На Міжнародным кніжным кірмашы, галоўнай кніжнай падзеі Польшчы, якая з 15 па 18 траўня праходзіла ў варшаўскім Палацы культуры і навукі і на плошчы Дэфілад, працаваў Салон незалежных беларускіх выдаўцоў. Сёлета ў ім удзельнічала каля дзесяці выдавецтваў, адбываўся старт продажаў новых выданняў, а аўтары прэзентавалі свае кнігі.

Reform.news запытаўся ў беларускіх выдаўцоў, што змянілася за апошні час і як функцыянуюць беларускія выдавецтвы ў эміграцыі.

Яраслаў Іванюк: «Попыт на беларускія кнігі не змяншаецца»

Яраслаў Іванюк і кнігі выдавецтва Kamunikat.org. Фота: reform.news

Найбуйнейшая беларуская інтэрнэт-бібліятэка Kamunikat.org сёлета адзначае 25 гадоў, аднак папяровыя кніжкі яе заснавальнік Яраслаў Іванюк пачаў выдаваць з 2021-га. Першай з іх быў раман Уладзіміра Някляева «Гэй Бэн Гіном». Дарэчы, цяпер на стэндзе выдавецтва прапануюць яго перавыданне.

Kamunikat.org выпускае кнігі самай разнастайнай тэматыкі, акцэнтуючы ўвагу на гістарычнай і навукова-папулярнай літаратуры.

— Спадар Яраслаў, што змянілася за апошні час у вашым выдавецтве?

— У беларускіх выдаўцоў заўсёды ёсць складанасці, але мы не здаёмся. Сёлета магу пахваліцца шэрагам цудоўных кніг. З апошняга — раман Андрэя Федарэнкі «Сцэнарыст», прысвечаны беларускай кінаіндустрыі. «Цнота на потым» Барыса Пятровіча — вельмі менская кніга, што складаецца з трох частак: наіўнага дэтэктыву, запісаў карэспандэнта з паездак па Беларусі і зусім нечаканага заканчэння. Гарадзенскі аўтар Дзяніс Трусаў напісаў футурыстычную кнігу, постмадэрнісцкі раман-пазл «Боў і мерць у Хротне». Цяпер аўтар жыве ў В’етнаме, кнігу сваю спачатку выдаў па-расейску, а мы вырашылі зрабіць пераклад.

Сёлета падрыхтавалі аповесці Васіля Быкава без цэнзуры. Супольна з Цэнтрам беларускай культуры ў Беластоку выдалі ўспаміны Ларысы Геніюш, якія раней выходзілі пад назвай «Споведзь», а цяпер маюць назву «Птушкі без крылаў». Гэтая кніга выйшла і польскай мове.

— Як больш выгадна прадаваць кніжкі: праз інтэрнэт ці праз такія кірмашы?

— У маім выпадку больш прадаецца на кірмашах.

— А што скажаце пра чытачоў? Ці назіраеце якія змены?

— Людзі цяпер, напэўна, больш ашчаджаюць, аднак паніжэння продажаў я не назіраю.

Гады два таму быў вялікі спад продажаў, бо пасля 2020 года многія захапіліся беларускай мовай і культурай. Цяпер попыт на кнігі стаў меншы, але больш-менш роўны.

Улічваючы гэты попыт, Фонд Kamunikat.org апошнім часам актыўна выпускае аўдыякнігі, якія запісваюцца з дапамогай праекта «Кніжны воз».

Андрэй Янушкевіч на Міжнародным кніжным кірмашы. Фота: reform.news

Андрэй Янушкевіч: «Выдавецтвы не паспяваюць за попытам»

Дыяпазон выдавецтва «Янушкевіч» даволі шырокі — замежныя бестселеры, такія як «Гары Потэр» ці «Валадар Пярсцёнкаў», проза і паэзія беларускіх аўтараў, дзіцячыя кнігі. «Янушкевіч» мае ў Варшаве ўласную кнігарню «Кнігаўку», дзе можна набыць беларускую літаратуру і іншых выдавецтваў.

— У вашай працы за апошні час — відавочныя перамены: стала больш кніг, павялічыўся штат. У «Кнігаўцы» ўжо некалькі супрацоўнікаў... Здаецца, справы ідуць няблага? Ці гэта толькі здаецца?

— Мы пастаянна развіваемся, ніколі не стаім на месцы. З аднаго боку, гэта развіццё можна назваць паспяховым, раз мы існуем і па-ранейшаму выдаём кнігі, не закрылі краму, не скарачаем штат, наадварот, ён расце. Гэта можна лічыць за поспех, аб’ектыўна гэта так. Але ў гэтай сітуацыі ёсць і іншы бок медаля... Кожная новая кніга — гэта, безумоўна, падзея. Гэта поспех. Але адразу паўстае іншае пытанне: як прадаць гэты наклад, як рэалізаваць яго. Калі гэтага не ўдаецца зрабіць за пэўны прамежак часу, то склад расце і пачынае цягнуць цябе назад.

