У Беларускім моладзевым хабе ў Варшаве 18 жніўня прэзентавалі кнігу «ПП» пра Плошчу Перамен. У ёй сабраныя фота журналіста і жыхара аднаго з самых пратэсных двароў Мінска Яўгенія Атцецкага, а таксама расповеды яго суседзяў. З выдання можна даведацца, напрыклад, як жыхары Плошчы Перамен спачатку хацелі змясціць выявы дыджэяў у іншым месцы, а Рамана Бандарэнку прынялі за ціхара.
У кнігу ўвайшлі фота, якія Яўген Атцецкі зрабіў у сваім мінскім двары на вуліцы Чарвякова з 20 жніўня 2020-га да 8 мая 2021-га года. Гэты двор увайшоў у гісторыю беларускіх пратэстаў як Плошча Перамен, бо жыхары зрабілі там мурал з выявай «дыджэяў Перамен» Уладзіслава Сакалоўскага і Кірыла Галанава. Хлопцы былі гукарэжысёрамі на праўладным мітынгу 6-га жніўня 2020-га года і на знак пратэсту пусцілі там кампазіцыю Віктара Цоя «Перемен». Мурал на вуліцы Чарвякова супрацоўнікі ЖЭС нішчылі больш за 20 разоў, і больш за 20 разоў жыхары яго аднаўлялі. Калі-небудзь выява застанецца канчаткова, а пакуль — чакаем перамен.
Укладаннем тэкстаў для кнігі займалася журналістка Алеся Песенка. Інтэрв’ю з жыхарамі Плошчы Перамен пачалі збіраць у лютым 2021-га. «Тыя словы, што людзі казалі тады — яны былі шчырымі, яны былі дастаткова вострымі, і людзі не цэнзуравалі сябе ў той ступені, як яны, на жаль, робяць гэта цяпер... Мы сутыкнуліся з гэтым на апошняй стадыі рэдактуры тэкстаў, калі пачалі ўзгадняць іх з героямі. Мы пабачылі, што многія з іх хочуць перапісаць ранейшыя тэксты», — распавядаў Яўгені Атцецкі на прэзентацыі ў Варшаве. Праца над праектам вялася з канца 2020-га, больш за год. На пачатку вайны ва Украіне зрабілі паўзу, а потым неўзабаве скончылі працу над кнігай. Яўгена вайна заспела ў Кіеве, на другі дзень ён выехаў у Львоў, дзе жыве дасюль.
Злева направа — рэдактарка тэкстаў у кнізе Алеся Песенка, фатограф Яўген Атцецкі, дызайнерка Меліна Уілсан, перакладчык.
У Алесі звязана з Плошчай Перамен уласная гісторыя: 15-га лістапада 2020-га яна прыйшла туды на акцыю памяці Рамана Бандарэнкі і Аляксандра Тарайкоўскага, якую разагналі сілавікі, і цэлую ноч хавалася ў кватэры незнаёмага ёй да таго дня чалавека разам з яго сябрам і сяброўкай. «Калі я пачала працаваць з інтэрв’ю для кнігі, то ў іншых жыхарах Плошчы Перамен я нібы пазнала сваіх выратавальнікаў, якія пусцілі мяне ў кватэру, хаця гэта былі не яны. Гэтых людзей аб’ядноўвалі агульныя каштоўнасці салідарнасці, падтрымкі і гатоўнасці абараняць сваю маёмасць, двор і свае правы...
Мне здаецца, што Плошча Перамен паказала нам новы тып сацыяльнага, і ён быў уласцівы не толькі ёй. Мне здаецца, што такім дваром мог быць любы двор, але так выйшла, што менавіта гэты двор стаў сімвалам... Мне здаецца, што падобнымі дварамі, супольнасцямі і вызначаецца вобраз будучай Беларусі. Я веру, што ён нікуды не знік».
І сапраўды, пратэсных двароў у Мінску і па ўсёй Беларусі шмат. Жыхары кожнага могуць падзяліцца цікавымі гісторыямі. Нават выява дыджэяў магла б упрыгожваць іншае месца, як можна даведацца з кнігі. Вось фрагмент расповеда Яна, які разам з сябрамі стварыў першы мурал: «Мы дамовіліся сустрэцца а пятай ранку ў парку ля кінатэатра «Кіеў», літаральна за 300 метраў ад месца, дзе пару дзён таму міліцыя затрымала дыджэяў... Хлопцы прынеслі клей і інструменты. Я падрыхтаваў друк мурала... Усё адразу пайшло не паводле плана... Я заўважыў мянтоўскую машыну... Мы кінуліся ўрассыпную... Аказалася, што хлопцы далі дзёру з намочаным клеем трохметровым прынтам у руках. Яны беглі, а раздрукаваныя дыджэі за імі луналі, як сцягі. Гэтак мы па кустах і дабраліся да сябе ў двор на Смаргоўскі тракт. Ідэя наляпіць мурал на сцяну дваровай будкі прыйшла спантанна... Хто тады мог уявіць, якая гісторыя закруціцца вакол гэтай сцяны».
