Беларускі фэнтэзі-фолк гурт Irdorath упершыню пасля ад’езду з Беларусі выступіць у Польшчы — 6 сакавіка ён дасць канцэрт у варшаўскім VooDoo Club. Нават тым, хто не цікавіцца іх творчасцю, музыкі маглі запомніцца: яны гралі песню «Перамен» на дудах падчас пратэстных маршаў у 2020 годзе. Франтмэны Irdorath — сужэнская пара Уладзімір і Надзея — распавялі MOST, як аднаўлялі праект пасля двух гадоў у калоніі, чаму плакалі на першым пасля вызвалення канцэрце і як сталі амбасадорамі беларускай культуры ў Еўропе.

Выступ Irdorath. Фота: Facebook Irdorath

Хто такія Irdorath

Уладзімір і Надзея ў 2009 годзе пачалі граць на вуліцах, а ў 2017-м сталі першым беларускім гуртом, які выступіў на найбуйнейшым фестывалі цяжкай музыкі Wacken Open Air.

Музыка Irdorath запамінаецца гучаннем сярэднявечных інструментаў: дуды, колавай ліры, лютні, ударных. А тэксты песень апускаюць у змрочную казку, заснаваную на беларускіх легендах.

У 2021 годзе Уладзіміра і Надзею арыштавалі і прыгаварылі да двух гадоў калоніі за ўдзел у пратэстах. Яны выйшлі на волю ў красавіку 2023-га і праз некалькі месяцаў пакінулі Беларусь.

Надзея і Ўладзімір на маршы пратэсту. 2020 год. Крыніца: Bysol.org

Музыкі размясціліся ў Берліне і працуюць у студыі, якую з нуля пераабсталявалі з былой кухні, — у першую чаргу прыйшлося перафарбаваць чырвона-зялёную падлогу. Затое зараз яны пагрузіліся ў творчую атмасферу: у тым самым будынку знаходзіцца яшчэ каля 80 музычных студый.

Уладзімір і Надзея прызнаюцца, што, калі падыходзяць да гэтага месца, забываюцца на ўсе праблемы. Менавіта са сваёй студыі музыкі выйшлі на сувязь з журналістам MOST — яскравыя і ўсмешлівыя.

«Пальцы развучыліся граць»

— Як праходзіць ваша адаптацыя пасля турмы? Як вы сябе адчуваеце?

Надзея: Нашмат лепш. Апошнія дзевяць месяцаў мы проста ўкалывалі. Мы максімальна факусаваліся на стварэнні музычнага праекту: год таму ў нас не было ні абсталявання, ні людзей, ні праграмы, ні перспектывы, ні радзімы, ні сцяга. Нічога не было. Ды і пальцы развучыліся граць.

Але мы дзевяць месяцаў старанна працавалі і зараз ужо ад’ездзілі летні фестывальны сезон: былі на класных еўрапейскіх фестывалях. І ў тым ліку — гэта наш асаблівы гонар — двойчы выступілі як спецыяльныя госці разам з In Extremo (адна з самых паспяховых груп у стылі сярэднявечнага металу. — Заўв. MOST).

Мы выпусцілі сінгл Vaukalak, мы выпусцілі зборнік Live in the woods, мы арганізавалі першы тур і ўжо напалову яго ад’ездзілі. Гэта значыць, мы рабілі настолькі гіганцкую працу, што нам проста некалі было думаць аб нашым стане. І мы зараз азіраемся назад і думаем: «Нічога сабе! Мы і ў лепшыя нашы гады столькі не рабілі».

Irdorath перад выступленнем на адным з фестываляў летам 2024 года. Фота: Facebook Irdorath

— Ці можна сказаць, што творчая рэалізацыя дапамагала вам справіцца з адаптацыяй?

Уладзімір: Па сутнасці, так, творчая рэалізацыя — гэта крыніца нашага ментальнага рэсурсу.

— Вы сказалі, што пальцы развучыліся граць. Наколькі складана было аднавіць навыкі?