Таму я паступова адмаўляюся ад вялікіх накладаў. Што даволі балюча б’е па сабекошце кнігі, мы мусім падвышаць рознічныя цэны для пакупніка. Але калі ты выпускаеш тысячу экзэмпляраў, і праз год у цябе застаецца ляжаць на складзе 60-70 працэнтаў накладу, гэта насамрэч азначае, што нешта робіш не так.

— Атрымліваецца, што падводзіць інтуіцыя наконт таго, ці нейкая кніжка будзе прадавацца? Ці ва ўмовах эміграцыі гэта даволі цяжка прадказаць?..

— Інтуіцыя не заўсёды спрацоўвае. Па-першае, аўдыторыя змяняецца. Тры гады таму, на хвалі нашай пострэвалюцыйнай эйфарыі, людзі куплялі любую беларускую кнігу.

Сам факт выхаду беларускай кнігі станавіўся падзеяй. Сёння, калі і выдавецтвы сталі на ногі, і эйфарыя прайшла, людзі хочуць купляць і чытаць кнігі, якія ім падабаюцца, тых жанраў, якім аддаюць перавагу. То-бок не будзе чалавек купляць Эрнэста Хэмінгуэя, калі ён любіць забаўляльныя дэтэктывы.

— Значыць, трэба пашырыць асартымент?

— Канешне! Сёння я выразна бачу сегментацыю чытацкай аўдыторыі. Пры тым, што кола чытачоў расце. У нас з кожным месяцам павялічваецца колькасць заказаў, пашыраецца геаграфія дастаўкі. Ва ўмовах, калі людзі перасталі купляць усё запар, ты ўпіраешся ў іншую праблему — асартымент. І сёння, я думаю, мы назіраем сітуацыю, калі выдавецтвы не паспяваюць за попытам.

Насамрэч мы б зараз маглі б далучыць да кола беларускіх чытачоў вельмі вялікую масу «спячых» людзей, тых, якія прывыклі чытаць па-руску, ці ўвогуле не прывыклі чытаць. Кніга заўсёды была моцным стымулам для ўмацавання сваёй ідэнтычнасці. Чалавек, які хоча быць беларусам і не хоча быць рускім, з задавальненнем звярнуўся б да беларускай кнігі. Але кніга павінна быць яму даспадобы. Гэта па-першае. Па-другое, мы, выдаўцы, павінны яе яму даць, а мы не даём, таму што нашы рэсурсы вельмі абмежаваныя.

— Што вы маеце на ўвазе пад рэсурсамі? Вытворчыя рэсурсы? Ці аўтары, добрыя тэксты?

— Праблемы з аўтарамі вырашаюцца проста. Аднак нават пры трагічнай сітуацыі з аўтарамі, заўсёды можна звярнуцца да перакладаў.

— А ў нас праблемы з айчыннымі аўтарамі?

— Мяркую, што так. Вы можаце падняць статыстыку колькасці ўдзельнікаў Прэміі Гедройця за апошнія гады — і ўсё стане ясна.

Каб з’яўляліся новыя аўтары — прафесія павінна быць прэстыжнай. Прынамсі, павінны выконвацца дзве ўмовы. Першая: аўтар павінен мець магчымасць атрымаць славу і прызнанне сваёй творчасці, што павінна стымулявацца медыйнай зацікаўленасцю. Другое, у яго павінен быць нармальны ганарар, а ганарары залежаць ад колькасці прададзеных кніг, а колькасць прададзеных кніг расце разам з ростам аўдыторыі, кліенцкай базы.

Насамрэч гэта звычайная бізнес-мадэль.

Я думаю, што каб былі адпаведныя рэсурсы, на якія мы вельмі спадзяваліся два-тры гады назад, мы маглі б павялічыць кола прыхільнікаў беларускай культуры ў разы. Але, на жаль, працуем з тымі рэсурсамі, якія ёсць. І пастаянна ўпіраемся ў столь.

— То-бок гэта нейкае замкнёнае кола?

— Наш бізнес будуецца па хвалепадобнай траекторыі. Напрыклад, я змог у лютым выдаць апошнюю з чатырох кніг «Гары Потэра» немалым накладам і яшчэ пару кніг. І вычарпаў усе сродкі. І потым мусіў пару месяцаў чакаць, каб у мяне за кошт продажаў назапасіліся сродкі на новыя выданні. Не трэба забываць і пра іншыя аперацыйныя выдаткі: мы ўтрымліваем краму, я забяспечваю два працоўныя месцы з нармальнай, як на польскія варункі, зарплатай. Склад патрабуе выдаткаў, як і транспарт, упакоўка для дастаўкі і іншае.

