Дзе шукаць крэатыўныя ідэі? Проста часцей глядзіце сабе пад ногі! Для развіцця агратурызму, пра які так шмат цяпер кажуць ва ўсіх СМІ, мясцовыя прадпрымальнікі часта не маюць дастатковай інфармацыі пра культуру і гісторыю той мясцовасці, дзе яны вядуць свой бізнес.

Каб дапамагчы сфармаваць унікальныя турыстычныя маршруты, а таксама разнастаіць адпачынак і адкрыць беларусам яшчэ адзін пласт культурна-гістарычнай спадчыны, Леанід Свецік прапанаваў праект па стварэнні інфармацыйнай базы паганскіх месцаў у Віцебскай вобласці, перамог у конкурсе культурніцкіх ідэй ад кампаніі “Будзьма беларусамі!” і супольна з ініцыятыўнай групай рэалізаваў яго! Пра пошукавыя экспедыцыі (а іх было 85!), іх вынікі і пра створаны сайт www.pahanstva.by расказвае аўтар ідэі.

Назва праекта: “Пошук, даследаванне і апісанне паганскіх помнікаў на тэрыторыі Віцебскай вобласці”.

Аўтар ідэі: Леанід Свецік

Ініцыятыўная група: Канстанцін Мардвінцаў, журналіст; Пётр Іваноў, журналіст; Ян Дзяржаўцаў, краязнаўца.

Месца рэалізацыі: 21 раён Віцебскай вобласці.

Перыяд рэалізацыі: жнівень 2013 г. – травень 2014 г.

— Што вас натхніла на стварэнне праекта?

— На ідэю праекта я, у літаральным сэнсе, набрыў у лесе. Аднойчы я выпадкова знайшоў камень, у якім былі прасвідраваныя дзіркі. Было зразумела, што ні вада, ні вецер такога зрабіць не маглі, там відавочна прасочвалася ўздзеянне чалавека. Мне стала вельмі цікава, адкуль тут узяўся гэты валун, хто і з якой мэтай мог яго выкарыстоўваць, ці знаходзіў хто-небудзь у Беларусі падобныя камяні і што пра іх вядома.

Высветлілася, што на тэрыторыі нашай краіны і Віцебскай вобласці ў прыватнасці ледавік пакінуў пасля сябе досыць вялікую колькасць валуноў, якія пасля язычнікі выкарыстоўвалі ў сваіх культавых абрадах. Але інфармацыя пра аб’екты тых часоў або зусім адсутнічае, або яе вельмі мала.

З’явілася ідэя вывучыць дахрысціянскія артэфакты Віцебшчыны мэтанакіравана і падрабязна, а затым стварыць на базе гэтых даследаванняў інфармацыйную крыніцу, якая ўтрымлівала б структураваную інфармацыю аб паганскіх помніках.

— Якія задачы вы ставілі перад сабой і якія вынікі атрымаліся?

— Для нашай каманды гэта была цікавая, але і  складаная праца, бо мы адпраўляліся на пошук вельмі старажытных помнікаў. Істотную кансультацыйную дапамогу мы атрымалі ад кандыдата гістарычных навук Мікалая Півавара. Нам удалося правільна пабудаваць методыку даследавання, рацыянальна і эфектыўна арганізаваць пошук, а затым пісьменна класіфікаваць выяўленыя артэфакты і аформіць атрыманыя дадзеныя.

Наша праца была разбітая на два буйныя этапы. Задачай першага было дасканала вывучыць усю наяўную інфармацыю па гэтым пытанні. Мы ездзілі па краязнаўчых музеях, гутарылі з іх работнікамі, здабывалі звесткі пра дакументальна зафіксаваныя аб’екты, завязвалі кантакты з энтузіястамі гістарычнай навукі — настаўнікамі-гісторыкамі, краязнаўцамі і так званымі “чорнымі” шукальнікамі. Затым былі палявыя даследаванні, у працэсе якіх мы неаднаразова аб’язджалі меркаваныя месцы пошуку, вялі фота- і відэаздымкі і фіксавалі GPS-каардынаты культавых аб’ектаў.

