З 8 па 14 снежня ў Любліне адбудзецца чацвёртая эдыцыя тэатральнага фестывалю «Блізкі Усход». Уваход на ўсе мерапрыемствы вольны, але трэба ўзяць бясплатныя квіткі, і лепей з гэтым не цягнуць, бо ў некаторыя залы, якія налічваюць 50–70 гледачоў, немагчыма змясціць усіх ахвотных, кажа куратарка фестывалю Ірына Лаппо. Паразмаўлялі са спадарыняй Ірынай пра складанасці ў падрыхтоўцы, фестывальныя традыцыі і асаблівасці сёлетняга фестывалю.

Рэжысёр і дырэктар фестывалю "Блізкі Усход" Павел Пассіні і куратарка фестывалю Ірына Лаппо

— Калі казаць пра пачаткі фестывалю, трэба вярнуцца ў 2020 год — калі вочы Еўропы, у тым ліку і Польшчы, звярнуліся да Беларусі. Вялікую ролю ў стварэнні фестывалю адыграў люблінскі рэжысёр Павел Пассіні і Беларускі Тэатральны Інстытут (БТІ), з якім мы арганізавалі супрацу.

БТІ — гэта супольнасць людзей тэатра, якія пасля пратэстаў і звальненняў засталіся працаваць у Мінску. Спачатку мы супрацоўнічалі анлайн, а пасля амаль усім ім прыйшлося выехаць і працягнуць працу ў эміграцыі. І вось, у размове з калегамі па тэатральнай дзейнасці і з Паўлам Пассіні з’явілася ідэя зрабіць беларускую праграму на фестывалі «Боская Камедыя» у Кракаве («Боская Камедыя» — польскі тэатральны фестываль, у які ў 2021 годзе ў знак салідарнасці ўключылі беларускія спектаклі). Мы сумесна распрацавалі праграму, але на «Боскай Камедыі» яна прайшла ў вельмі абмежаваным выглядзе. Тады мы вырашылі зрабіць усё, што мы запланавалі, у Любліне. Так паўстала першая эдыцыя фестывалю «Блізкі Усход».

— Назва «Блізкі Усход» — гэта пра што?

— Таварыства з такой назвай існуе ў Любліне ўжо шмат гадоў. Яно было скіравана на геаграфічны Блізкі Усход, але пасля 2020-га погляд павярнуўся ў бок Беларусі, на той Усход, які зусім блізка нам, і гэта з’явілася прыярытэтам.

Першы фестываль быў прысвечаны некалькім культурам — беларускай, літоўскай, украінскай і польскай. Тэатр чатырох краін. Гэта было на пачатку, зараз жа «Блізкі Усход» — гэта фестываль беларускага незалежнага тэатра.

— А чаму «Блізкі Усход» адбываецца ў Любліне? Як абіралі лакацыю?

— Так склалася, што шмат хто з нас жыве і працуе ў Любліне. Мы тут маем базу. Трэба разумець, што каб арганізаваць тэатральны фестываль, неабходныя не толькі фінансавыя сродкі, якія мы атрымліваем праз гранты, але і пляцоўка, тэхнічнае ўсталяванне, рэсурсы. Усё гэта ёсць у Любліне, бо менавіта тут знаходзіцца Цэнтр Культуры, дзейнасць якога накіравана на ўсход і дапамагае творцам з Украіны і Беларусі. Таму гэта вельмі натуральнае месца для правядзення фестывалю.

— Гэта ўжо будзе чацвёрты фестываль. Ці адчуваеце вы пэўную трансфармацыю? Што змянілася за гэтыя тры гады?

— Змянілася тое, што на пачатку была ідэя фестывалю чатырох культур — польскай, украінскай, літоўскай і беларускай. Але хутка стала відавочна, што перадусім гэта фестываль незалежнай беларускай культуры, якая існуе тут у выгнанні, побач з польскай. Мы заўсёды імкнемся запрасіць украінскія трупы да ўдзелу, але не з вялікімі праграмамі. Найважнейшыя — беларусы, у цэнтры фестывалю перадусім Беларусь. Ад другой эдыцыі на фестывалі пачала працаваць лабараторыя маладога тэатра, якая мае вельмі цікавы фармат. Яна звязаная з незалежнай культурай, у тым ліку кніжнай, якая перанеслася ў эміграцыю.

Лабараторыя трывае пяць дзён, падчас якіх маладыя творцы працуюць над пэўнай тэмай, якую задае беларускі інтэлектуал (Альгерд Бахарэвіч, Ева Вежнавец, Юлія Цімафеева, Уладзімір Лобач). Яны чытаюць лекцыю, акрэсліваюць тэму, і пазней тэатральныя групы — пяць груп, яны заўсёды розныя, у розных канфігурацыях — працуюць над гэтай тэмай. Развіваюць яе, імправізуюць, перакладаюць ідэю, мастацкі тэкст у своеасаблівае тэатральнае выказванне. І вечарам у прысутнасці гледача можна паглядзець гэты «пераклад», гэтыя тэатральныя эскізы, якія паўсталі цягам дня. А на наступны дзень усё пачынаецца спачатку: новы лектар, новая тэма, новы фінал.