— Крама акупаецца? Ці гэта іміджавы праект?

— Мы не можам сабе дазволіць іміджавых праектаў. Нам на гэта ніхто не дае дармовых грошай. Мы існуём толькі дзякуючы жорсткаму рацыянальнаму падыходу. Калі я чую абвінавачанні ў свой адрас, што мы, маўляў, камерцыйнае выдавецтва, то мне становіцца смешна. Таму што нам, калі хочам быць самадастатковымі, трэба выдаваць папулярныя творы, бестселеры, якія даюць свабоду дзеянняў і магчымасць выдаваць кнігі, якія мы лічым важнымі.

Мы нядаўна выпусцілі пару зборнікаў паэзіі за свой кошт. Таксама за свой кошт выпускаем зборнік апавяданняў у двух тамах Хорхе Луіса Борхеса. Гэта некамерцыйныя літаратура. Такіх кніжных праектаў у нас насамрэч шмат. Нам важна выпускаць некамерцыйны кнігі, гэта наш гонар.

Кнігі на стэндзе выдавецтва «Янушкевіч». Фота: reform.news

— За апошні час ці адкрылі вы нейкае літаратурнае імя?

— У гэтым годзе выдалі, зыходзячы з чыста літаратурных матываў, зборнік паэзіі Вікторыі Трыфанавай. Такое адбылося ўпершыню, бо раней, калі мы выдавалі паэтычныя зборнікі, то заўсёды знаходзіліся сродкі — аўтараў ці спонсараў. Тут, пазнаёміўшыся з рукапісам, аднагалосна вырашылі, што такой літаратуры трэба даваць жыццё.

Прыемнай нечаканасцю стаў дэбютны раман Макара «Апошняе пакаленне». Не тое, што мы скептычна ставіліся да выхаду гэтай кнігі, але на дэбютантаў ніколі вялікіх надзей не ўскладаеш, бо не ведаеш, як прыме невядомага аўтара чытацкая публіка. А тут прыняла так, што пару месяцаў гэтая кніга была ў лідарах продажаў. І зараз стабільна знаходзіцца ў першай пяцёрцы.

— А чаму, як мяркуеце?

— Я думаю, што гэта тая кніга, якая трапляе ў чаканні чытачоў. Яна як люстэрка, у якое чытач глядзіць і пазнае і тыя часы, і той Мінск, які аўтар апісвае. Галоўнае, што аўтар гаворыць пра тыя праблемы, над якімі шмат хто задумваецца. Але менавіта Макар узяў ды выклаў іх у літаратурнай форме.

— Падсумоўваючы, якое галоўнае дасягненне выдавецтва?

— Наша галоўнае дасягненне ў тым, што мы не спыніліся, мы нарошчваем асартымент і ў будучыні плануем гэта рабіць. А найгалоўнейшае дасягненне, што нам удалося пераканаць праваўладальнікаў «Гары Потэра» вярнуцца да беларускага выдання, удалося выдаць чацвёртую кнігу. Для нас важны не толькі той факт, што «Гары Потэр» зноўку выходзіць па-беларуску, а і тое, што дзякуючы такім кнігам мы атрымалі даволі трывалы падмурак для далейшага развіцця. Бо кнігі пра Гары Потэра, як і кнігі Джона Толкіна «Валадар Пярсцёнкаў» ствараюць падмурак нашай стабільнасці. Я іх называю «кнігі-паравозікі»: такія бестселеры не даюць табе збанкрутаваць.

Насамрэч кніжак, якія ці стаяць на месцы, ці цягнуць уніз, вельмі шмат. Каля восемдзесят працэнтаў ад усяго асартыменту.

— І што рабіць? Якое тут выйсце?

— Нічога не рабіць. Насамрэч гэта нармальная сітуацыя для любога выдавецтва. Не бывае такога, што ў цябе ўсе кніжкі адразу прадаюцца, калі толькі ты не робіш нейкія смешныя наклады. Можна выдаць тысячу кніг сабекоштам па рублю, і можна пяцьдзясят сабекоштам па дзесяць рублёў. Знойдуцца гэтыя пяцьдзясят чытачоў, якія купяць кнігу за любыя грошы. Але наша задача якая? Наша задача — пашыраць чытацкае кола і тым самым далучаць людзей да беларускай культуры. Гэта наша высакародная місія. Аднак у тым ёсць і наш прагматычны камерцыйны інтарэс. Бо чым больш чытачоў, тым больш даступныя кнігі. І твае даходы будуць большыя. Насамрэч гэта элементарная бізнес-мадэль, да якой мы ніяк не можам усім выдавецкім колам дарасці.

