• budzma.org
  • Пра нас
  • Крама
Будзьма беларусамі! Будзьма беларусамі!
telegram www.instagram.com/budzma/ Facebook.com vk.com twitter.com youtube.com
  • Актуаліі
  • Меркаванні
  • Гісторыя
  • Літаратура
  • «Музыка»
  • Гатуем з «Будзьма!»
  • «Гісторыя за 5 хвілін»
  • «Трызуб і Пагоня»
  • «Разумняты»
  • Вандруем разам
  • Афіша
02.03.2018 | Крылы БНР

Алесь Кіркевіч: Ці было ў БНР войска?

Калі гартаеш тоўстыя манаграфіі і архіўныя дакументы, ствараецца ўражанне, што ўрадоўцы БНР займаліся на сваіх пасадах чым заўгодна, але не войскам. Ці то часу не было, ці то грошай, ці то разумення… У выніку, калі мы кажам пра “жаўнераў БНР”, то маем на ўвазе не адзіную армію з генераламі, вайсковымі часткамі, камендатурамі, казармамі і вертыкаллю кіравання, а раскіданы геаграфічна і часава кангламерат атрадаў, палкоў і партызанскіх груповак.

Але пра ўсё па парадку. Ва ўмовах заканчэння Першай сусветнай, калі Еўропа яшчэ дыміла і палыхала, умовы для стварэння сваёй арміі, здаецца, былі цудоўныя: шматлікія беларусы надзелі расійскую форму яшчэ ў пачатку вайны, здабылі досвед і навучыліся страляць. Іншае пытанне, ці лічылі яны сябе беларусамі…

Тыя ж украінцы фактычна пабудавалі сваё войска на аснове суайчыннікаў, што служылі ў аўстра-венгерскай арміі; па логіцы, тое ж меліся зрабіць і беларусы, але… Культурніцкая праца напярэдадні Вялікай вайны не закранула такіх шырокіх масаў насельніцтва, каб “беларускасць” зрабілася ўніверсальным маркерам для аб’яднання, а палітыка ўрадоўцаў БНР, завязаная на супрацу з немцамі, фактычна паставіла на войску крыж. Нямецкім генералам ніякае беларускае войска не было патрэбнае, таму і Першы беларускі полк, створаны ў Мінску ў лютым 1918-га, праіснаваў толькі да заходу ў горад кайзераўскіх войскаў.

Што далей? Далей пачалася партызанка і вайна ўсіх супраць усіх. Логіка простая: любая замежная армія – немцы, палякі, бальшавікі, – што стаяла ў Беларусі, разглядала яе проста як рэсурсную базу для сваіх патрэбаў, а гэта ўжо непазбежныя рэквізіцыі і рабаванне. У адказ беларусы, як заўжды, пайшлі ў лясы. Гэтую тэндэнцыю падтрымалі эсэры-радыкалы, стварыўшы “Саюз беларускага працоўнага сялянства”, каб даваць адпор прыхадням з любога боку.

Зразумела, што сяляне з “лясных атрадаў” ваявалі найперш за свой дом і гаспадарку, але гісторыя захавала і імёны нацыянальна арыентаваных камандзіраў – Юркі Моніча, Вячаслава Адамовіча-“Дзергача”, Лукаша Семенюка і іншых. Яны ваявалі спачатку з немцамі, пасля з саветамі, трымаючы ў галаве простую ідэю: “Беларусь мае быць беларускай”.

Партызанка партызанкай, але новаабвешчанай рэспубліцы было патрэбнае паўнавартаснае войска. Так з’явілася ідэя пра запрашэнне “варагаў” збоку, якія змогуць адстаяць гэтую зямлю. Учарашні афіцэр Расійскай арміі Кастусь Езавітаў паехаў дамаўляцца са Станіславам Булак-Балаховічам, які паспеў паслужыць і Расіі, і бальшавікам, і беламу генералу Юдзенічу… Ці гэта дрэнна? Зусім не, бо так Балаховіч здабыў досвед, сувязі, набраў каманду здольных афіцэраў. Роўна гэтаксама ішоў да сваёй мэты і Густаў Манергейм, стваральнік фінскага войска, адслужыўшы і здабыўшы кваліфікацыю найперш у расійскай арміі.

Балаховіч быў беларусам, ідэя незалежнай краіны яго зацікавіла. Так у Латвіі, дзе дыслакаваліся байцы Балаховіча, адданыя яму асабіста, быў створаны Асобны атрад БНР. І тут пачынаецца самае цікавае: узяўшы Балаховіча на службу, палітыкі з БНР забыліся на адну “дробязь” – даць генералу грошы на ўтрыманне войска, якое трэба было карміць, апранаць і ўзбройваць.

