Прапануем Вам падборку знакавых датаў на тыдзень. Ёсць за што парадавацца, па чым пасумаваць, пра што задумацца. Кожная дата — кавалачак гісторыі, карысны не толькі як артэфакт мінулага, але і «пасланне ў бутэльцы» для нас сённяшніх.
Чытайце, думайце, рабіце высновы.
27 сакавіка
1851. Нарадзіўся Аляксей Сапуноў
Гэты вядомы беларускі гісторык і краязнавец быў з вёскі Усвяты, што на Віцебшчыне. Акурат гэты рэгіён і даследаваў навуковец цягам жыцця.
Сапуноў скончыў Віцебскую гімназію, пасля вучыўся ў Пецярбургскім універсітэце, меў званне прафесара. Ён быў непасрэдным удзельнікам стварэння Віцебскага царкоўна-археалагічнага музея і Віцебскай вучонай архіўнай камісіі.
Выявіў і зрабіў палеаграфічныя апісанні рукапісных помнікаў, апісаў Барысавы камяні, архівы Віцебшчыны, Магілёўшчыны і Мінска. Галоўная яго праца — зборнік дакументаў «Витебская старина», які публікаваўся ў 1883–1888 гадах.
Важнай асаблівасцю «Витебской старины» з’яўляецца вялікая колькасць разнастайных высакаякасных ілюстрацый і факсіміле, якія ўключаны ў тэкст. Гэтая праца па узроўні аздаблення не мела аналагаў на свой час.
Пайшоў з жыцця Аляксей Сапуноў у 1924 годзе.
28 сакавіка
1867. Нарадзілася Стэфаніда Секяржыцкая
Стэфа Секяржыцкая, у дзявоцтве Мякота — гэта родная сястра маці Максіма Багдановіча, якая адыграла даволі важную ролю ў жыцці паэта.
Рэч у тым, што ў 1895 годзе сям’я Багдановічаў прыехала ў вёску Вяззе пад Асіповічамі, дзе ў той час і жыла цётка Максіма разам з мужам і дзецьмі. Чатырохгадовы хлопчык тады ўпершыню на свае вочы пабачыў жыццё беларускай вёскі — да гэтага ён разам з бацькам і маці жыў у горадзе.
Безумоўна, што тая вандроўка аказала істотны ўплыў на свядомасць будучага паэта. Бо, як вядома, асоба фармуецца ў даволі раннім узросце. А ўсе веды атрыманыя намі ў юнацтве і сталым жыцці толькі фармуюць той «каркас», што складаецца ў дзяцінстве. Гульні з мясцовымі дзецьмі, вясковы побыт, жывая беларуская мова не маглі не адкласціся ў памяці.
Пазнейшыя прыезды Багдановіча ў Беларусь толькі ўзмоцняць яго выбар на карысць беларушчыны.
29 сакавіка
1963. Нарадзіўся Сяргей Гумілеўскі
З’явіўся на свет у сям’і вядомага беларускага скульптара Льва Гумілеўскага. У 1987 годзе скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут. З 1994 па 1997 гады стажыраваўся ў творчых акадэмічных майстэрнях.
Дэбютаваў у якасці адметнага майстра яшчэ ў 1983 годзе. Працуе ў манументальнай і станкавай скульптуры. Стварае скульптурныя вобразы-станы, якія паказваюць узнёслыя настроі чалавечай душы. З пачатку 1990-х гадоў працуе разам з бацькам.
Найбольш знакамітыя працы Гумілеўскіх — гэта помнікі Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу ў Бабруйску, Францішку Багушэвічу ў Смаргоні, Вацлаву Ластоўскаму ў Глыбокім, алея бюстаў дзеячаў культуры ў Нясвіжы, кампазіцыя «Балет» побач з Оперным тэатрам у Мінску.
Творчы тандэм бацькі і сына зрабіў значны ўнёсак у развіццё беларускага выяўленчага мастацтва апошніх дзесяцігоддзяў. Разам з тым кожны з іх мае свае асаблівасці.
30 сакавіка
1689. Казімір Лышчынскі пакараны смерцю
Вальнадумец і матэрыяліст з нашай Берасцейшчыны, якога часцяком параўноўваюць з Джардана Бруна, напісаў трактат з красамоўнай назвай «Аб неіснаванні бога», за што і зазнаў пераслед.
Пакаранне смерцю на плошчы Старога мяста ў Варшаве было публічным: назіраць за пакутамі мысляра сабраўся шматтысячны натоўп. Паводле сведчанняў, Лышчынскі мужна сустрэў сваю смерць і годна трываў усе пакуты. Яго знявечанае цела спалілі ўжо за горадам, а попелам стрэлілі з гарматы.
Дом, дзе ён жыў і стварыў свой трактат, падлягаў не толькі канфіскацыі, але і разбурэнню. Такім высокім быў кошт за пяць сотняў старонак трактату. Бо нават Папа Рымскі, які сачыў за справай Лышчынскага, назваў кару за смелыя думкі даволі жорсткай.