— А колькі ў вас прыкладна чытачоў? Калі лічыць, што гэта ў асноўным эміграцыя...

— Гэта не толькі эміграцыя, шмат пакупнікоў з Беларусі. Мы развіваем новы кірунак электронных кніг, каб яны былі даступныя ў краіне. Напрыклад, нядаўна выклалі Стывена Кінга «Ззянне». Аднак з-за таго, што дзяржава будуе бар’ер паміж аўдыторыяй у Беларусі і намі, нашы кнігі ў Беларусі слаба распаўсюджваецца. Кніга — гэта тавар, які павінен знаходзіцца на адлегласці выцягнутай рукі. Калі гэтага няма, чалавек звяртаецца да іншай літаратуры, якая яму цікавая, і хутчэй за ўсё, яна будзе выдадзеная ў Маскве.

Аднак з гэтым можна змагацца: мы павінны выпускаць такія кнігі, каб ніводны беларус не змог прайсці міма. А патэнцыял чытацкай аўдыторыі ў эміграцыі, я ўпэўнены, яшчэ вельмі-вельмі вялікі. Проста трэба рабіць прамоцыю, займацца рэкламай, маркетынгам. Мы з восені нарэшце пачалі даваць рэкламу ў Facebook, у Instagram. Я магу з упэўненасцю сказаць, што гэта прынесла вельмі добрыя вынікі: шмат людзей даведалася, што існуюць такія выданні, што працуюць выдавецтвы. Гэта мае плён, аднак усё зноў упіраецца ў тое, што і ў нас, і ў іншых выдавецтваў на доўгатрывалую рэкламу проста няма рэсурсаў.

А што тычыцца лічбаў, то актыўных чытачоў — некалькі дзясяткаў тысяч чалавек. Я ўпэўнены, што гэта могуць быць сотні тысяч, а можа і мільён.

Кнігі, настольныя гульні выдавецтва Gutenberg Publisher. Фота: reform.news

Валянціна Андрэева: «Нам нічога не замінае мець прыгожую літаратуру»

Еўрапейскае беларускае выдавецтва Gutenberg Publisher, што мае офіс у Кракаве, выдае беларускія кніжкі і кніжкі па-беларуску. Галоўны рэдактар Gutenberg Publisher — Валянціна Андрэева — у Беларусі была адной з заснавальнікаў студыі imago.by, што спецыялізавалася на старадаўніх картах і гравюрах. І цяпер акрамя кніг Gutenberg Publisher ствараюць беларускамоўныя гульні, друкуюць старажытныя мапы і вырабляюць падарункі.

— Спадарыня Валянціна, як ідуць справы ў вашага выдавецтва? Што значнага адбылося за гэты год?

— На кніжны кірмаш у Варшаве мы прывезлі шмат новых кніг, аднак некаторыя з навінак распрадалі яшчэ да кірмашу.

У нас крыху вырасла каманда. Некалькі чалавек нам дапамагаюць як валанцёры, аднак некалькім сябрам каманды мы можам плаціць мінімальны заробак. І гэта выпрабаванне для выдавецтва, бо адразу з’яўляюцца розныя юрыдычныя аспекты, якіх мы сёлета шмат для сябе адкрылі.

Тым не менш запланавалі шмат новых кніг, паспяхова выдаём іх і бачым вельмі цёплы водгук ад чытачоў. Моцна вырасла чытацкая супольнасць, не толькі ў Беларусі, Польшчы, Літве, але і ў іншых кутках свету. Часам нам удаецца іх здзівіць. Таму той год, які прайшоў з мінулага кірмашу, можна назваць даволі насычаным.

— У вас павялічылася чытацкая аўдыторыя. Вы набралі новых супрацоўнікаў. Рэалізавалі некалькі праектаў. У чым сакрэт поспеху?

— Ці можна гэта назваць поспехам? Гэта можна будзе так назваць, калі мы ўдала закрыем усе свае праекты. Пакуль гэта адбываецца вельмі марудна. Ёсць тыя, якія адабралі шмат сіл і грошай, аднак не ўдаецца з імі выйсці нават у нуль. Так што поспех хіба толькі ў тым, што мы ўпарта рухаемся наперад. І пасля кожнага ўдару падымаемся і ідзём далей, выдаём наступныя кнігі. А чаму гэта адбываецца? Мне здаецца, дзякуючы сумленнаму стаўленню ўсіх удзельнікаў выдавецкага працэсу. Бо мы ўпэўненыя, што беларуская кніга павінна быць самай класнай, самай лепшай і самай прыгожай, з найлепшым выкананнем. Сёння няма праблемаў выдаць нейкі тэкст. Можна нават у адным асобніку, можна не аддаваць яго на рэдактуру або выкарыстаць штучны інтэлект — і нейкі вынік будзе. І я нават не стану казаць, што ён будзе кепскі.

