З нагоды ўнясення стравы ў спіс гісторыка-культурнай спадчыны разгарэлася дыскусія сярод беларускіх інтэлектуалаў. Старшыня ліквідаванага Беларускага камітэта ICOMOS Сцяпан Стурэйка і гісторык Антон Астаповіч іранічна выказаліся з гэтай нагоды. Ім адказала заснавальніца Фонда «Культурная спадчына і сучаснасць» Ала Сташкевіч.
Сцяпан Стурэйка напісаў на сваёй старонцы ў Facebook: «Прабачце, людцы, не магу спыніцца рагатаць: Рада Мінкульта 13.05.2022 г. прыняла рашэнне аб наданні статуса гісторыка-культурнай каштоўнасці элементу "Стравы з таркавай бульбы (дранікі, бульбяныя бліны, бабкі і інш.) - традыцыі прыгатавання і спажывання". Такі заканамерны фінал навуковай кар’еры аднаго генія беларускай этнаграфіі. Хаця… цяпер наўпросты шлях у акадэмікі!».
Падобную думку агучыў і Антон Астаповіч: «Навукова-метадычная рада пры мінкульце надала статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці традыцыі гатавання і спажывання страў з таркаванай бульбы - гэта дранікі, бабка і г.д. Цікава, зараз, калі я парушу гэтыя традыцыі, да мяне адміністратыўная прыляціць? А можа паяданне гэтых страў будзе кваліфікавацца, як знішчэнне каштоўнасці?
А ўвогуле, чаму яшчэ не надалі статус традыцыі спажывання чаркі ды шкваркі?».Ала Сташкевіч ім адказвае: «Найперш, ці з’яўляецца факт надання стравам з таркаванай бульбы вульгарызацыяй палажэнняў Канвенцыі ЮНЕСКА 2003 г.? Вы будзеце здзіўлены, паважаныя Сцяпан Стурэйка, Антон Астаповіч і іншыя, але не, не з’яўляецца. У артыкуле 2 Канвенцыі даецца падрабязнае вызначэнне нематэрыяльнай культурнай спадчыны (НКС), дзе ў прыватнасці адзначаецца, што гэта звычаі, формы выказвання і ўяўлення, а таксама веды і навыкі, якія перадаюцца ад пакалення да пакалення і прызнаюцца іх носьбітамі (а менавіта — датычнымі да іх супольнасцямі, групамі і асобнымі людзьмі) маркерамі сваёй ідэнтычнасці.
Беларускія традыцыі гатавання і ўжывання страў з таркаванай бульбы адносяцца да традыцыйных ведаў і практык, звязаных з кулінарыяй. Што з імі не так? Чаму мы не можам аднесці іх да сваіх нацыянальных каштоўнасцей і ганарыцца імі, як, да прыкладу, Арменія ды яшчэ шэраг каўказскіх краін ганарацца сваім хлебам — лавашом, а французы — традыцыямі прыгатавання багета, Італія — мастацтвам неапалітанскіх піцыёла і традыцыяй прыгатавання ды ўжывання кавы, ці Кітай — чайнай традыцыяй.
Чытайце таксама: Дранікі і іншыя стравы з цёртай бульбы ўнясуць у спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі
Вось Антон Астаповіч піша: «Нават з пункту гледжання храналогіі. бульба ў традыцыйную, у нашым выпадку ў сялянскую кухню, увайшла даволі позна, у друг. пал. — кан. 19 стст. А стравы з таркаванай кухні — гэта ўвогуле запазычанне. Германская традыцыя, якая прыйшла ў Беларусь праз жыдоў-ашкеназаў, а мы, беларусы, у іх запазычылі».
Кухня — гэта, я вам скажу, увогуле, гісторыя запазычанняў. А калі гэта адбылося, з пункту гледжання Канвенцыі 2003 г., — зусім не мае значэння. Галоўнае, прызнае ці не прызнае гэту з’яву сваёй пэўная супольнасць. Але ці ёсць такая супольнасць у дачыненні да практык з таркаванай бульбай? — пытанне, якое задае шэраг удзельнікаў дыскусіі, укладваючы ў паняцце «супольнасць» той самы сэнс, што і ў паняцце «грамада» (абшчына). Тым не менш, ЮНЕСКА зусім па-іншаму фармулюе гэты тэрмін. Паняцце «супольнасць» у сучасным сэнсе хутчэй паказвае на сацыяльную згуртаванасць, узаемадзеянне, прыналежнасць, блізкасць інтарэсаў. Супольнасці могуць быць звязаны разнастайным сацыяльным і культурным вопытам, сегментаваныя па розных крытэрыях — аб’ектыўных (этнічная прыналежнасць, мова, месцазнаходжанне, сацыяльныя сувязі) або суб’ектыўных (самаідэнтыфікацыя, салідарнасць). Удзел супольнасці ў ахове свайго НКС — гэта мабілізацыя яго членаў вакол спадчыны і здольнасць узяць адказнасць за яго. Аднак сучасныя супольнасці па сваёй прыродзе неаднародныя. У кожнай супольнасці прысутнічаюць розныя сацыяльныя пласты і сувязі. У супольнасці таксама існуюць прамыя носьбіты і практыкі, тыя, хто яго захоўвае і ўвесь час практыкуе, але ёсць і тыя, хто не з’яўляецца актыўнымі практыкамі, але з энтузіязмам падтрымлівае іх і з’яўляецца прапагандыстамі спадчыны.
Мы можам вылучыць лакальныя вясковыя супольнасці, якія блізкія да гістарычнага вызначэння гэтага паняцця, а можам гаварыць аб аб’яднаннях рамеснікаў, ці ў нацыянальным маштабе. Вось гэты маштаб, ці межы ўплыву гэтага маркера ідэнтычнасці ў дачыненні да НКС, таксама розны: у рамках адной лакацыі ці нават — нацыі і ў міжнацыянальным вымярэнні (мультынацыянальныя каштоўнасці).
Цяпер пра саму каштоўнасць з’явы — традыцыі прыгатавання і ўжывання таркаванай бульбы беларусамі. Прадстаўленая намінацыя (а яна ахоплівае ўсе рэгіёны Беларусі) адлюстроўвае менавіта каштоўнасныя характарыстыкі элемента спадчыны ці тое, што называецца «прадметам аховы», а менавіта: лакальныя асаблівасці рэцэптуры гэтай стравы, анаматалагічныя аспекты, семантыку, адлюстраваную ў мясцовым фальклоры, традыцыі ўжывання і г.д.
Не бачу падстаў, каб ганьбіць ініцыятыву мноства людзей і тым больш прафесійную экспертную ацэнку таго ж Т. А. Навагродскага і іншых надаць такой цікавай беларускай з’яве як стравы з таркаванай бульбы статус нацыянальнай нематэрыяльнай культурнай каштоўнасці. Мы ўсе гэту кулінарную традыцыю практыкуем, любім, ужываем з дзяцінства, чаму тады сумненні?
Ізноў жа, Антон Астаповіч, не трэба параўноўваць НКС з матэрыяльнай спадчынай. Гэта парадыгмальна розныя рэчы. НКС пастаянна змяняецца, эвалюцыянуе, яна не паддаецца кансервацыі, а ўстойлівае развіццё для яе з’яўляецца асноўным фактарам захавання».