І тым не менш думкі, якія асмеліўся агучыць Лышчынскі ў сваёй працы, трапілі з Рэчы Паспалітай у еўрапейскія краіны. Аб яго ідэях пісалі ў Германіі, Францыі, Швецыі, Італіі і іншых краінах, яны паспрыялі развіццю матэрыялізму і асветніцтва.
31 сакавіка
1785. Памёр Антоній Тызенгаўз
Ці не самы вядомы з вялікалітоўскіх мецэнатаў нарадзіўся ў 1733 годзе ў Наваельні ў шляхецкай сям’і і меў нямецкае паходжанне. Ён быў нашчадкам перасяленцаў з Лівоніі, якія аселі ў Беларусі.
Атрымаў добрую адукацыю, але яшчэ з юнацкага ўзросту вылучаўся на фоне астатніх неўтаймаваным характарам. У час вучобы ў Віленскай езуіцкай школе праявіў сябе як чалавек, што мае адметны розум, некантраляваную энергію і рашучасць, але разам з тым нецярпімасць да іншадумства. Неверагодна, але факт: малады Антоній Тызенгаўз не любіў чытаць кніг.
Ягоная дзяржаўная і палітычная кар’ера пайшла ўгару пасля таго, як у 1764 годзе правіцелем Рэчы Паспалітай стаў Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, з якім Антоній Тызенгаўз сябраваў яшчэ з юнацкіх гадоў. Ён зрабіў яго гарадзенскім старостам, галоўным падскарбіем літоўскім і кіраўніком вялікакняжацкіх эканомій.
Энергічнае рэфармаванне, якое праводзіў Тызенгаўз найперш у Гародні, было сустрэта варожа ў суседніх дзяржавах. Яны шляхам інтрыгаў дамагліся таго, каб ён страціў усе свае пасады і старасць сустрэў у беднасці і адзіноце.
1 красавіка
1548. Памёр Жыгімонт I Стары
Гэты вялікі князь літоўскі і кароль польскі, які нарадзіўся ў 1467 годзе, быў пятым сынам Казіміра Ягелончыка і ўнукам Ягайлы.
У сваёй палітыцы імкнуўся да асцярожнасці і абачлівасці, але абставіны складваліся так, што раз за разам супраць яго ўздымаліся мецяжы і паўстанні. Першым такім было паўстанне Міхала Глінскага, якое адбылося ў 1508 годзе. Другое здарылася ўжо ў 1530-х і мела назву Курыная вайна.
Таксама цяжкім момантам было аднаўленне асабістай уніі з Польшчай: уладару даводзілася шмат часу праводзіць у суседняй дзяржаве, таму у 1520-я гады фактычна Вялікім Княствам Літоўскім кіраваў Альбрэхт Гаштольт разам з паплечнікамі, які быў з 1522 года віленскім ваяводам і канцлерам ВКЛ.
Пры Жыгімонце ўзмацнілася роля жанчыны ў палітыцы. Ягоная жонка Бона Сфорца, якая праявіла сябе і на асабістай, і на грамадскай глебе. Гэта яна дамаглася, каб яе сына, Жыгімонта Аўгуста, каранавалі яшчэ пры жывым бацьку. І яна ж катэгарычна не прыняла яго выбар — Барбару Радзівіл — і ўсяляк імкнулася разлучыць пару.
Жыгімонт I Стары імкнуўся да ўмацавання дзяржавы. Пры ім быў выданы Першы Статут ВКЛ 1529 года. А з Прагі ў Вільню перабраўся Францыск Скарына, якому правіцель выдаў дзве ахоўныя граматы.
2 красавіка
1832. Нарадзіўся Павел Баброўскі
Гэты генерал расійскага войска, сенатар, гісторык і этнограф паходзіў са шляхецкага роду. Нарадзіўся ў маёнтку Вака пад Вільняй у сям’і прафесара Віленскага ўніверсітэта. Бацька рана пайшоў з жыцця, таму выхаваннем і адукацыяй займаўся дзядзька — вядомы вучоны-славіст Міхаіл Баброўскі.
Вучыўся ў Полацкім кадэцкім корпусе, а потым яшчэ ў некалькіх навучальных установах. У тым ліку і Ваеннай акадэміі Генштаба. Браў удзел у 1853–1854 гадах у вайне з Турцыяй. У 1860-х гадах знаходзіўся на штабных пасадах. Праводзіў рэформы. Цягам жыцця зрабіў сабе добрую кар’еру, стаўшы генералам ад інфантэрыі — гэта вышэйшы генеральскі чын у пяхотных войсках Расійскай імперыі.
Павел Баброўскі — аўтар сотні прац па гісторыі Гарадзеншчыны, найбольш вядомая з якіх «Матэрыялы для геаграфіі і статыстыкі Расіі, сабраныя афіцэрамі Генеральнага штаба. Гродзенская губерня» 1863 года. У ёй сабраны матэрыялы па гісторыі гарадоў, прамысловасці, сельскай гаспадаркі і іншыя цікавосткі. Вывучаў таксама гісторыю летапісаў, ваеннай справы, права, царквы.
Пахаваны ў маёнтку Макулі каля горада Зарасай у Літве.