Але калі вялікая каманда некалькі тыдняў, а часам некалькі месяцаў будзе працаваць над тым, каб новая кніжка была добра зроблена, мне здаецца, гэта адразу заўважна. Таму нашы чытачы, калі прыходзіць да нас на сайт і нешта выбіраюць, то звычайна не застаюцца расчараванымі. Наадварот, звычайна яны не чакаюць, што будзе так добра.

Літаральна днямі мы атрымалі вельмі прыемную рэакцыю на новы раман «Халодныя землі» Аляксандра Карнаўха. Чытачка напісала, што не можа ад кнігі адарвацца. Яна сапраўды вельмі класная, сапраўды такая, што не адарвацца. Пасля такіх водгукаў расце наша жаданне працягваць.

— То-бок вы вялікую ролю надзяляеце таму, што называць рэпутацыяй?

— Яна таксама для нас вельмі важная.

— А таксама — стылю. Цікава, што вы працуеце серыямі. Напрыклад, серыя перакладаў вылучаецца адметным афармленнем.

— Адзін з заснавальнікаў выдавецтва Андрэй Бандарэнка выконвае ролю арт-дырэктара. Гэта ён пільнуе, каб на ўзроўні дызайну ўсё было зроблена дасканала. Вокладкі адной серыі вытрымліваюцца ў адной пазнавальнай стылістыцы, бо ёсць чалавек, які апякуецца візуальнай часткай нашага брэнду. Хоць, трэба сказаць, што мы дазваляем сабе пэўнае хуліганства, бо з намі працуюць некалькі маладых людзей, і таму з’яўляюцца візуальныя эксперыменты.

Нам такое падабаецца, бо яшчэ адной з важных частак візіі выдавецтва ёсць усведамленне, што мы робім тое, што нам вельмі хочацца рабіць.

Кожны з нас рэалізуе сваю мару. І калі да нас прыходзіць чалавек і кажа, што хоча працаваць у нейкім праекце і гатовы ўкласці свае высілкі, мы ідзём насустрач і дзелімся досведам і рэсурсамі.

— З аднаго боку, вы перакладаеце вядомых аўтараў, а з іншага, гатовы паставіць на пачаткоўцаў. Як вы выбіраеце аўтараў?

— Перадусім, канешне, чытаем тэкст. І ён павінен быць цікавы, павінен захапіць, быць добра напісаным, з любоўю і ўвагай да чытача. Можа, гэта спрэчнае меркаванне, але з нашага пункту гледжання ўсё павінна выглядаць менавіта такім чынам. Аляксандр Карнаўх напісаў першы свой раман, але мы лічым, што гэта выдатны тэкст для сучаснай беларускай літаратуры. Таксама ў нас выйдуць творы некалькіх новых аўтараў.

А на наступным тыдні анансуем новую серыю — перавыданне прафесійных пісьменнікаў за перыяд з 1990 па 2020 год. Гэта серыя прыдуманая маладым хлопцам, які не мог іх прачытаць у свой час, бо быў дзіцем. А цяпер ён хоча адкрыць для сябе тую літаратуру і шкадуе, што многія выдатныя кнігі немагчыма здабыць. Таму што яны былі выпушчаныя малымі накладамі.

Аднак можна зрабіць вельмі прыгожыя кнігі, мець цікавыя тэксты, але трэба не забываць, што яшчэ трэба дабрацца да чытача, дапамагчы яму знайсці гэтыя кніжкі, даставіць іх зручна і хутка. Гэта таксама адна з задачаў выдавецтва.

— Ці дастаткова сёння беларускамоўных аўтараў?

— Прапановаў вельмі шмат, і беларускамоўных дастаткова. Хоць трэба разумець, што многія аўтары пачынаюць пісаць па-руску, а пасля перакладаюць свой уласны тэкст на беларускую мову. І гэта натуральна і цудоўна, што ў людзей ёсць жаданне быць аўтарам беларускага твора. І мы заўжды гэта вітаем і на сёння маем прапаноў больш, чым можам сабе дазволіць.

Магчыма, калі б наш рынак быў крышачку большым... Я заўсёды кажу, што нам не хапае літаральна крышачку для больш актыўнай працы. Гэта запавольвае нашы працэсы. А вось беларускамоўных аўтараў дастаткова шмат, вы пра іх, магчыма, ніколі і не чулі, а яны могуць пісаць выдатныя тэксты, настолькі займальныя, што ад іх немагчыма адарвацца.

Яркі прыклад — раман для дзяцей Валянціна Вяркеева, які мы выдалі да варшаўскага кірмашу. Калі я прынесла гэтую кніжку дадому, мой дзевяцігадовы сын прачытаў менш чым за суткі палову кніжкі. А кніжка, трэба сказаць, мае чатырыста дваццаць старонак і без карцінак. Нягледзячы на тое, што гэты тэкст я яму перад тым прачытала ўголас, кніжка настолькі яго захапіла, што ён нават не прасіў дадатковы час на гаджэты.