Было здзейснена восемдзесят пяць паездак па дваццаць адным раёне Віцебшчыны. Па заканчэнні палявых даследаванняў атрыманыя вынікі прайшлі дасканалую праверку і сістэматызацыю. Апрацаваныя дадзеныя былі аформленыя як фотаальбом “Па паганскіх мясцінах Віцебшчыны” і аднайменны сайт (www.pahanstva.by). Таксама быў выраблены і размешчаны на рэсурсе YouTube відэафільм “Прошча Вiцебшчыны”.

— Каму можа быць цікавы і карысны гэты матэрыял?

— Калі казаць агульна, то ўсім, хто імкнецца ведаць і паважаць гісторыю сваёй краіны. У нас, на жаль, робіцца вельмі моцны акцэнт на найноўшую гісторыю, таму, што было да 1917 года, увагі надаецца незаслужана мала, а дахрысціянскі перыяд наогул практычна не асветлены. А гэта найбагацейшы пласт культуры, у якім нашы карані і вытокі!

Адным з варыянтаў прымянення сабранай намі інфармацыі можа быць выкарыстанне яе навучальнымі ўстановамі з мэтай патрыятычнага выхавання моладзі. Больш прыкладны, камерцыйны інтарэс праект можа ўяўляць для турыстычных фірмаў. У нас людзі едуць на край свету ў пошуках чагосьці ўнікальнага, а свая гістарычная спадчына малавядомая і часта ў заняпадзе. Удзельнікамі праекта з улікам пажаданняў віцебскіх турыстычных фірмаў было распрацавана пяць маршрутаў: “Каля паклонных камянёў”, “Культавыя і святыя месцы”, “Каменныя крыжы”, “Сакральныя месцы і камяні”, і “Святыя следавікі”. Наступны крок за прадстаўнікамі турыстычнага бізнесу, яны могуць прапанаваць нашым грамадзянам і гасцям з-за мяжы гэтыя маршруты, пашырыўшы тым самым асартымент сваіх прапановаў.

Мне здаецца, што нашы даследаванні могуць быць таксама цікавыя і ўладальнікам аграсядзібаў, якіх у нас з кожным годам робіцца ўсё больш. Інфармацыя пра язычніцкія сакральныя аб’екты можа стаць выдатнай рэкламай і прыцягнуць большую колькасць ахвочых адпачыць у мясцовасці, дзе ёсць нешта ўнікальнае.

— Што яшчэ можна зрабіць і якія структуры неабходна прыцягнуць, каб сабраная вамі інфармацыя дайшла да людзей, а паганскія помнікі зноў сталі запатрабаванымі і знаўцамі прыгажосці, і ахвочымі дакрануцца да мінулага?

— Мы зрабілі вялікую працу і стварылі годны і цікавы інфармацыйны прадукт. Наступны этап — яго прасоўванне, і гэтай працай трэба займацца не менш сур’ёзна і мэтанакіравана. Аднак на сённяшні момант у мяне на гэта проста не хапае часу, хоць я неаднаразова абдумваў стратэгію прыцягнення цікавасці да язычніцкіх помнікаў.

Перш за ўсё, я б звязаўся з кафедрай гісторыі Віцебскага педагагічнага ўніверсітэта і пакінуў бы інфармацыю для тых студэнтаў, якія сапраўды хочуць займацца вывучэннем сакральных камянёў і рабіць экскурсіі для ахвочых. У нас ёсць гіды, якія самастойна арганізоўваюць паездкі па розных месцах Беларусі, я думаю, што наш праект мог бы разнастаіць і выдатна дапоўніць іх праграмы. Можна сумяшчаць паездкі па святых мясцінах язычнікаў з фотасесіямі або відэаздымкамі. Напрыклад, каменны ідал вышынёй тры з паловай метры ў вёсцы Суроўні Шумілінскага раёна або Чортаў камень у Сенецкім раёне — гэта ўнікальныя па энергетыцы і прыгажосці месцы, там можна ствараць дзівосныя фільмы і фотапраекты.