Расчараваўшыся ва ўрадоўцах БНР, Балаховіч пайшоў на саюз з палякамі, рэалізуючы сваю галоўную мэту: змагацца з бальшавікамі пад любым сцягам і дзе заўгодна. Балаховіч увайшоў у гісторыю як геній дыверсіяў і кавалерыйскіх рэйдаў па тылах ворага. Ёсць таксама меркаванне, што вобраз Чапаева савецкая прапаганда спісала менавіта з Балаховіча: папаха, вусы, шабля, верны конь, шкляныя вочы і валявая сківіца – такім быў “Бацька Балаховіч”.

Гераічнай і трагічнай старонкай у гісторыі “жаўнераў БНР” з’яўляецца Слуцкае паўстанне, альбо Слуцкі збройны чын. Позняй восенню 1920-га случчакі стварылі сваю брыгаду і месяц трымалі націск незлічонай арды, якая рухалася на Беларусь з усходу. Менавіта “арды”, бо, паводле згадак відавочцаў, на Слуцк і Грозава бальшавікі кінулі часткі, укамплектаваныя кітайцамі… Паўстанне пацярпела паразу, нешматлікія паўстанцы, якім пашчасціла выратавацца, адышлі на Захад. Сярод іх быў і будучы прэзідэнт БНР Лявон Рыдлеўскі.

Беларусы спрабавалі ствараць свае падраздзяленні і ў іншых арміях. Пры польскім войску была створаная Беларуская вайсковая камісія. У Горадні ў складзе літоўскай арміі – Беларускі гусарскі полк. Так афіцэры, якія адчулі сябе беларусамі спрабавалі шукаць і гуртаваць аднадумцаў, каб у неймаверна складаных умовах стварыць для нованароджанай рэспублікі імунную сістэму – войска.

Ці мелі жаўнеры БНР сваю форму? Адзінага стандарту ніхто не выкарыстоўваў: найчасцей гэта былі цэшкі з Пагоняй на фуражках ці бел-чырвона-белыя стужкі, завязаныя на пагонах ці ўстаўленыя ў пятліцы старых мундзіраў расійскай арміі. Фірмовай азнакай балахоўцаў была цэшка ў выглядзе чэрапа з касцямі – ніякага нацызму тут няма, гэта звычайная азнака найбольш баяздольных ударных частак па ўсёй Еўропе ў часы Першай сусветнай. А яшчэ чэрап з касцямі – гэта сімвал гатоўнасці жаўнера ў любы момант пакласці жыццё, выканаўшы любы загад камандзіра.

Цікавая гісторыя з сімволікай і рэліквіямі Слуцкага збройнага чыну. Случчакі мелі вышыты ад рукі сцяг з Пагоняй на белым фоне і надпісам “Першы Слуцкі Полк Беларускай Народнай Рэспублікі”: яго вышылі і падарылі байцам гарадзенскія дзяўчаты. А яшчэ пад Слуцкам дагэтуль знаходзяць маленькія пацямнелыя ад часу круглыя цэшкі з выявай вершніка на шчыце – рэха халоднага лістапада 1920 года, калі кроў пафарбавала снег колерам нацыянальнага сцяга…

Колькі было “жаўнераў БНР”? Паводле найбольш аўтарытэтнага даследчыка тэмы Алега Латышонка, агульная колькасць сягала 11 тысяч, але дакладна вылічыць яе немагчыма: мы не ведаем, колькі беларусаў “партызаніла” ў лясах, колькі ваявала ў складзе літоўска-беларускай дывізіі ў польскім войску, і г.д.

Ці быў ва ўсім гэтым сэнс? Так, жаўнеры БНР не перамаглі, не выгналі прыхадняў, але зрабілі галоўнае – у крытычны момант узяліся за зброю, уступілі ў бой. Шмат хто загінуў, але з’явіўся прэцэдэнт, а пасля – легенда. Увесь свет даведаўся, што “беларусы” – гэта не толькі пра культуру і жалобныя песні, гэта сур’ёзна і з гэтым трэба лічыцца. Таму імёны Балаховіча, Ружанцова, Езавітава, Лукашука, Хведашчэні і сотняў іншых яшчэ заззяюць шыльдамі на нашых вуліцах, а партрэты гэтых людзей з’явяцца ў вайсковых частках па ўсёй Беларусі.