Валянцін Вяркееў ніколі не пісаў літаратурных твораў, але ад яго першага рамана не адарвацца.

Пакуль я не была рэдактарам выдавецтва, думала, што ў нас няма аўтараў. А цяпер ведаю, што ў нас шмат таленавітых людзей і цікавых тэкстаў.

— Раз мы ўжо загаварылі пра дзіцячую літаратуру, згадаю, што вы выдалі серыю «Чытаю сабе сам». Як вы над ёй працавалі? То-бок ці быў тут навуковы падыход, бо для такой серыі недастаткова аднаго рэдактара, а патрэбны больш вузкія спецыялісты?

— Так, сапраўды, мы прыдумалі і выдалі першыя тры кніжкі з новай серыі «Чытаю сабе сам». Гэтую серыю мы распрацоўвалі вельмі доўга. Ідэя варылася ў нашых галовах гады паўтара, калі не два. Мы падключылі да працы шмат людзей. Гэта і пісьменнікі, і настаўнікі, і людзі, якія працуюць з асаблівымі дзецьмі. Нам дапамаглі абраць асаблівыя шрыфты, якія аблягчаюць навучанне чытанню.

Уся гэтая вялізная і складаная праца ў выніку вылілася ў тры невялічкія кніжачкі, у якіх мы выкарысталі досвед розных спецыялістаў. Цяпер мы не спяшаемся выпускаць тры наступныя кніжкі, бо дзесьці на працягу паўгода будзем збіраць водгукі ад рэальных чытачоў. Што зручна ў гэтых кніжках, што нязручна — таму што нам вельмі важна, каб кнігі сапраўды былі карыснымі.

— На кірмашы адбыўся старт продажаў новага рамана Саша Філіпенкі «Слон», які ён напісаў на рускай мове, а выходзіць ён у вашым выдавецтве на беларускай. Як вы прыйшлі да гэтага пагаднення?

— Гэта будзе чацвёртая кніга Сашы Філіпенкі, якую мы выпусцілі. Мы выдалі «Былога сына», «Крэмулятара» і «Чырвоны крыж». І вось якраз напярэдадні кірмашу прыехаў з друкарні яго новы раман «Слон», які па-руску яшчэ не выйшаў. І мы вельмі стараліся, каб усё адбылося менавіта такім чынам. Мы атрымалі рукапіс адразу, як толькі ён быў гатовы, і перакладчыца аддана працавала, каб у суперкароткі час зрабіць пераклад на беларускую мову. А пасля Саша Філіпенка выканаў аўтарскую дапрацоўку, цалкам адрэдагаваў гэты тэкст, бо яго інтрыга ў крыжаванцы, якую немагчыма даслоўна перакласці па-беларуску. А кожнае слова з гэтай крыжаванкі з’яўляецца часткай тканіны апавядання. Яно не можа быць выпадковым. Мы склалі новую крыжаванку для гэтага рамана, і на яе базе Сашу давялося рабіць новую беларускую рэдакцыю тэксту.

Кардонная кніжка з вершамі Андрэя Скурко і малюнкамі Волі Кузьміч «Як завесці дыназаўра». Фота: reform.news

— Што вы яшчэ прэзентуеце на кірмашы?

— Яшчэ адна прыемнасць — новая кардонная кніжка з вершамі Андрэя Скурко і малюнкамі Волі Кузьміч «Як завесці дыназаўра». Яна з серыі вялікіх кардонных кніжкак для самых маленькіх з забаўнымі вершыкамі і малюнкамі. Вяртаючыся да пытання, ці ёсць у нас добрыя тэксты, маем шмат добрых тэкстаў і шмат цудоўных мастакоў. І сапраўды, нам нічога не замінае мець прыгожую літаратуру і развіты кніжны рынак. Апроч таго, што...

— ...мы не ў Беларусі...

— Раз мы не ў Беларусі, то тут нам трэба самаарганізавацца, каб мець нешта, чым сапраўды зможам ганарыцца.

   Кнігі выдавецтва «Вясна». Фота: reform.news

Сяргей Шупа: «Працуем на мяжы бізнесу і місіі»

Незалежнае выдавецтва «Вясна», задуманае як працяг слаўнай традыцыі беларускага кнігадрукавання ў Празе, выдае як арыгінальную беларускамоўную літаратуру, так і перакладную. Выдавецтва прапануе кнігі Мойшэ Кульбака, Альгерда Бахарэвіча, Юлі Цімафеевай, шматлікія пераклады.

