Найлепшыя кнігі трапілі да мяне выпадкова. Добра памятаю, як пазнаёмілася з Хорхе Луісам Борхесам. На чыгуначным вакзале ў Оршы. Сярод разнастайнага стракатага таннага чытва, што вывалілася на кніжныя прылаўкі ў 90-я, неяк паасобку масціўся па-манаску чорны том з залатымі літарамі БОРХЕС на карэньчыку. І ні назвы інтрыгоўнай, ні голай бабы на вокладцы. Борхес і досыць. “Імя ружы” Умбэрта Эка і тое з голай бабай тады выйшла. А Борхес неяк дзівам пазбег — таму і купіла, напэўна. Адразу кніга зрабілася настольнай дзякуючы адной чароўнай асаблівасці: колькі б ні раскрывала яе наўздагад — кожны раз на незнаёмым месцы. Дарэчы, у Борхеса ёсць менавіта на гэтую тэму апавяданне, пра чароўную кнігу, дзе ніколі не знойдзеш прачытаны аднойчы аповед. І цяпер, калі хацела адшукаць навелу пра Дон Кіхота, дзе аўтар кажа, што ў рамане Сервантэса ні разу не ідзе дождж, канечне, яе не знайшла. А між іншым, гісторыя пра дождж, які не ідзе, крыху змяніла маё жыццё.
Дык вось, даведаўшыся пра тое, паўтаруся, што дождж не ідзе, я вырашыла праверыць. А ці праўда? Безумоўна, я Борхесу давярала. І ўсё ж цікава было пераканацца самой.
О, што за нудота першы том “Дон Кіхота”! Абрыдла мне кніга страшэнна, за год чытаная выключна ў прыбіральні — прабачце за інтымную падрабязнасць. Нічога не памятаю з тэксту, але… Дождж ідзе! Ідзе! Узнагародай за пакуты дождж, напэўна, і пайшоў. Радасць не мела краёў! Добра, што Борхес на той час даўно памёр, а то б я знайшла магчымасць засмуціць чалавека, паведаміўшы пра памылку. Але хутчэй за ўсё, як сапраўдны кніжнік, ён узрадаваўся б удакладненню.
Карацей, я сваю справу зрабіла і, уздыхнуўшы з палёгкай, том запхнула на месца, каб не вяртацца да Сервантэса ніколі. Але праз некаторы час пацягнулася рука зноўку да чорнага зборніка борхесаўскага. Выпадкова, як заўсёды, трапляю на выпадковую нечытаную раней старонку. І што я бачу? Найлепшая кніга ў свеце, аказваецца, для сляпога майго ўлюбёнага пісьменніка — ДРУГІ ТОМ “Дон Кіхота”! Яшчэ таўсцейшы за першы. Ах ты халера! Тут ніякія нервы не вытрымаюць. І я — прабач, Борхес — плюнула і не паслухалася. Не стала чытаць. Але раз-пораз вярталася думкамі да нечага быццам недаробленага ў жыцці.
Праз больш чым 10 гадоў трапляю ў Партугалію. І ў муніцыпальнай бібліятэцы невялікага курортнага горада з 10 кніжак на рускай мове, якія ўсе, як на злосць, я прачытала перад вандроўкай (“Ганна Карэніна”, “Хаджэнне па пакутах”, “Майстар і Маргарыта”, “Вайна і мір”) некранутая толькі другая частка “Дон Кіхота”. Нічога іншага не заставалася, як узяць і крануць. Літаральна з першых радкоў я зразумела, чаму Борхес так любіў яе: гэта самая смешная кніга з усіх, што давялося прачытаць. Яна ніякі не другі том, а менавіта асобная, самадастатковая рэч. Нават больш смешная, чым “Швейк” і “ Трое ў лодцы” разам узятыя. І пажадана чытаць услых, нават калі няма слухача. Гэта неістотна. Мы з Борхесам настойліва раім.
Наступная дзіўная кніжная гісторыя, звязаная са згаданай вышэй “Ганнай Карэнінай”, пачалася ў самы нязручны час для чытва, адразу пасля радзільні. Адно толькі жаданне ў стане выхавання немаўляці — спаць. І вось я, калі ўжо дарвуся да кнігі, праз некалькі хвілін засынаю. Такім чынам, у паўсне даведалася, што галоўная гераіня сама перарабляла старыя сукенкі, якія выйшлі з моды, у новыя:
ЧИТАЯ АННУ КАРЕНИНУ В 1991 ГОДУ
После роддома
я едва не задохнулась
страшно вспомнить
некогда было дышать
я и дышать почти перестала
вся зеленая от недосыпания
березы качали змеиными прядями — спи
Анна Каренина прямо внутри страницы
раскладывала иголки нитки
украшала новые платья
старыми кружевами
произносила с нажимом:
— Надо гнать из себя железо гнуть под себя ноги
изгибаться под прессом тоски
следить за модой.
Пазней я спрабавала знайсці гэты ўрывак у кнізе. Дарма. Можа, трапляўся скарочаны варыянт рамана? Але кожнае перачытванне ў пошуках Ганны-швачкі натхняла на новы верш.
Трэцяя сустрэча з надзвычайнай кнігай адбылася ў Цэнтральнай кнігарні Мінска. “Ада, альбо Эраціяда” Уладзіміра Набокава каштавала шмат даражэй, чым я магла заплаціць. Падаецца, не толькі ў мяне як чытача было крытычнае грашовае становішча, бо, хаця “Ада” і была ў адзіным асобніку, ніхто яе не купляў доўгі-доўгі час. І кожны раз прыязджаючы ў Мінск, я наведвала “Аду” (дарэчы, так звалі адну з маіх прабабуляў — Адэлаідай, калі дакладна, і гэты факт яшчэ мацней прыцягваў да недаступнай кнігі). Прыдумала ж сабе гадаць па Адзе: старонка, радок. І заўсёды выпадала тое, што адбудзецца ў хуткім часе. Я дакладна не памятаю ўсіх адказаў Адзіных. Толькі адзін. У той гістарычны дзень мы зайшліся ў кнігарню ўтрох з маёй добрай, яшчэ школьнай, сяброўкай О. і яе дачкой, таксама добрай маленькай сяброўкай. Як заўсёды, я падалася гадаць, пакуль мае спадарожніцы блукалі па краме.
Гартаю кніжку. Чытаю:
“Я хочу сказать только, что это был красивый мальчик испано-ирландского происхождения, темноволосый и бледный”.
Я перапісала радок на выпадковы абрывак паперы (не разумею, якім чынам запіска маленькая захавалася). Сяброўкам не паказвала, усяму свой час. І накіраваліся мы ў найбліжэйшы кафетэрый. Раптам прысаджваецца за суседні столік чарнявы, буйнакучаравы хлопец нетутэйшай прыгажосці з бледным тварам, з па-ірландску квадратным падбародкам! І пачынае з кімсьці, хто быў да нас спінай, размаўляць па-іспанску! Тут я і дастаю з кішэні гаданне. Мае спадарожніцы ад нечаканасці ажно войкнулі.
А праз некаторы час я атрымала “Аду” ў падарунак на дзень народзін. Менавіта ад іх — сведак дзіва ў кавярні. Сказаць папраўдзе, шкадую, што “Ада” не засталася ў кнігарні. Бо пасля таго як я яе прачытала, яна страціла сваю чароўную якасць. Напэўна, некаторыя чароўныя кнігі не прызначаныя для індывідуальнага карыстання. Аднесці хіба ў бібліятэку з папярэджваннем: не чытаць, адно толькі гадаць, не адыходзячыся ад паліцы?
Таня Скарынкіна