Алесь Кіркевіч

 

Апошняе ў рубрыцы:

valiancina_shauchenka
Грамадства Літаратура

Хэмінгуэй, Кляшторны і страчанае пакаленне, скалечанае вайной. Новае відэа ад Андрэя Хадановіча

Андрэй Хадановіч у новым відэа расказвае пра вялікага і скандальнага Эрнэста Хэмінгуэя, яго першы раман «І ўзыходзіць...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Цялеснасць, сэксуальнасць і мова. Артур Камароўскі – пра паэзію, новую кнігу і пра сябе, як пра Corpus vile

У Артура Камароўскага ў лютым 2023 выйшла другая кніжка вершаў. У зборніку ёсць лірычная і паўдакументальная паэзія,...

valiancina_shauchenka
Літаратура

Прыўкрасныя, нязручныя, заганныя. Тры важныя «другасныя» гераіні белліту

Шлях аналітыка — рушыць у глыбіню тэксту: чытаць патаемнае, прапісваць невідавочнае. Ну і крыху павучаць. Аналітычная...

valiancina_shauchenka
Грамадства

Запрацаваў рэсурс па лічбавай, фізічнай і псіхалагічнай бяспецы

Створаны рэсурс па ахове акаўнтаў, фізічнай і псіхалагічнай бяспецы biaspeka.me. «Дзелімся з вамі кароткім...

Апошнія навіны

    Грамадства Літаратура
    Хэмінгуэй, Кляшторны і страчанае пакаленне, скалечанае вайной. Новае відэа ад Андрэя Хадановіча
    Грамадства
    Цялеснасць, сэксуальнасць і мова. Артур Камароўскі – пра паэзію, новую кнігу і пра сябе, як пра Corpus vile
    Літаратура
    Прыўкрасныя, нязручныя, заганныя. Тры важныя «другасныя» гераіні белліту
    Грамадства
    Запрацаваў рэсурс па лічбавай, фізічнай і псіхалагічнай бяспецы
    Грамадства
    У мастачкі Нікі Сандрас здарылася кровазліццё ў мозг. Ёй патрэбна дапамога
    Літаратура
    Літрадыё вярнулася
    Афіша
    У Юрмале пакажуць выставу, прысвечаную беларускім пратэстам
    Грамадства Літаратура
    Кнігу Андрэя Федарэнкі «Пра аднаго пісьменніка» цяпер можна паслухаць
    Гісторыя
    Тамаш Грыб — міністр БНР, муж Паўліны Мядзёлкі і Палуты Бадуновай
    Грамадства Мастацтва
    «Малюю наша жыццё». У Рызе пройдзе выстава карцін з серыі «Коцікі Свабоды»
    Грамадства
    Па манетах можна пазнаваць свой край: гісторыя аднаго хобі
    Культура
    Гомель здзіўляе кніжнымі рарытэтамі
    Каляндар
    Каляндар з 20 па 26 сакавіка. Што святкуем? Па чым сумуем?
    Гісторыя
    Ведаеце, на якой мове насамрэч размаўлялі ў Беларусі ў канцы 18 стагоддзя?
    Кіно
    Леанід Каліценя: «У спакойныя часы мы намагаліся данесці фільм да гледача, а ён такі: ды ладна, што там беларусы могуць здымаць? А вось зараз запыт на беларускае кіно ад беларусаў – вялізарны»

Афіша

  • 21.03

    ПАДЗЕЯ ДНЯ: Імпрэза да Сусветнага дня паэзіі ЮНЕСКА ў Берліне

  • 21.03 — 22.04Выстава ткацкіх працаў у Мінску
  • 21.03 — 30.03Экспазіцыя да 100-годдзя з дня нараджэння Алены Васілевіч у Мінску
  • 21.03 — 31.03Выстава, прысвечаная мастаку кіно Яўгену Ганкіну, у Мінску
  • 21.03 — 31.03«У краіне мар». Выстава, прысвечаная Канстанцыі Буйло, у Мінску
  • 21.03 — 26.03«Штучны інтэлект: мастак ці машына?»: выстава ў Мінску
  • 21.03 — 26.03Выстава «Джаз! Каты! Вясна!» у Мінску
  • 21.03 — 26.03Выстава «Веснавыя святы, абрады і звычаі беларусаў» у Гродне

УСЕ ПАДЗЕI

Рассылка навінаў

Важнае пра нас

  • Што такое "Будзьма беларусамі!"
  • Рэкламадаўцам
  • Асобы кампаніі
  • Усе праекты "Будзьма!"
  • Рэдакцыйная пошта: [email protected]

Папулярнае

    • «У Беларусі і так страшна жыць, а калі ты яшчэ ўжываеш беларускую мову, то адчуваеш дадатковую рызыку»
    • Абламейка: «У беларусаў па вялікім рахунку няма сяброў на гістарычным полі»
    • У мастачкі Нікі Сандрас здарылася кровазліццё ў мозг. Ёй патрэбна дапамога
    • Падземнае мора Анемпадыстава
    • Ведаеце, на якой мове насамрэч размаўлялі ў Беларусі ў канцы 18 стагоддзя?
© Грамадская культурніцкая кампанія «Будьма беларусамі!», 2008-2019.
Логотип