Закрыццё 3 эдыцыі фестывалю "Блізкі Усход", 15 снежня 2024: фатограф Зміцер Вайноўскі, рэжысёр Пассінi, Ceмянюк, паэтка Юлія Цімафеева, куратарка Ірына Лаппо, сцэнаграфка Аляксандра Канарская, актор Купалавец Аляксандр Зелянко

— Ці ўзнікла на працягу існавання фестывалю нейкая асаблівая традыцыя? Штосьці такое, што вы штогод стараецеся рабіць? Што ўжо стала вашай фестывальнай «фішкай»?

— Мы з года ў год імкнемся не страціць кантакт з беларускімі пісьменнікамі, з выдаўцамі, з людзьмі кнігі — гэта важная частка нашага фестывалю, можна сказаць — традыцыя. А яшчэ такая традыцыя — што кожны год мы нешта дадаём новае.

Напрыклад, ад другой эдыцыі з’явілася лабараторыя, ад трэцяй — навуковая канферэнцыя, якая ўжо традыцыйна адкрывае наш фестываль. Там навукоўцы могуць зафіксаваць і асэнсаваць тое, што адбываецца ў беларускім тэатры ў эміграцыі. А яшчэ нашы валанцёры пачалі выдаваць фестывальную газету, якая называецца «Блізка». Яна выходзіць па-беларуску, па-англійску, па-ўкраінску і па-польску — на ўсіх мовах, якія чутны на фестывалі.

— З якімі складанасцямі ў падрыхтоўцы фестывалю вы сутыкаецеся? Можа, ёсць нешта такое, што няпроста даецца?

— Ну, што няпроста даецца... Нас мала, арганізатараў. Гэта ў асноўным толькі тры чалавекі — Павел Пассіні, рэжысёр і дырэктар фестывалю; я — куратарка; і Аляксандра Канарская, сцэнографка і яна ж прадзюсарка нашага фестывалю. Аляксандра дбае, напрыклад, пра фінансы. Гэта самая важная і самая цяжкая частка, таму што няма сталага фінансавання, ніякага. Мы год у год пішам гранты і ніколі не ведаем: будзе наступная эдыцыя ці не.

Вось такая традыцыйная праблема тэатральнага фінансавання. Бо тэатр — гэта такое мастацтва, якое патрабуе матэрыяльнага складніка: трэба памяшканне, трэба грошы на дэкарацыі, трэба плаціць людзям, увесь наш творчы праект патрабуе сур’ёзнага фінансавання.

Куратарка Ірына Лаппо, журналістка Радыё Люблін Гражына Лютаслаўская, прадюсарка Аляксандра Канарская, дырэктар Павал Пассіні. Снежань 2025, 4 эдыцыя

— Што сёлета чакае гледачоў фестывалю? Распавядзіце трошкі пра праграму.

— Праграма фестывалю ў гэтым годзе будзе прысвечана Вольным Купалаўцам. Сёлетні фестываль завершыць спектакль «Дзяды», адзін з першых творчых праектаў Вольных Купалаўцаў у Польшчы, а пачынаем — прэм’ерным паказам спектакля «Wilcy». То-бок такая трошкі перавернутая праграма: ад канца да пачатку. Праглядаем асноўны рэпертуар Купалаўцаў, створаны за чатыры сезоны ў Польшчы, аж да «Дзядоў», з якіх усё пачалося.

Першы дзень — «Ваўкі» ў рэжысуры Паўла Пассіні і пяць акцёраў-купалаўцаў на сцэне. А на наступны дзень будзе спектакль «Па што ідзеш, воўча?» польскай рэжысёркі Монікі Дабраўлянскай. «Ваўкі» — больш пластычны спектакль з яркай, цікавай сцэнаграфіяй, касцюмамі, незвычайнымі маскамі, лялькамі. А другі спектакль — паводле бестселера Евы Вежнавец «Па што ідзеш, воўча?» — ён больш моўны, там эксперыменты з мовамі. Граецца на беларускай, украінскай, рускай і нямецкай мовах.

І яшчэ шмат цікавых, яркіх спектакляў чакае гледачоў на працягу гэтых сямі тэатральных дзён у Любліне.

— А як можна трапіць на спектаклі? І ці ўваход вольны?

— Так, уваход бескаштоўны, але перад спектаклем неабходна ўзяць уваходны квіток. Гэта можна зрабіць у касе цэнтра культуры (ul. Peowiaków 12, Lublin). Раю браць квіткі на спектаклі загадзя, таму што, на вялікі жаль, у некаторыя залы, якія налічваюць 50–70 гледачоў, мы не ў стане пасадзіць усіх ахвотных. Тут трэба дзейнічаць хутка.

Праграму можна пабачыць па спасылцы.

Наста Пабягунская, Budzma.org
Фотаздымкі з асабістага архіву Ірыны Лаппо