Лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру, вядомы беларускі грамадскі дзеяч, праваабаронца, кіраўнік праваабарончага цэнтру «В*сна» Алесь Бяляцкі станавіўся кандыдатам на Нобелеўскую прэмію міру 5 разоў і вось сёння нарэшце атрымаў яе.

Дзесяць цікавых фактаў з яго жыцця склала Ганна Ермаковіч для «Новага Часу».

1. У студэнцтве Алесь Бяляцкі «збеларусіўся канчаткова і беспаваротна»

У 80-х будучы праваабаронца навучаўся на гісторыка-філалагічным факультэце ў Гомелі. У 1981-м, перайшоўшы на трэці курс, Алесь Бяляцкі разам з сябрам Эдрусем Акуліным прынялі рашэнне размаўляць па-беларуску. «Яму было прасцей, ён вярнуўся да мовы, роднай яму з дзяцінства, дадаўшы да яе набыты запас літаратурных слоў, мне — складаней, бо ўсе свае дзевятнаццаць гадоў я быў прадуктам русіфікацыі і размаўляў па-руску. Але дзесьці ўжо праз месяц асноўныя праблемы ў маўленні я пераадолеў», — узгадвае Бяляцкі той перыяд у кнізе «Бой з сабой», тэкст якой пераважна быў напісаны падчас заняволення ў бабруйскай калоніі.

Спадар Алесь узгадвае, што іншыя студэнты ахвотна размаўлялі з імі па-беларуску, але ж заставаліся двухмоўнымі, у той час як Бяляцкі з Акуліным выкарыстоўвалі выключына мову нават на лекцыях па рускай літаратуры. «Мы збеларусіліся канчаткова і беспаваротна. Мне неўтаймавана хацелася ўплываць на іншых людзей, папулярызаваць беларускую мову, уздымаць нацыянальную свядомасць. Да гэтага натуральнага асветніцтва, адраджэнскага шляху падахвочвалі і наладжаныя мной кантакты з свядомымі беларускімі студэнтамі-менчукамі Вінцуком Вячоркам ды іншымі.

Мне тады ўяўлялася, што мы, як актыўныя атамы, піхаючы, расштурхоўваючы іншых, перадаючы ім свой беларускі станоўчы зарад, непазбежна выклічам ланцуговую рэакцыю, якая прывядзе да ўтварэння моцнай беларускай свядомай інтэлігенцыі, а тая, у сваю чаргу, усвядоміць шырокія масы простага народа. ... На гэта не шкода было пакласці сваё жыццё», — піша Алесь Бяляцкі.

2. У 1981 разам с сябрамі заснаваў «студэнцкую рок-банду»

«Нашая беларускасць, якая праразалася, як зубкі ў малога дзіцяці, патрабавала выйсця, і музыка была такім натуральным рэчышчам-формай, а беларускія тэксты — зместам», — тлумачыць праваабаронца. Візітоўнай карткай беларускацэнтрычнага рок-гурту, што складаўся з трох гітараў, бубноў і голасу, была хуліганістая песня з пераканаўчым тэкстам: «Толькі так! Свой трымай кірунак! Толькі так! У гэтым наш ратунак! Толькі так!»

Студэнцкі рок-гурт «Баскі»

Дарэчы, на першым публічным выступе гурта, што адбыўся на вяселлі сябра яго ўдзельнікаў, Алесь Бяляцкі пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай Наталляй Пінчук.

«Падчас танцаў пад магнітафон я пазнаёміўся з адной дзяўчынай у крэмавай сукенцы з кароткім рукавом, з коратка падстрыжанымі кучаравымі чорнымі валасамі. Мы таньчылі некалькі разоў пад павольную музыку. Як толькі гучаў павольны танец, я шукаў вачамі яе ў натоўпе, падыходзіў і запрашаў. Яна ўсмешліва пагаджалася, і цяпер ужо пад нашымі нагамі мякка калывалася зямля. Позна ўвечары, калі госці паступова пачалі разыходзіцца, я павёў праводзіць яе дахаты. Яе звалі Наталя, ёй было 18 гадоў, яна была стрыечнай сястрой маладога, таму і прыйшла на вяселле. Яна вучылася ў лоеўскай педвучэльні на настаўніцу малодшых класаў. Мы прагулялі па ціхіх цёмных лоеўскіх вулічках і працалаваліся ўсю ноч. Наталя была ціхай і маўклівай, усё больш пасміхалася, гаварыў пераважна я і пра штосьці ў яе распытваў», — узгадвае вечар знаёмства з жанчынай свайго жыцця спадар Алесь.

