Увечары 7 ліпеня ў Іерусаліме распачаўся IV Міжнародны фестываль Марка Шагала. «Ідэя фэсту замацаваная на тых прынцыпах, якія Марк Шагал, калі быў камісарам па культуры ў Віцебску, распаўсюджваў у сваім творчым коле: абсалютная свабода, аніякага рэгламенту, аніякіх жорсткіх межаў».
Суарганізатарка фестывалю, этнамузыколаг, спявачка, кампазітар, выкладчыца Ірэна Катвіцкая ў інтэрв’ю Budzma. org кажа, што фестываль накіраваны на тое, каб «публіка, аўдыторыя Ізраіля пачула як мага больш пра Беларусь».
«Мы свядома робім акцэнт на беларускай творчасці, на беларускай паэзіі, на беларускіх старажытных спевах, увогуле на нашай мове і культуры. Беларуская культура ў Ізраілі не так і пашырана, скажу шчыра, як у Літве ці Польшчы. Але ў Ізраілі да нашай культуры бачу цікавасць, ёсць ужо свая аўдыторыя, якая вельмі зацікаўленая ў нашых мерапрыемствах», — зазначае Ірэна Катвіцкая.
Фестываль Марка Шагала — гэта не кропкавая акцыя, канцэрт ці імпрэза: «Гэта серыя мерапрыемстваў — канцэрты, лекцыі, прэзентацыі, гэта музыка, танцы. Я там заўсёды спяваю нашы народныя песні — людзі вельмі добра ўспрымаюць гэта. Ідэя фэсту замацаваная на тых прынцыпах, якія Марк Шагал, калі быў камісарам па культуры ў Віцебску, распаўсюджваў у сваім творчым коле, то-бок гэта абсалютная свабода, аніякага рэгламенту, аніякіх жорсткіх межаў. Творчыя асобы прапануюць тое, што яны хочуць зрабіць і паказаць, а арганізатары заўсёды гэта прымаюць. У нас, напрыклад, нават каляндар фэсту ствараецца ў жывым тэмпе: вось вырашылі сёння пра нейкі элемент фестывалю — і праз тыдзень гэта будзе рэалізоўвацца».
Пачатак фестывалю адбыўся на плошчы Марка Шагала, якую адкрыла мэрыя Іерусаліма ў 2017 годзе, тут знаходзіцца ягоны музей і дамы, дзе спыняўся мастак падчас візітаў у Ізраіль, «ён тут жыў, пісаў свае карціны, хадзіў на канцэрты, адпачываў і г. д., гэта ягонае месца, дзе, як нам падаецца, вельмі адчуваецца і зараз ягоная прысутнасць».
«7 ліпеня на плошчы (дата, акрамя дня народзінаў Шагала, дык яшчэ і паказвае сувязь з беларускім Купаллем) сустрэліся, агледзелі карціны сучасных мастакоў, потым працягнулі ў музеі Марка Шагала. Акрамя наведвання экспазіцыі, быў паказ дакументальнай стужкі пра генія. Завяршылі вечарынай з размовамі, віном, песнямі. А 14 ліпеня працягнем фэст і музыкай, і паэзіяй. Буду спяваць беларускія старажытныя песні, думаю, што і не адна — на такіх імпрэзах часта бывае, што я з людзьмі спяваю разам. Плануецца яшчэ некалькі мерапрыемстваў, а на завяршэнне гала-канцэрт беларускіх музыкаў, якія зараз жывуць у Ізраілі», — сказала Ірэна Катвіцкая.
