыротах, дзе рэдкая птушка не балансуе на мяжы з кічам (і яшчэ больш рэдкая здольная на гэтай мяжы ўтрымаецца). А вось Уладзь, перафразуючы аднаго прафесара магіі, даўно навучыўся выбіраць паміж тым, што лёгка, і тым, што правільна, – і амаль ніколі ў гэтым выбары не хібіць.
Здавалася б, чаго лягчэй – назваць сваю кніжку так, як раіў яе рэдактар (калі шчыра, рэдактарам быў я, грэшны), “Насыпаць горы!”, па тым ужо славутым творы, дзе праз увесь тэкст рэфрэнам праходзіць
насыпаць горы насыпаць,
але аўтар выбраў іншую, менш відавочную й менш папсовую версію, і мы маем “70 % вады”.
З’явіўся, скажам, у нашых пост-постмадэрністаў новы трэнд – быць сацыяльным, разгортваць сюжэты, апавядаць у баладнай форме ўцямныя жыццёвыя гісторыі з гуманістычным падвыпадвертам, карацей, быць прасцейшым – і людзі пацягнуцца. Стомленая ад эстрадных гульняў бурлівых 90-х, публіка мусіла б прагнуць “новай шчырасці”, вось жа, распавядзі ёй гісторыю, толькі гарантавана зразумелую, каб відаць было, дзе чорнае, дзе белае, дзе чорна-белае, гэта ж беларускі кландайк, залатыя горы
насыпаць горы насыпаць,
вось толькі Лянкевіча такія занадта прадказальныя гульні не надта спакушаюць. Адзіныя “простыя словы” ў ягонай кнізе й альбоме –
Я прыйду да цябе на вяселле,
Я вазьму з сабой пісталет,
Хаця ты яго й не запрашала –
яны ж і найстарэйшыя ў зборніку, напісаныя яшчэ згаданым вундэркіндам-школьнікам, шмат-шмат гадоў таму. (Потым толькі ўдалая музычная форма для іх знайшлася.)
Уся рэшта кнігі – аповеды, нашмат больш герметычныя. Аўтар слухае мову й ідзе за ёй, бо яна лепей ведае, куды весці. Адзінае выключэнне, праграмна “сацыяльны” тэкст – якраз такі згаданы верш/песня:
насыпаць горы насыпаць.
Але Ўладзь адчувае небяспечнасць гэтага патасу й стараецца, у межах кніжкі, ураўнаважыць яго наступным іранічным тэкстам:
Ад кожнага – па магчымасці,
кожнаму – па поліэтэленавым пакеце.
Аўтар будуе ланцужкі суб’ектыўных асацыяцыяў, не надта замарочваючыся, ці зразумее й падтрымае яго публіка на якіх-небудзь паэтычна-цыркавых спаборніцтвах. Ці не таму гэтая публіка ўсё часцей яго разумее й падтрымлівае? (Сярод тых, каго Ўладзь ужо абстаўляў на слэмах, – яго старэйшыя цёзкі, знакамітыя паэты Ўладзімір Някляеў і Ўладзімер Арлоў. А калі зусім ужо шчыра, то й аўтар гэтых словаў – таксама.)
Ды што слэмы? Самыя сур’ёзныя крытыкі раздаюць Уладзю
насыпаць горы насыпаць
прэстыжныя літаратурныя й музычныя ўзнагароды – і яшчэ больш прэстыжныя авансы. І музыка выглядае настолькі ж непапсовай, як і вершы. Наагул далёка не ўсякі добры паэт (Вольскі, Шалкевіч… хто яшчэ?) трымае ў руках гітару. А калі ўсё-ткі трымае, дык яшчэ ўмее не толькі спяваць (гэта было б занадта проста для Лянкевіча!), але й выконваць свой прамы абавязак – проста чытаць пад гэта ўсё ўласныя вершы.
Настолькі добрыя, што часам і праспяваць не сорамна. На радасць усім беларускім снобам, якіх з пэўнасцю будзе рабіцца ўсё болей – Лянкевіч са сваёй паэзіяй/музыкай выхавае. Ажно ўрэшце яны пачнуць збіраць не толькі тэатральныя залі, але й поўныя стадыёны ў розных гарадах, і кожны наступны будзе пачынацца з апошняй літары папярэдняга.
І кожны рафінаваны слухач на гэтым стадыёне будзе шчыра здзіўляцца: “Адкуль тут гэтыя 50 тысяч клоўнаў?
насыпаць горы насыпаць
Гэта ж усё – толькі пра мяне. Гэта ж – так добра, што мушу адэкватна разумець толькі я!”
Дарагі Ўладзь, я таксама прыду на гэтае свята паэзіі. І прынясу з сабой новую кніжку невыносна папсовых вершаў, хоць ты іх і не запрашаў. У самы неадпаведны момант я выйду на сцэну й прачытаю што-небудзь самае кавээнаўскае. Ажно публіка пачне рагатаць – вядома ж, з мяне, які так недарэчна ўлез. Хтосьці нават з лаўкі зваліцца ад смеху. Іншыя паглядзяць на яго – і таксама пападаюць пад лаўкі. (Снобы – яны такія, ім толькі палец пакажы!) І тады я скажу табе:
“Усе ляжаць перад табой –
Гэта мой падарунак”.
Уладзь Лянкевіч
гульня ў гарады
прамільгаюць рэйкі нібы кінастужка
бліскавіцай дзеліць лінія шашу
не магу на месцы мне на месцы душна
крочу па каменні утвараю шумкожны наступны горад які я наведваю
чапляецца за ногі сваімі карэннямі
кожны наступны горад які я наведваю
пачынаецца з апошняе літары папярэднягаі ў гэтым цьмяным дзіўным падарожжы
неўпрыкмет з кішэні выпадае час
спадзяюся пошук не дарма быць можа
проста захапляе роля ўцекачакожны наступны горад які я наведваю
чапляецца за ногі сваімі карэннямі
кожны наступны горад які я наведваю
пачынаецца з апошняе літары папярэдняга
Андрэй Хадановіч