Ініцыятары выдавецтва «Вясна» — муж і жонка, рэдактар і перакладчык Сяргей Шупа і дырэктарка Весна Вашко.

— Спадар Сяргей, раскажыце, як вы стварылі ў Празе беларускае выдавецтва?

— У Празе я жыву ад 1997 года з маленькім перапынкам. Працуючы ў журналістыцы, я паралельна займаўся і сваёй любімай справай — перакладамі кніг. Гэтыя пераклады выдаваліся ў Мінску нашымі незалежнымі выдаўцамі, якія былі маімі сябрамі. А сяброў цяжка крытыкаваць, калі нечым застаешся незадаволеным.

І калі я пачаў перакладаць Мойшэ Кульбака, самага вядомага ў свеце пісьменніка, які пісаў на ідыш на землях Беларусі ў міжваенны час, то не адчуў зацікаўлення. І мы вырашылі з маёй жонкай Веснай самім выдаць кніжку. Весна — музыкант, але мае досвед выдавецкай дзейнасці, а я працаваў у канцы 1980-х у выдавецтве «Мастацкая літаратура». Мы выдалі першую кнігу ў 2018 годзе.

Мая сітуацыя, у адрозненне ад маіх сяброў, якія зараз выдаюць кнігі ў эміграцыі, у тым, што я не з’язджаў з Беларусі, я выехаў з Савецкага Саюза, і гэта было даўно.

Мы пачалі выдаваць Кульбака, але ў Беларусі было складана яго распаўсюджваць, таму пачалі супрацоўнічаць з выдавецтвам «Янушкевіч», выдалі разам некалькі кніг.

— Якая цяпер канцэпцыя ў вашага выдавецтва?

— Найбольшая частка нашых выданняў — гэта пераклады. Мы запланавалі надрукаваць поўны збор перакладаў Кульбака, засталася толькі адна кніжка.

Цяпер вялікую ўвагу надаем таму, каб пазнаёміць беларусаў з літоўскай літаратурай. Ужо выдалі самыя вядомыя бестселеры, сучасную класіку — «Туўлу» Юргіса Кунчынаса і «Белы саван» Антанаса Шкемы.

Прачытаўшы гэтыя кніжкі, любы беларус можа камунікаваць з нашымі суседзямі на культурныя, літаратурныя тэмы.

Наша місія — пашыраць беларускі свет. Літаратура, якая пісалася на ідыш, — гэта літаратура Беларусі, і нікому, апрача беларусаў, не патрэбная. Кульбак нічый, за ім не стаіць міністэрства культуры нейкай краіны, гэта беларускі аўтар.

— Што ўдалося зрабіць за прамінулы з часу апошняга кірмашу год?

— Мы працягваем адкрываць літоўскую літаратуру. І робім наступны крок — плануем выдаць самую папулярную літоўскую кнігу ХХІ стагоддзя — вялікую эпапею Крысціны Сабалеўскайтэ «Silva rerum». У ёй апісваецца гісторыя адной сям’і ад канца ХVІІ да канца ХVІІІ стагоддзя. Гэтую эпапею нават цяжка з нечым параўнаць, складзіце разам Сянкевіча і Караткевіча і ўлічыце тое, што напісана яна ў ХХІ стагоддзі жанчынай. Аўтарка жыве ў Лондане і з’яўляецца гісторыкам мастацтва. Гэта наша гісторыя таксама, бо ў 3-4 томе падзеі адбываюцца ў Нясвіжы і Слуцку. Да канца лета выдадзім першыя два тамы.

— Ці выгадны гэта бізнес — выдаваць кнігі? І ці бізнес гэта?

— Кніжкі выдаюцца і прадаюцца, аднак хацелася б, каб іх было б болей. Гэта магло б быць больш-менш нармальным бізнесам, калі б мы былі ў Беларусі.

У Беларусь трапляе невялікі працэнт выдадзеных намі кніг. Так што цяпер працуем на мяжы бізнесу і місіі. Таксама трэба ўлічваць, што пры перакладзе кніг з невялікіх краін можна атрымаць гранты. І гэта добра і правільна, Беларусь — адзіная краіна ў Еўропе, якае не мела і не мае нечага падобнага.

Кнігі выдавецтва «Полацкія лабірынты» на Міжнародным кніжным кірмашы ў Варшаве. Фота: reform.news

Таццяна Нядбай: «Для мяне важныя правы чалавека і фіксацыя сведчанняў нашай эпохі»

Старшыня Беларускага ПЭНа Таццяна Нядбай першую кнігу ў выдавецтве «Полацкія лабірынты» выдала яшчэ ў 2014 годзе, і да 2021-га больш кніг не выходзіла. Цяпер з’явілася неабходнасць працягнуць выдавецкую дзейнасць у эміграцыі.