Яна заўважае, што ў Ізраілі літаральна ў кожным горадзе ёсць беларускае зямляцтва:
«Гэтыя суполкі існуюць ужо па 25-30 гадоў, гэта людзі, якія прыехалі з Беларусі і якія хочуць захаваць свае карані, захаваць свае сувязі. І такія супольнасці падтрымлівае мэрыя кожнага ізраільскага горада. Вось мяне запрашалі на выступы ў некалькіх такіх суполках і не толькі ў беларускіх. Паўтара года таму паклікала ўкраінская суполка Іерусаліма на Дзень незалежнасці Украіны. Я вельмі хвалявалася, шчыра скажу... Толькі нядаўна пачалася вайна, а я — з Беларусі, з краіны, якую шмат хто атаясамляе з Расіяй пасля саўдзелу ўлады ў агрэсіі. Але беларускія народныя песні вельмі блізкія ўкраінскаму сэрцу, іх успрымалі вельмі добра, гэта ўжо ўсё са сферы, скажам так, народнай дыпламатыі. Ды і ў самім Ізраілі зараз ідзе вайна, мы ўжо разам з украінцамі разумеем, што вялікая роля Расіі ёсць і ў гэтай вайне таксама. Нас шмат што зараз аб’ядноўвае. І страты таксама. І Беларусь, і Ізраіль — невялікія краіны, пра смерць на вайне праз дзень ведаюць усе. Але мы працягваем наша жыццё. Цікавасць да беларускай мовы, культуры, гісторыі нас аб’ядноўвае».
Беларускі карагод у біблейскім горадзе
Ірэна Катвіцкая зараз жыве ў Ашдодзе, партовым горадзе са старажытнай гісторыяй у 35 кіламетрах ад Сектара Газа.
«У гэтым годзе мэрыя Ашдода звярнулася да мяне з прапановай зрабіць Дзень Беларусі тут. Я паразмаўляла з імі наконт таго, чым зараз ёсць Беларусь. Яны вельмі добра разумеюць сітуацыю, разумеюць, што не можа быць на такім свяце беларускіх дзяржаўных сімвалаў і колераў. Мы нават прапісалі дрэс-код з абавязковым выкарыстаннем белага і чырвонага колераў. Гэты дзень — мы яго назвалі „Беларускі млын“ — адбудзецца прыкладна праз месяц. У мяне ёсць выдатныя аднадумцы — гэта беларускія мастакі, якія гадоў пад 30 як пераехалі ў Ізраіль з Віцебска, — Лілія Паўлава і Павел Сарапеня. Яны тут добра вядомыя — іх карціны зараз ёсць і ў прыватных калекцыях, у галерэях, яны распісваюць вялікія аб’екты. Вось будзем рабіць разам Беларускі дзень у Ашдодзе. Там будзе мая вялікая мультымедыйная прэзентацыя пра Беларусь, бо знаёмства з краінай шмат каму патрэбнае — хтосьці нават не ведае, што ў нас ёсць даўняя гісторыя, што ў нас былі свае замкі ды рыцары, што былі слаўныя перамогі, што быў Статут на нашай мове, свае гербы, свае гарады. Прэзентацыя будзе ісці няспынна на экране, людзі на пляцоўцы будуць папросту бачыць усё вось гэта, чытаць, глядзець».
Ірэна Катвіцкая на «Беларускім млыне» таксама будзе выконваць «беларускія народныя песні ў прыгажэнным беларускім народным строі, які зроблены па арыгінальных узорах з беларускіх музеяў».
«Будзем рабіць майстар-клас па беларускіх традыцыйных ляльках, па саламяных павуках, па выцінанках. Будзе майстар-клас і ад мяне — выбрала купальскія песні для яго, — распавяла Ірэна Катвіцкая. — І вельмі-вельмі арганізатары папрасілі паказаць беларускі карагод. Па маіх разліках, на фэсце будзе пад 200 чалавек, то мы просім усіх далучацца да гэтага карагоду. Трэба аб’ядноўваць энергію!:) І зазначу, што такі карагод будзе ўпершыню ў Ашдодзе, хоць гораду ўжо і 15 тысяч год. І для нас упершыню выпадае такое зладзіць — таму крыху хвалюемся, але, здаецца, тое, што прапануем, будзе цікавым для публікі. Будзе і нацыянальная ежа, у тым ліку, канечне ж, дранікі. З усіх бакоў прадставім нашую культуру».