Алесь Бяляцкі з жонкай Наталляй, 1984

3. 9 гадоў (з 1989 па 1998) узначальваў Літаратурны музей Максіма Багдановіча.

Сваё прызначэнне на ганаровую пасаду дырэктара рэспубліканскага літаратурнага музея Алесь Бяляцкі каментаваў так: «Гэта рэальнасць пакуль што яшчэ нясмелых дэмакратычных зменаў, якія прыйшлі ў нашае жыццё. Прыйшоў я на дырэктарства з пасады малодшага навучнага супрацоўніка па конкурсу. І вельмі здзівіўся, калі быў абраны калектывам адзінагалосна». На момант прызначэння за плячыма Бяляцкага было членства ў аргкамітэце БНФ, а пазней і ў Сойме Фронта, была арганізацыя мітынга-рэквіема «Дзяды», што стаў таксама і днём памяці рэпрэсаваных у перыяд таталітарызма, а таксама шмат іншых момантаў біяграфіі, што маглі стаць сур’ёзнымі перашкодамі на шляху да высокай пасады, але не сталі.

4. Дэпутат Мінскага гарадскога Савета дэпутатаў З 1991 па 1996 год.

Алесь Бяляцкі быў вылучаны кандыдатам у народныя дэпутаты калектывам музея Максіма Багдановіча і часопіса «Спадчына». Сярод дваццаці пунктаў перадвыбарчай праграмы спадара Бяляцкага былі, напрыклад, такія: «За вярхоўную волю народа, які праз дэмакратычна абраных дэпутатаў павінен сам вырашаць свій лёс. Нам трэба ўсвядоміць, што ад нас і толькі залежыць будучыня нашых дзяцей, нашай Беларусі»; «Супраць манаполіі і партыйнай бюракратыі на ўладу і ідэалогію. Мы не павінны дазваляць кіраваць намі праз нашыя галовы»; «За карэнную змену адукацыі ў бок яе гуманізацыі, дэідэалагізацыі і разнастайнасці формаў навучання».

5. Адзін з арганізатараў супольнасці «Беларуская каталіцкая грамада».

Створаная ў 1990-м годзе грамадская арганізацыя каталікоў Беларусі вызначала асноўнымі кірункамі дзейнасці вяртанне беларускага касцёла да нацыянальных вытокаў, забеспячэнне паўнапраўнага функцыянавання ў ім беларускай мовы, выданне рэлігійнай і грамадзянскай адказнасці.

6. Арганізаваў і ўзначаліў праваабарончую арганізацыю «В*сна» у 1996 годзе, кіруе ёй дагэтуль.

Напрацягу ўсяго часу яе існавання дзяржава аказвала ціск на супрацоўнікаў, пазбаўляла магчымасці стабільнай, легальнай праваабарончай дзейнасці, а ў 2021 годзе ўвогуле залічыла інфармацыйную прадукцыю «В*сны» у ганаровы спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў.

У 2020 годзе тясячы беларусаў сачылі за спісамі затрыманых на сайце праваабарончага цэнтра, каб даведацца, дзе іх блізкія і ў якім яны стане. Спісы «В*сны», на жаль, не перасталі быць актуальнымі дагэтуль. Штодня на сайце з’яўляюцца новыя твары годных беларусаў-палітвязняў. Сярод іншых палітвязняў на сайце можна ўбачыць партрэт старшыні праваабарончага цэнтра Алеся Бяляцкага, які быў затрыманы ў ліпені 2021 года, у перыяд пагрома грамадскіх арганізацый. Дата суда над спадаром Бяляцкім не прызначаная дагэтуль.

7. Вылучаўся на Нобелеўскую прэмію міра 5 разоў!

