15 верасня ў Беларусі святкуецца Дзень бібліятэкара. Кампанія “Будзьма беларусамі!” папрасіла бібліятэкара з больш як дваццацігадовым стажам, які меў просьбу не называць яго, напісаць эсэ пра тое, як выглядаюць будні бібліятэк і ці ёсць будучыня ў папяровай кнігі.

Мая бібліятэка… Я працую ў ёй ужо многа гадоў. Я такая старая, што памятаю натоўп студэнтаў на ганку за гадзіну да адкрыцця падчас сесіі. Чэргі на абанеменце і ўсе занятыя месцы ў чытальні.  Велізарныя пачкі новай літаратуры, стосы часопісаў і свежых газет. Літаратурныя гасцёўні, у якіх бралі ўдзел вядомыя пісьменнікі і журналісты. Вечарыны, на якіх выступалі знакамітыя акторы і музыкі.

15 верасня – Дзень бібліятэк! (Паштоўка Лявона Вольскага)

Чытачоў было многа. Вельмі многа. Да нас прыходзілі школьнікі і студэнты, працоўныя і пенсіянеры і, безумоўна, інтэлігенцыя – наш асноўны кантынгент. Шмат было вар’ятаў. Яны ў асноўным прыходзілі чамусьці ў суботы і бавілі ў нас час да закрыцця. З таго часу бібліятэкі страцілі большую колькасць чытачоў, але вар’яты засталіся. Першымі карыстацца інтэрнэтам пачалі навукоўцы і студэнты. Працоўным стала не да бібліятэкі – трэба было зарабляць грошы, а гэта рабілася ўсё складаней. Да і ў продажы з’явілася процьма танных дэтэктываў і баевікоў. Дзеці прыходзяць у асноўным тыя, каму дома забараняюць многа гуляць у камп’ютарныя ігры. Не, школьную праграму ніхто не адмяняў, а дамашнія бібліятэкі канчаткова выйшлі з моды, таму вучні цягнуцца ў бібліятэку па праграмную літаратуру кшталту “Сын Палкана” ці “Бабушка-сялянка”.

А раней да нас звярталіся ў розных складаных жыццёвых сітуацыях. Я не кажу пра выкарыстанне літаратуры для навуковых даследаванняў ці напісання дыпломаў. Былі нашмат больш сур’ёзныя запыты. Напрыклад, інтэлігентны мужчына прыйшоў у пошуках дапаможніка па анатоміі курыцы. Жонка паехала на адпачынак, а калі небарака зусім згаладаў, ён здабыў сабе замарожанае кураня. Што з ім далей рабіць, мужчына не ведаў, інтэрнэту яшчэ не было, і ён рушыў у адзіна правільным кірунку – у бібліятэку… Навучэнка тэхнікума прасіла падабраць ёй літаратуру для сачынення на тэму “Мая мама”. Ну, ёй і інтэрнэт наўрад ці дапамог бы… А гэтыя незлічоныя запыты зялёнай, чырвонай, блакітнай, вялікай, маленькай, тоўстай, крыху парванай кнігі знаёмы бібліятэкарам усяго свету. Заўважце, тут гаворка ідзе пра нармальных чытачоў. Людзі з “адхіленнямі ў псіхічным развіцці” ідуць да нас цугам. Магчыма, бібліятэка – ці не адзінае месца, дзе яны пачуваюцца паўнапраўнымі членамі грамадства. З імі цяжка. Асабліва з тымі, хто пакутуе на манію пераследу ці актыўна змагаецца за чысціню нораваў. Першым нельга задаваць ніякіх пытанняў, пачынаючы з іх прозвішча і роду заняткаў. Пры тым, што запіс у бібліятэку ніхто яшчэ не адмяняў. Нават глядзець на іх непажадана – мы часта робімся агентамі таямнічых структур, якія на іх палююць… Другія вышукваюць “парнаграфію” нават на вокладках часопіса “Гаспадыня і сялянка” і тады ўжо пішуць скаргі ва ўсе інстанцыі. Але гэта нашы чытачы, і мы імкнёмся выконваць усе самыя непрадказальныя запыты.

Раней бібліятэка была месцам, дзе працавалі, сустракаліся сябры, прызначалі спатканні. Фраза “Я пайшоў у бібліятэку” не была жартам, а рэальна азначала, што чалавек туды пайшоў. Ці не туды, але гэта была паважлівая прычына… Цяпер у нас пуставата. Людзям не трэба перапісваць ці вырываць старонкі з кніг – ёсць ксераксы, сканеры. Старонкі, канечне, рвуць, але не ў такім маштабе. (Адна бібліятэка ў Нямеччыне высветліла, што лісты з кніг выразаюць пераважна студэнты юрыдычнага і тэалагічнага факультэтаў. Адным, відаць, закон дазваляе, другім Бог дапамагае.) Для сустрэч і спатканняў цяпер існуе мноства больш камфортных месцаў. Каб прачытаць кнігу, цяпер не трэба кудысьці ісці, запісвацца, потым слухаць тэлефонныя званкі супрацоўнікаў з прапановаю вярнуць літаратуру…

Знайсці ў інтэрнэце літаратурную навінку значна прасцей, чым у бібліятэцы. Мы не маем значнай часткі таго, што must have. Дарэчы, так і не маем дапаможніка па анатоміі курыцы. Асноўны кантынгент чытачоў – школьнікі і пенсіянеры. Іх у асноўным задавальняюць нашы фонды, нашы адрамантаваныя ўтульныя памяшканні, нашы адносіны. Мы ладзім вечарыны і канцэрты. Знаныя акторы і музыкі цяпер бясплатна не выступаюць, але самадзейныя калектывы так добра ладзяць свае імпрэзы, што збіраюць поўныя залы. Да таго ж студэнты тэатральных і музычных устаноў з задавальненнем “абкатваюць” у нас свае курсавыя і дыпломныя. Мы праводзім майстар-класы, гасцёўні, выставы, электронныя прэзентацыі. Для тых, хто бавіць час у сеціве, ладзім віртуальныя выставы. Людзі пачынаюць звязвацца  з намі па інтэрнэце, шукаць літаратуру ў электронных каталогах, адсочваць планы нашых мерапрыемстваў.

Кадр з фільма “Імя ружы”

Казаць пра адміранне бібліятэк нельга. Колькі скаргаў мы чулі  з нагоды таго, што не працуем з сямі раніцы (да дванаццаці ночы, першага студзеня і т.д.). А колькі падзяк за тое, што бібліятэкі адчыненыя ў выходныя дні і не маюць перапынку на абед. Мы захаваем свой статус у грамадстве, магчыма, зменім некаторыя формы дзейнасці, але застанемся. Людзі вернуцца і да звычайных кніг, як вяртаюцца ад электронных носьбітаў музыкі да вінілавых кружэлак. На гэта патрэбны час, але мы існуем ужо чатыры з паловаю тысячагоддзі. Мы пачакаем. Мы пачакаем вас!