Надзея: Гэта было моташна. Доўга. Месяцамі. Бярэш метраномчык, гамы (базавая паслядоўнасць нот для навучання музыцы. — Заўвага. MOST) — і наперад. Мы вельмі доўга не маглі зайграць уласныя песні. Аказалася, што мы напісалі дастаткова складаныя партытуры (нотныя запісы ўсіх інструментаў і галасоў у музычным творы. — Заўв. MOST). Паўтарыць іх з першага разу мы не змаглі.

Уладзімір: Для мяне праблемай было іншае — вярнуцца на сцэну і адчуваць сябе там у сваёй талерцы. І гэтае прывыканне адбылося не з першага канцэрта, не з другога. Патрэбны быў год, каб паездзіць, пайграць. І вось на апошніх канцэртах я ўжо адчуваў, што так — гэта маё месца, гэта нашы словы, нашы песні.

«Каб запісаць альбом, патрэбна нармальная катлета грошай»

— Надзея ў турме напісала песню Zorami, якая выйшла восенню 2023-га. Ёсць яшчэ песні, напісаныя ў турме?

Надзея: У турме я напісала цэлы альбом. І зараз мы ў працэсе: распакоўваем гэтыя песні з майго мазгавога архіва. Тры песні адтуль гучаць у туры, і мы іх прывязем у Варшаву.

— Ці будзе альбом з «турэмнымі» песнямі?

Надзея: Каб запісаць альбом, патрэбная нармальная такая катлета грошай. Але так, у нас у планах дапісаць гэтыя песні, пракаціцца з імі праз летні фестывальны сезон, каб яны ўстаканіліся, прынялі сваю форму.

Пасля фестывальнага сезона, я думаю, мы пагрузімся ў працу над альбомам. Да гэтага будзе рэліз максімум адной песні.

— Які?

Уладзімір: Цяпер ёсць некаторая колькасць варыянтаў. Мы пракоцімся з імі і потым будзем вырашаць.

Надзея: У нас розныя меркаванні на гэты конт.

— Песні, якія вы напісалі ў турме, у тым ліку Zorami, сталі нейкім турэмным фальклорам?

Надзея: Мы максімальна адмяжоўваем сябе ад позвы, каб не звар'яцець. І вельмі шмат якіх рэчаў мы проста не ведаем. Але я магу сказаць, што мне пісалі дзяўчынкі: «Чула песню Zorami у турме».

А нядаўна я бачыла каментар у YouTube, які перавярнуў мне мозг. Сэнс яго ў тым, што чалавек пачуў Zorami на волі, потым патрапіў у турму, і яна яму дапамагла перажыць зняволенне. Вось гэта мне зламала мозг — што гэтая песня можа пайсці па другім коле. Я спадзявалася, што да гэтага не дойдзе, спадзялася, што ўсё скончыцца раней.

Казка ў нашых песнях стала як быццам трохслаёвай

— Турма неяк адбілася на вашай творчасці пасля вызвалення?

Уладзімір: Адбілася. Але больш на старых песнях — на новым іх чытанні. Калі я сядзеў у турме я зноўку перагледзеў наш мінулы матэрыял. І калі мы пісалі гэтыя песні, мы як быццам не ведалі, чаму так напісана, а зараз кавалачкі гэтага пазла складаюцца, і песні становяцца цэласнымі.

Так было з песняй Hto Ja, Vaukalak. Так было з песняй Byu. Jost’. Budu, хоць вершы да яе напісаны не намі, але яна прарасла значна глыбей у душу.

Надзея: Нейкія рэчы з-за турмы не змяніліся, а выкрышталізаваліся. Калі мы толькі пачыналі, мы хацелі стварыць класную змрочную казку, дзякуючы якой дарослы чалавек можа даць свайму ўнутранаму дзіцяці магчымасць выйсці ў такое змрочнае кайфовае асяроддзе. Мы хацелі адцягнуць людзей ад шэрасці, маркотнасці, закамплексаванасці, забаронаў самавыяўлення, якія былі тады ў Беларусі, калі чалавек са злёгку яркімі валасамі лічыўся фрыкам.

У нас жа толькі песня Zorami у лоб. Там нічога не завуаліравана і ўсё зразумела: як чуецца, так і разумеецца. Астатнія нашы песні заснаваныя на міфах, на беларускіх легендах. І зараз гэтая казка яшчэ больш выявілася і стала як быццам трохслаёвай.