Паводле творцы, на фэсце ў Ашдодзе будзе і палітычны складнік, «будзем распавядаць пра тое, што было, што зараз адбываецца ў нашай краіне, бо, шчыра кажучы, вельмі шмат людзей нават і не чулі нічога пра гэта».
«Вось мінулы фэст Марка Шагала праходзіў на наступны дзень пасля навіны пра гібель Алеся Пушкіна. І мы рабілі хвіліну маўчання на гэтым вельмі радасным, шматмоўным, жывым фэсце. Але нельга было абмінуць на фэсце, прысвечаным мастаку, тое, што робіць улада з мастакамі ў Беларусі зараз. Калісьці мне ў віцебскім музеі шмат гадоў таму сказалі, што калі б Шагал не з’ехаў адсюль, то ў яго тут не было б не толькі творчасці, але і жыцця таксама. І вось такая трагедыя і адбылася з Алесем Пушкіным. Пасля фестывалю людзі, якія нічога не ведалі пра сучасныя падзеі ў Беларусі, падыходзілі, дзякавалі і зазначалі: „Пра гэта трэба гаварыць“», — распавяла Ірэна Катвіцкая.
«Натхняем адно аднаго і праходзім праз гэты час»
Што да магчымасці не толькі захоўваць беларускую культуру, але і развіваць яе па-за Беларуссю, то Ірэна Катвіцкая не бачыць падстаў для катастрафічнага песімізму: «Я ў Ізраілі жыву больш за чатыры гады. Як вы бачыце, імпэт у мяне не знік, наадварот, з кожным годам мне ўсё больш хочацца рабіць для культуры нашай. Усё больш паплечнікаў, людзей, з якімі я магу рабіць розныя творчыя калабарацыі. Напрыклад, у сакавіку ў Любліне адбылася прэм’ера вялікага прыгожага спектакля „Гукаючы сонца“. Гэта спектакль з танцоркамі з Беларусі і Польшчы з выкарыстаннем беларускіх старажытных абрадаў. Я спявала, а дзяўчаты ў стылістыцы сучаснага танца пераасэнсоўвалі традыцыю. Спектакль прайшоў двойчы, шмат было людзей. Я нават рабіла цыкл лекцый, я ж па асноўнай прафесіі — этнамузыколаг, займалася навукай, пісала дысертацыю, выступала на міжнародных канферэнцыях з тэмай беларускай творчасці, шмат ездзіла ў экспедыцыі, займалася картаграфаваннем і г. д. І ў гэтых спецыяльных этнамузыкалагічных лекцыях тлумачыла сутнасць абрадаў, рытуалаў, як гэта ўсё працуе. І мы зрабілі гэту вялікую класную працу, я ведаю, што яна будзе працягвацца, бо ёсць ужо запрашэнне на іншыя фэсты, і не толькі ў Польшчы».
«Таму мне падаецца, што беларускія мастакі, творцы — яны як кропелькі ртуці, мы прыцягваемся адно да аднаго, сутыкаемся і ў выніку нешта робім. Мы натхняем адно аднаго і праходзім праз гэты час, — кажа Ірэна Катвіцкая. — У каго была гэта інтэнцыя развіваць сваю культуру, то тыя наўрад ці спыняцца. Напрыклад, мае сябры, гурт Irdorath, якія зараз жывуць у Берліне, пасля вызвалення адразу ж аднавілі сябе ў творчасці, перасабралі гурт, пачалі выступаць па ўсёй Еўропе, і робяць гэта неверагодна моцна. Хтосьці, магчыма, і спыніцца — жыццё ў эміграцыі не такое і салодкае, мноства праблем, трэба закрываць нейкія базавыя патрэбы. Але ў каго ёсць гэта інтэнцыя і пэўны прафесійны бэкграўнд, а яшчэ ўдача, прафесійная, ці ўдача з калегамі, аднадумцамі, то ўсё атрымаецца. Пры ўсім сумным і цяжкім я ўсё ж даволі аптымістычна настроеная што да нашай культуры, да беларускасці».
Фота з асабістага архіву Ірэны Катвіцкай
Рыгор Сапежынскі, budzma.org