Меліна Уілсан, дызайнерка кнігі, цікавіцца маленькімі гісторыямі, якія расказваюць пра нешта большае. На прэзентацыі яна адзначыла: асаблівасць такіх праектаў, як «ПП» — што фатограф належыць да асяродку, з якім працуе, знаходзіцца па абодва бакі камеры: і ўдзельнічае ў падзеях, і здымае іх.
Кніга прысвечана памяці Рамана Бандарэнкі, на якога напалі на Плошчы Перамен 11-га лістапада. На наступны дзень ён памёр. «На вялікі жаль, гісторыя Плошчы Перамен — гэта не толькі гісторыя салідарнасці, радасці і барацьбы, гэта яшчэ і вялікая трагедыя. Мы памятаем не толькі пра Сцяпана Латыпава, пра іншых людзей, якіх затрымлівалі і затрымліваюць цяпер, і ім таксама прысвячаем гэту кнігу» — казаў Яўген Атцецкі на прэзентацыі.
Алеся Песенка разважала: «Мне здаецца, што на нашых вачох мінулае губляе колеры. Ужо цяпер мы бачым, што не толькі дзяржаўныя тэлеканалы мяняюць мінулае ў сваіх рэпартажах, але нават частка дэмакратычна арыентаваных людзей пачынае абясцэньваць і па-новаму тлумачыць тое, што адбывалася ў 2020-м годзе. Я не думаю, што гэта кепска, гэта проста ўласцівасці чалавечай памяці. Таму заўсёды вельмі істотна памятаць, што мы на самай справе тады перажывалі і рабілі».
Злева направа — жыхарка Плошчы Перамен Дзіяна, рэдактарка тэкстаў у кнізе Алеся Песенка, сястра Рамана Бандарэнкі Вольга
На прэзентацыі ў Варшаве выступіла сястра Рамана Бандарэнкі Вольга. Яна распавяла, што ўпершыню трапіла на Плошчу Перамен 31 кастрычніка, незадоўга да здарэння з братам, бо Раман шмат расказваў пра гэтае месца. Дваровая супольнасць для яго была як другая сям’я. Ён знайшоў там сяброў і магчымасць рэалізаваць сябе. Некалькі гадоў Раман працаваў на не вельмі цікавай для яго пасадзе ў краме, і гэта яго непакоіла. 11 лістапада, у дзень нападу на яго, Раман здаў усе справы на працы і звольніўся. Ужо меў дамоўленасць з фірмай, якая распрацоўвае камп’ютарныя гульні. Яго гатовыя былі ўзяць туды мастаком. Хлопец вельмі доўга пра гэта марыў, і вось калі яго жыццё павярнулася да лепшага, ён яго страціў...
З кнігі можна даведацца, як суседзі спачатку выдалілі Рамана Бандарэнку з раённага чата за тое, што той раней служыў у спецназе, але потым вярнулі. А раз нават прынялі яго за ціхара. Вось фрагмент расповеду жыхаркі Плошчы Перамен Дзі: «У пачатку верасня мы з суседзямі стаялі на Плошчы, і нехта скінуў у чат фота Ромы, маўляў, гэта ціхар. Я кажу суседцы: «Быццам бы ціхар побач з намі». А яна да яго пайшла і проста спытала: «Ты ціхар?» Ён стаіць — вочы па пяць капеек: «Не, я Ромка!» Ён быў адзін, апрануты ў сваю чорную байку. Заўсёды з капюшонам на галаве. Рома звычайна адасоблена трымаўся...»
На прэзентацыі выступіла таксама жыхарка Плошчы Перамен Дзіяна. Яна распавяла, што пасля забойства Рамана ў іх двары паўгода стаяў патруль міліцыі. Паўгода яны з суседзямі чакалі магчымасці аднавіць мурал, на знак салідарнасці са Сцяпанам Латыпавым і ў памяць аб Рамане Бандарэнку. І 8 мая 2021-га года ў іх гэта атрымалася.
Здымак ад 8-га мая 2021-га года — апошні ў кнізе.
Сястра Рамана Бандарэнкі Вольга казала на прэзентацыі: «Плошча Перамен — гэта для мяне не толькі асобныя людзі, з якімі пасля падзей лістапада 2020-га я пазнаёмілася асабіста, гэта для мяне ўся Беларусь. Там жывуць звычайныя беларусы... Хоць Рома і мой брат, я разумею, што Рома — гэта кожны з нас... І кожны з нас павінен рабіць усё, што можа... каб прынесеныя ахвяры былі недарэмнымі».
Алеся Песенка падзялілася ўспамінамі: «Можа быць, цяпер здаецца, што мы пацярпелі паразу і нам вельмі горка. Але... горыч паразы — гэта ў 2010 годзе лезці праз агароджу дзіцячага садка на вуліцы Калектарнай, ратуючыся ад светлашумавых гранат, бегчы ад АМАП-у па слізкіх парапетах плошчы Незалежнасці, а назаўтра пабачыць, што ўся краіна маўчыць, нібы гэтага і не было... А цяпер нас большасць, а іх купка, і самае прыемнае — што яны пра гэта ведаюць... Мы часта чуем, што не даціснулі. Але мне здаецца, што па-сапраўднаму мы ўпершыню толькі націснулі ў 2020 годзе».
Кніга — частка комплекснага праекта. Таксама праходзяць выставы, працуе сайт.
Алена Ляшкевіч, budzma.org