Першы пласт — прыемныя мелодыі. Сумныя, вясёлыя, танцавальныя. Гэта ўзровень забаўкі. Другі пласт — сама гісторыя. Гэта пласт культуры Беларусі. Тут сама гісторыя, сама казка.

Але калі хтосьці пойдзе глыбей, то тамака будзе трэці пласт — па большай частцы гэта пошук чалавечнасці ў тых, хто завецца «чалавекамі». Пошук духоўнасці ў бездухоўных. І атрымліваецца так, што афіцыйна бяздушныя істоты, такія як паганскія бажкі і прыбожкі, могуць быць значна больш чалавечнымі, чым людзі.

Мы як рабілі казку, так яе і робім. Проста зараз пошук глыбіннага сэнсу, пошук духоўнасці, душы і чалавечнасці праходзіць чырвонай ніткай. І гэты пошук відаць, калі глядзець, чуваць, калі слухаць.

«Мы граем і плачам... Усе плачуць»

— Раскажыце, якім быў ваш першы канцэрт пасля вызвалення?

Надзея: Самы лепшы!

Уладзімір: Гэта было рэальна як у казцы. Нам прапанавалі выступіць у Азендорфе. Тамака былі вельмі добрыя ўмовы, але быў адзін нюанс. Туды ехаць на грамадскім транспарце тры гадзіны з Берліна і дзве з паловай гадзіны з Брэмена.

Надзея: Гэта была «сярэдзіна нідзе». Мы думалі, што будзем граць проста для сябе. Мы былі ўпэўненыя, што ніхто не прыедзе. Але потым аказалася, што прыехала вельмі шмат людзей: мы сабралі той клуб. І ўсе, хто прыехаў, былі special-людзі, нейкія неверагодныя людзі, якія здзейснілі нейкія вар’яцкія вандраванні, канкрэтна каб быць з намі ў наш першы канцэрт.

Уладзімір: Па сутнасці, гэта проста вёска з адной царквой і 15 дамамі. Вакол палі. І ўсё. Бліжэйшая чыгуначная станцыя за пяць кіламетраў. Але туды прыехалі нават людзі з Малдовы. Бо калі нас пасадзілі, яны сабе сказалі, што паедуць на наш першы канцэрт, дзе б ён ні быў.

Надзея: Былі людзі з Люксембурга, Нямеччыны, Нідэрландаў. З Беларусі!

Уладзімір: Так, прыехала дзяўчынка з Мінска. Спецыяльна зрабіла візу, каб прыехаць да нас на канцэрт.

Першы выступ Irdorath у Азендорфе. Фота: Facebook Irdorath

— Якія ў вас былі пачуцці падчас гэтага выступу?

Надзея: Мы выйшлі на сцэну, і першая песня, якую мы сыгралі, быў Vaukalak. Мы пачалі граць. І гэта было неверагодна. Мы граем і плачам. Аўдыторыя плача. Гукавік плача. Барабаншчык плача. Усе плачуць. А потым мы скончылі граць — і ўсё. Ну кшталту... не трэба ні слоў, нічога.

А пасля канцэрта мы выйшлі фоткацца і правялі з гледачамі столькі часу, колькі было патрэбна, каб кожны з іх атрымаў увагу. Яны нашы героі. Яны нас так натхнілі. Гэта быў надзвычайны і вельмі шчаслівы канцэрт.

«Нечакана для сябе сталі амбасадорамі беларускай культуры ў Заходняй Еўропе»

— Хто вашыя слухачы зараз? Беларусы? Немцы?

Надзея: На першым канцэрце мы пыталіся са сцэны: хто тут беларус, хто немец, хто з іншых краін. І ўсіх было працэнтаў па 30. І мы зразумелі, што ў нас няма ліміту па нацыянальнасцях. Мы граем [проста] для людзей.

Мы можам прааналізаваць па трох канцэртах, якія адыгралі ў гэтым туры — у Бельгіі, Нідэрландах і Францыі. У асноўным там была змешаная еўрапейская публіка. Я магу сказаць, што на кожным канцэрце было да пяці беларусаў.