— Вы чалавек публічны, і складаецца ўражанне, што вельмі заняты. Што стала прычынай стварэння выдавецтва і аднаўлення яго дзейнасці ў эміграцыі?

— Выдавецтва «Полацкія лабірынты» існуе з 2014 года, праўда, тады выйшла толькі адна кніга. А наогул мне прыемна лічыць, што гэта выдавецтва дзейнічае з 862 года — з даты заснавання Полацка. Ідэя яго ў тым, каб сабраць бібліятэку шэдэўраў, скарбаў, якія змаглі б захавацца ў гэтай сітуацыі рэпрэсій і ціску на культуру.

Калі вяртацца да пытання, чаму яно ўзнікла, то так сталася, што ў 2014 годзе здарылася мая кніга, якую я рыхтавала. І мне было прасцей выдаць яе самой, чым супрацоўнічаць з іншымі выдавецтвамі. Былі таксама пытанні цэнзуры і выдавецкага працэсу, бо мне хацелася адмысловую паперу, якой у Беларусі не было. І тады паўсталі «Полацкія лабірынты».

— Гэта было ў Беларусі?

— Кніга друкавалася ў Беларусі, а ISBN на ёй стаяў польскі. А калі я апынулася ў вымушанай эміграцыі, то часам з’яўляліся кніжныя праекты, якімі не было каму заняцца. І я зразумела, калі я не вазьмуся за іх, то больш ніхто не зробіць.

Пры гэтым мая асноўная праца — беларускі ПЭН і супраца з Беларускім домам правоў чалавека, таму на выдавецтва застаецца няшмат часу. Я б нават сказала, што досыць сціплымі тэмпамі ўсё робіцца, у вольны ад асноўнай працы час. Хацелася б гэтаму надаваць больш сілаў. Бо ёсць канцэптуальнае разуменне, але няма магчымасці працаваць сістэмна.

Для мяне выдавецтва — некамерцыйная ініцыятыва, прыбытак ад продажу кніг часам ідзе на нейкія гуманітарныя мэты. Звычайна я знаходжу на выданне кнігі нейкае грантавае фінансаванне, штосьці ўкладаю сваё, бо без гэтага немагчыма. Калі вяртаю сваё, прыбытак ідзе на нейкія важныя мэты.

— Такім чынам, канцэпт вашага выдавецтва, калі можна так сказаць, грунтуецца на адчуванні вострай патрэбы ў нейкім праекце? І няма вызначанага тэматычнага кірунку?

— Вельмі складанага разважаць пра нейкую ідэальную канструкцыю, хутчэй я выдаю тое, што неабходна, і што адпавядае маім каштоўнасцям.

Да чаго я вяду? Калі разважаць пра канцэпцыю, для мяне вельмі важныя правы чалавека і нон-фікшн — фіксацыя сведчанняў нашай эпохі. На гэтых рэчах мне б хацелася найбольш факусавацца. Так з’явіліся кніга Максіма Знака, які сядзіць, Алеся Бяляцкага, які таксама ў турме, але пры гэтым выйшла «Іліяда», якая, на першы погляд, выпадае з гэтага шэрагу, але толькі на першы погляд.

Калі паглядзець на гісторыю «Іліяды», калі згадаць, што сто гадоў таму яна была перакладзеная ў турме Браніславам Тарашкевічам, а пасля гэты пераклад кудысьці знік... А цяпер яна па-новаму перакладзена Лявонам Баршчэўскім са старагрэцкай мовы ў рэкордна кароткі тэрмін. І калі гэты апошні пераклад з’явіўся, то я адчула гонар мець дачыненне да гэтай гісторыі.

Вярнуся да ідэі «Полацкіх лабірынтаў»... Паводле Вацлава Ластоўскага, лабірынты, якія месціліся пад Полацкам (а я веру, што яны там яшчэ ёсць), утрымліваюць скарбы, матэрыяльныя і духоўныя. І калісьці яны стануць даступныя. Для мяне гэтыя скарбы — сведчанні эпохі, бо людзі сыходзяць, не пакідаючы пасля сябе сваіх занатаваных гісторый. Цэнзура вычышчае з публічнай прасторы нашыя скарбы, і мы кожны раз нібыта пачынаем жыццё нанова. Прыходзяць новыя пакаленні і думаюць, што нічога да іх не было. Напрыклад, адбываецца чарговая хваля эміграцыі, і гэтых людзей адсякаюць ад нацыі, іх даробак існуе ў паралельнай рэальнасці, а беларусы ў Беларусі жывуць у іншай. Гэта мая гісторыя: я думала пра гэта, калі для сябе адкрывала даробак паваеннай эміграцыі.

Карацей, я адчуваю патрэбу сабраць усё важнае, істотнае і такім чынам захаваць скарбы «Полацкіх лабірынтаў».