“Быць беларусам – што гэта значыць?” — у супольным праекце Budzma.org i TUT.by вядомыя ў сваіх сферах дзейнасці людзі расказваюць, што для іх значыць быць беларусам. Сёння на пытанні анкеты адказвае Яўген Барышнікаў, пераможца фестывалю “Бардаўская восень – 2010” (Бельск, Польшча), сябра Беларускага Дударскага Клубу, намеснік старшыні Студэнцкага Этнаграфічнага Таварыства.
— Быць беларусам — што гэта значыць? Якое значэнне Вы ўкладаеце ў слова беларус/беларуска?
— Дзіўна на такое пытанне адказваць чалавеку, у якога ў пасведчанні пра нараджэнне напісана “рускі”. Мой дзед быў афіцэрам, іх кідала па розных мясцінах, але неўзабаве яны аселі на Беларусі. Падчас усіх перапісаў я шчыра кажу, што я рускі. Калі я вучыўся ў школе, былі знаёмыя беларускамоўныя, але размовы пра мову былі на ўзроўні лёгкіх сантыментаў. Пераломным момантам для мяне стала паездка ў ЗША, калі па некалькі разоў тлумачыш, чым ты сапраўды адрозніваешся ад рускіх, і асабліва калі нарадзіўся сын. Мяне, канечне, можна папракнуць, што я маскаль. І таму я хацеў, каб каштоўнасці, якія я цаню, якія могуць быць у беларуса, ён меў. Каб ён мог сказаць: беларуская мова — мая родная. А для гэтага трэба ведаць яе самому і размаўляць. Людзі ў нас, вывучаючы ў школе мову і літаратуру, жывучы ў абсалютна рускамоўным асяродку, думаюць, што яны могуць вось так вось пстрык — і пачаць размаўляць па-беларуску. Насамрэч нават элементарнага, напрыклад, як будзе “чайнік” па-беларуску, не ведаюць. Недзе каля года ў мяне заняло вывучэнне мовы, чытанне тэкстаў, спробы камунікаваць.
Выхаваць беларускамоўнае дзіця ў Беларусі — гэта праблема. У нашых умовах быць беларусам даволі складана, гэта пэўны пратэст. Тым не менш, цяпер я пачуваюся вельмі гарманічна.
— Якія ўнікальныя беларускія рысы характару і светагляду ўласцівыя беларусам?
— Ідэнтычнасць, яна хутчэй не этнічная. Акрамя яе ёсць пэўная лаяльнасць да пэўных каштоўнасцяў, культурных кодаў, гістарычных падзеяў, асобаў, міфаў. Важны момант — адчуванне прыналежнасці да зямлі. Напрыклад, бабулі на вёсцы — тутэйшыя, і ім усё роўна, як называецца пры гэтым дзяржава, бо людзі прывязаныя менавіта да зямлі.
— Назавіце тры-пяць асноўных падзеяў з гісторыі Беларусі, без ведання якіх беларус — не беларус.
— Гісторыя фармавання беларускай народнасці, часы існавання Рэчы Паспалітай. Але для адказу на гэтае пытанне прасцей падысці да бабулькі на вёсцы, якая скончыла 5 класаў (у найлепшым выпадку), і спытаць у яе, якія гістарычныя падзеі яна ведае. Яна не будзе расказваць пра Вялікае Княства Літоўскае, пра Полацкае княства, пра славяна-балцкі сінтэз і ўсё такое. Пры гэтым сказаць, што яна не беларуска, будзе глупствам. Я не веру, што веданне нейкіх гістарычных этапаў гарантуе беларускасць.
— Якія традыцыі павінен ведаць і захоўваць беларус?
— Я не буду заклікаць, маўляў, давайце ўсе хадзіць на Купалле. Ад гэтага мы не зробімся беларусамі. У нас, на жаль, за савецкай уладай стаўленне да беларускай культуры ператварылася ў метафару “беларускія куточкі”. Сёння ў любым садочку і школе ёсць беларускі куточак, там ляжыць якая-небудзь прасліца, верацёнца, ручнічок, кашулька, і гэта ўсё пыліцца, і я не ведаю, навошта гэта трэба, але ведаю, што гэта трэба шанаваць, а чаму і як з гэтым жыць, ніхто нікому не тлумачыць. Тое, што я ў сваёй дзейнасці спрабую зрабіць, як і шмат хто яшчэ, — паказаць, што гэта ўсё жывое, што гэта можа існаваць у сучасным шматкультурным свеце і выглядае не горш і не лепш, чым, напрыклад, індыйская, кітайская культура. Мне падабаецца проста паказваць моц і прывабнасць пэўнай ідэі праз сваю чыннасць і ўласны прыклад. Калі людзі бачаць прыгажосць і ўтылітарнасць традыцыйных рэчаў, калі гэта можа быць ужытае ў сучасных варунках — яно будзе жыць.
— Беларус без ведання мовы — беларус?
— Мова — гэта вельмі важна. На жаль, цяпер беларуская мова і традыцыйная культура ўспрымаюцца як экзотыка.
— Чым беларускім Вы ганарыцеся?
— 40 тамамі этнаграфічнага зборніка “Беларуская народная творчасць”. Высокая ступень захаванасці традыцыяў, якія дагэтуль жывуць.
— Што робіць нас, беларусаў, адметнымі сярод суседзяў і ва ўсім свеце?
— Асцярожнасць. Не баязлівасць, а вельмі крытычнае ўспрыманне новага, чужога. Беларусы могуць пры магчымасці збегчы ў лес і з лесу шарахнуць. Моц гаспадарская — беларусы бароняць сваё.
— Якой Вы бачыце будучыню Беларусі?
— Я не пераймаюся на гэты конт. Прыгадваю Уладзіміра Арлова, які на занятках у Беларускім Калегіюме расказваў, што калі пачынаюць гаварыць, што ўсё вельмі кепска, ён успамінае 1970-я гады, калі з патоку студэнтаў-гісторыкаў ніхто не ведаў, хто такая Еўфрасіння Полацкая. Пакуль будуць моцныя людзі, якія змогуць сваім прыкладам паказваць прывабнасць гэтай культуры, усё будзе жыць і развівацца.