Цяпер вельмі папулярныя рознага кшталту гістарычныя інсцэніроўкі і рэканструкцыі. Чаму б не выкарыстоўваць для гэтых мэтаў месцы і прадметы, якія з’яўляюцца рэальнымі ўдзельнікамі і сведкамі падзей, што адбываліся шмат стагоддзяў таму, і здольныя выклікаць дзіўныя, нават містычныя пачуцці ў тых, хто імкнецца іх выпрабаваць?

— Што было самым складаным падчас рэалізацыі праекта?

— Шукаць камяні на мясцовасці. Нават ведаючы прыкладныя каардынаты аб’екта пошуку, знайсці яго вельмі складана. Мясцовых жыхароў-краязнаўцаў, якія маглі б пазначыць месцазнаходжанне язычніцкіх святынь і расказаць іх гісторыю, з кожным годам усё менш. Акрамя таго, лясны масіў вельмі хутка зарастае, і нават той, хто добра ведае мясцовасць, можа доўга блукаць у пошуках патрэбнага месца. Вытворцы будаўнічых і дарожных работ часцяком руйнуюць культавыя прадметы і месца іх размяшчэння, і маўклівыя сведкі нашай гісторыі могуць знікаць бясследна. Таксама ў апошнія гады валуны пачалі актыўна выкарыстоўваць у якасці элементаў ландшафтнага дызайну, бо сучасная тэхніка дазваляе іх лёгка вывозіць з месцаў пастаяннага знаходжання. Распаўсюджаныя выпадкі, калі камяні-следавікі забіраюць з месцаў іх выяўлення да новапабудаваных праваслаўных храмаў, бо гэтыя камяні лічацца святымі. Лясніцтвы выкарыстоўваюць валуны ў якасці натуральнага матэрыялу для лесаахоўных мерапрыемстваў. Яны афарбоўваюць камяні фасаднымі фарбамі і вырабляюць надпісы кшталту “Беражыце лес”.

Як бачыце, паганскія сакральныя аб’екты карыстаюцца досыць вялікай “папулярнасцю” сярод самых розных слаёў насельніцтва, аднак я лічу такое выкарыстанне нашай культурна-гістарычнай спадчыны проста варварскім.

— Ці быў у вас раней досвед арганізацыі праектаў? У якой сферы?

— Я сябе лічу праваабаронцам і журналістам, і ў мяне ёсць досвед  удзелу ў праектах, звязаных з інфармацыйнай і праваабарончай дзейнасцю. Па вялікім рахунку, праект па вывучэнні паганскіх помнікаў я разглядаю як выратаванне культурнай спадчыны. У найбліжэйшы час будзе пададзены зварот у Віцебскі абласны камітэт прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя з мэтай рэгістрацыі ўсіх помнікаў язычніцкіх вераванняў. Гэта будзе спрыяць усталяванню ахоўных знакаў і ўзяццю валуноў пад ахову дзяржавы як гістарычна-культурных каштоўнасцяў.

— Вашы пажаданні тым, хто хоча, але яшчэ не адважваецца рабіць уласныя праекты.

— Перш за ўсё трэба дакладна разумець свае асабістыя мэты. Зыходзячы з гэтага брацца трэба толькі за тыя праекты, якія дапамагаюць гэтых мэтаў дасягаць. Па-другое, трэба заўсёды думаць пра тое, ці прынясе ваша дзейнасць карысць іншым людзям. Калі абодва гэтыя моманты прысутнічаюць, то неабходна пераадолець свае ўнутраныя сумневы і брацца за рэалізацыю ўпадабанай ідэі, нават калі ў вас няма патрэбнага досведу!

Гутарыла Ганна Трубачова