У Заходняй Еўропе людзі на нас прыходзяць, каб паслухаць, як гучыць беларуская мова. І беларусы, якія прыходзяць на нашыя канцэрты, кажуць, што яны ў шоку ад таго, што бачаць цэлую залу людзей з розных краін Еўропы, якія танчаць і адрываюцца пад беларускамоўныя песні.

Мы нечакана для сябе сталі амбасадорамі беларускай культуры ў Заходняй Еўропе.

Irdorath і слухачы пасля канцэрта ў Мюнхене, Германія. Фота: Facebook Irdorath

— У вас у складзе з’явіўся немец і канадзец, я і бачыў, што немец нядрэнна гаворыць беларускія фразы. Як яны рэагуюць на вашую творчасць, беларускую культуру?

Уладзімір: Мы расказвалі ім пра кожную песню. Яны чыталі пераклады. Пасля мы кожную песню тлумачылі: з якімі думкамі мы яе пісалі, што туды ўкладалі, што гэта значыць, якія беларускія легенды леглі ў аснову.

Была пацешная сітуацыя на канцэрце. Мы абмяркоўвалі адну нашу новую песню і зайшоў немец-гукарэжысёр. Ён крыху разумеў рускую і ўсё спрабаваў падключыцца да размовы. І мы пачалі тлумачыць яму, хто такая лойма (балотны злы дух з беларускай міфалогіі. — Заўв. MOST), пра што спяваецца ў гэтай песні. І мы прама бачылі, як у яго пашыраюцца вочы: «І вось гэта вы спяваеце? Гэта ў вас такая міфалогія? Гэта ж так прыгожа!»

Надзея: Гэта адна з новых песень, якую мы возім у туры, яна будзе ў Варшаве. І там дастаткова жорсткая гісторыя.

Уладзімір: Так, гэта такая змрочная-змрочная казка, што браты Грым адпачываюць.

Варшаўскі канцэрт Irdorath адбудзецца 6 сакавіка ў VooDoo Club. Музыкі зрабілі бясплатны ўваход для былых палітвязняў — для гэтага трэба напісаць у Instagram гурты і запоўніць спецыяльную форму.

«Нас клічуць па ўсёй Польшчы»

— Выступ у Варшаве — гэта ваш першы канцэрт у Польшчы?

Надзея: Так.

— Будуць яшчэ ў будучыні?

Уладзімір: Нас клічуць па ўсёй Польшчы, і нам хочацца праехацца па ўсёй Польшчы. Але кожны выезд павінен быць добра спланаваны. У нашым выпадку гэта нятаннае задавальненне.

Надзея: Irdorath дарагі сам па сабе, і нам часам танней не паехаць, чым паехаць.

Уладзімір: Калі параўноўваць з «нармальнымі» групамі, у якіх пяць чалавек у складзе, заплечнік, гітара, педалборд і эфекты, то ў нашым выпадку гэта цэлы грузавы бус і каманда дзевяць чалавек. А большая частка тэхнічнай каманды — гэта немцы, якія бясплатна не паедуць.

Надзея: Мы першапачаткова прыдумалі вялікую форму, вялікую каманду, вялікае шоу. І гэта наш у тым ліку бізун. Бо эканамічна гэта складана выцягваць. Увогуле, гэта каштуе грошай, і мы з задавальненнем будзем прыязджаць, калі нас будуць запрашаць людзі, гатовыя аплаціць нашую працу і нашае шоў.

   Гледачы на ​​канцэрце Irdorath у Нямеччыне. Фота: Facebook Irdorath

«Мы ведаем, што наша творчасць натхняе людзей»

— Што вам дае сілы ісці наперад?

Надзея: Музыка. Каханне. Свабода. І калі ў цябе ёсць усе гэтыя тры фактары, то і не ный — будзь шчаслівы. За час нашага, скажам так, адпачынку мы яшчэ больш усвядомілі, што мы, блін, музыкі. А музыкі робяць музыку. Гэта як дыхаць.

Уладзімір: Я б сказаў па-іншаму. Мы — артысты. Ад ангельскага artists — людзі мастацтва.

Надзея: Мы ведаем, што наш прадукт, наша творчасць, нашыя канцэрты, нашыя відэа натхняюць людзей. Даюць ім надзею, падтрымку. І калі гэта так, дык мы будзем займацца гэтым.