За актыўную барацьбу за правы чалавека ў Беларусі і свеце Алесь Бяляцкі быў узнагароджаны шматлікімі ганаровымі прэміямі. У 2006 годзе прэмію Homo Homini спадару Бяляцкаму ўручаў асабіста Вацлаў Гавэл. У 2012 годзе кіраўнік «В*ясны», знаходзячыся ў зняволенні, артымаў прэмію Леха Валенсы ў Гданьску, а ў 2020 годзе Бяляцкі разам з іншымі прадстаўнікамі беларускай апазіцыі быў узнагароджаны прэміяй імя Андрэя Сахарава. Таксама Алесь Бяляцкі — адзіны беларус, які некалькі разоў быў за крок ад атрымання Нобелеўскай прэміі міру.

8. Cустрэў 5 дзён народзінаў і 2 юбілеі за беларускімі кратамі.

Вышэй былі пералічаныя толькі некалькі пунктаў з доўгага спісу ўзнагародаў, якімі свет ушаноўваў годную дзейнасць беларускага праваабаронцы, у той час як родная дзяржава ўзнагароджвала яго толькі новымі арыштамі, пакараннямі і пагаршэннем і без таго невыносных умоваў утрымання за кратамі.

Сваё 50-годде ў 2012-м спадар Алесь адзначаў у зняволенні. У гэты дзень яго жонка Наталля Пінчук атрымала за мужа прэмію Дзярждэпа ЗША. Кіраўнік дыпмісіі Лі Фэйнстэйн зачытаў жонцы палітвязня ліст Хілары Клінтан, у якім было адзначана, што Алесь Бяляцкі быў узнагароджаны за сваі дасягненні, мэтаскіраванасць і мужнасць.

9. Ганаровы грамадзянін Генуі, Парыжа і Сіракузы.

Мэр Сіракузы ўзнагароджвае Алеся Бяляцкага

Ганаровае пасведчанне грамадзяніна Генуі ў 2010 годзе Бяляцкаму ўручына мэр Генуі Марта Вінцэзі. Такім чынам Італія выказала сваю занепакоенасць сітуацыяй з правамі чалавека ў Беларусі. У розныя гады ганаровымі грамадзянамі Генуі станавіліся Міхаіл Гарбачоў, Лех Валенса, Шымон Перэс.

У 2014 годзе гэтым жа чынам сваю павагу беларускаму праваабаронцу выказаў яшчэ адзін італьянскій горад — Сіракуза (рэгіён Сіцылія). Дэпутаты палічылі, што спадар Алесь «у поўнай меры ўпісваецца і адпавядае» культурным традыцыям горада Сіракуза, які быў абвешчаны «горадам міру і правоў чалавека».

А у 2021 годзе Алесь Бяляцкі становіцца ганаровым грамадзянінам Парыжа. У паведамленні парыжскай мэрыі адзначалася, што спадар Бяляцкі «нястомна змагаўся за правы чалавека, нягледзячы на пагрозы і кампанію дэзінфармацыі з боку дзяржавы».

10.Свет адзначае міжнародны дзень салідарнасці з грамадзянскай супольнасцю Беларусі 4 жніўня — у дзень арышту Алеся Бяляцкага ў 2011 годзе.

Тады кіраўніка праваабарончага цэнтра «В*сна» абвінавацілі ва «ўтойванні прыбыткаў у асабліва буйным памеры» і асудзілі да 4,5 года калоніі з канфіскацыяй маёмасці.

Гэтае абвінавачанне абурыла міжнародную суполку. У заяве віцэ-прэзыдэнта Еўракамісіі адзначалася: «Мы лічым, што абвінавачваньні, па якіх судзяць Алеся Бяляцкага — палітычна матываваная падстава, каб стварыць перашкоды для ягонай важнай працы па падтрымцы ахвяраў рэпрэсій. Гэты судовы працэс з’яўляецца надзвычай адметнай і сімвалічнай праявай падаўлення грамадзянскай супольнасці ў Беларусі пасля прэзідэнцкіх выбараў 19 снежня 2010 года. Мы заклікаем Беларусь неадкладна і безумоўна вызваліць Алеся Бяляцкага і зняць абвінавачванні супраць яго і яго намесніка Валянціна Стэфановіча».

Алесь Бяляцкі быў вызвалены 21 жніўня 2014 года. Ён правёў за кратамі тры гады. 4 жніўня, у дзень затрымання беларускага праваабаронцы, па ўсім свеце дагэтуль прагодзяць акции салідарнасці з беларусамі.