У Беларусі забаранілі Бродскага. Не ўсяго, а толькі асобную кнігу вершаў ад выдавецтва «Янушкевіч». У Беларусі забаранілі «Айчыну». Не ўсю і не зусім (хаця, здаецца, ужо час), а толькі ў кнізе Арлова. А што там яшчэ НЕ забаранілі? Засталося нешта НЕэкстрымісцкае?.. — разважае Алесь Кіркевіч.
Як у тым меме: «Тое, што вы на свабодзе, не ваша заслуга, а наша недапрацоўка». Тая ці іншая кніга дазволеная роўна да таго часу, пакуль не трапіць у рукі спрытнага чыноўніка ці сілавіка. Яны ж людзі не чужыя кніжнай культуры: у колерах на вокладцы разбіраюцца.
Для тых, хто прапусціў, нагадаю гратэскнасць сітуацыі. «Баладу пра маленькі буксір» Бродскага прызналі экстрымісцкай праз колеры: маленькі бел-чырвона-белы караблік на вокладцы (як быццам караблі недзе ў свеце размалёўваюць па-іншаму).
Праблема «Айчыны» Арлова, згодна відэа з прапагандыстамі падчас пагрому ў Янушкевіча, не ў тым, што там ёсць, а ў тым, чаго там няма. Дзе Сувораў, Кутузаў і ўсе іншыя? Без партрэта Суворава, відаць, нават падручнік гінекалогіі ўжо не выдасі, не тое, што кнігу па гісторыі Беларусі...
Абодва кейсы — шыкоўныя. Першы нагадвае гісторыю з бел-чырвона-белымі шкарпэткамі, калі людзей судзілі за колер вопраткі: цікава, ці можна працаваць у міліцыі ці судзе дальтонікам?... Другі прэцэдэнт круцейшы: абвінаваціць можна за адсутнасць чаго-кольвек. Гэта ўжо тыповы таталітарызм, маўляў, «дзе тут у вас пра Сталіна?»
«А што, і гэтыя кнігі забаранілі? П...ц!» — такіх рэакцый усё меней. Ну, праўда, колькі можна здзіўляцца, абурацца, абражацца. Пасля ўсяго, што было, ды яшчэ мільгае на даляглядзе. Яшчэ пішуць: «Тут няма ніякай логікі!» — па сутнасці, гэта працяг першай рэакцыі, разгорнутае абурэнне.
Як няма? Ёсць. Забароны і рэпрэсіі раскручваюцца па спіралі, а на пэўным этапе пераўтвараюцца ў хаос. Да пары кантралюемы хаос. Так трэба:
— Чаму забаранілі кнігу?
— Бо фашызм.
— А гэтую чаму?
— Бо па-беларуску.
— А гэтую?
— Бо пратэстныя колеры.
— А гэтую?
— Бо ўзгаданы той і той.
— Ну а гэтую?
— Бо не ўзгаданы той і той.
— Ну а вось гэтую, тут жа ўсё, як трэба?..
— Бо я так хачу!
— А...
/глухі ўдар дубінкі/
Логіка ў застрашванні і ломцы псіхікі. Бо чалавек з дзяцінства жыве па правілах. Зрабіў добра — цукерка, дрэнна — поўха. А тут правілы знікаюць як такія. Дзяржаўная сістэма ў Беларусі трымалася гадамі на негалосных правілах суіснавання дзяржавы і чалавека: тут можна, тут нельга. Вось — чырвоная рыса.
У пэўныя моманты сістэма нават нагадвала «дамову»: бяспека ў абмен за свабоду. Такая сістэма магла б быць вечнай, бо чалавеку заўсёды прасцей прыняць правілы. Прасцей ісці па калідоры, чым прарубаць дзірку ў сцяне. Зараз, абсалютна відавочна, правілаў няма. Або — яны спрасціліся да максімуму.
Свет ужо не падзяляецца на ўладу, пратэстоўцаў і шырокія масы ўсіх астатніх. Свет падзяляецца на ўладу і не ўладу. Раней катэгорыя «ўсе астатнія» магла пачуваць сябе ў адноснай бяспецы, зараз — не. Трэба быць часткай улады ці адмыслова давесці сваю лаяльнасць. Нейтралітэту няма месца.
Да пары ў спецслужбаў існавалі катэгорыі апанентаў: «нейтральныя», «больш-менш лаяльныя», «ціхія апазіцыянеры», «радыкальныя», «завербаваныя»... — калейдаскоп катэгорыяў. Зараз, відаць, засталіся толькі «падкантрольныя» і «непадкантрольныя». Разбірацца не цікава.
І ў гэтым, безумоўна, ёсць логіка. Як кажа вярхоўны правадыр, «жывем як на вайне». Вось яны і жывуць па законах вайсковага часу: у поглядах падазронага не разбіраюцца, яго вядуць да ўзбочыны. Не з прынцыпу «калі не вораг, то сябар», а з прынцыпу: «калі не сябар, то вораг». Няма сэнсу гуляць у індывідуальны падыход, выбудоўваць нейкія схемы.
Час схемаў прайшоў. Усё спрасцілася.
Ды і ў іх ўжо не так шмат часу.
Алесь Кіркевіч, budzma.org
