Што рабіць, калі тэндэнцыі зьнішчэньня беларускага нацыянальнага праекта ў Беларусі штораз мацнеюць? Сваімі думкамі на гэты конт дзеліцца Святлана Курс.

Святлана Курс

Цэмэнтаваньне капіляраў беларушчыны

Мае прыватныя роздумы цяпер скіраваныя на тое, як можна сцаліць наш нацыянальны праект у сытуацыі, калі акупацыйная адміністрацыя стараецца выцесьніць яго зь Беларусі — у любым выглядзе, часам нават падмяняючы факльклёр на расейскі — беларускі нацыянальны касьцюм на крывавароткі і какошнікі-антывошнікі, а нашыя традыцыйныя сьвяты — на Пятроў з Хаўроньнямі. 

Замест нацыянальнага касцюма — какошнікі і крывароткі. Малюнак Андруся Такінданга

Жывучы за мяжою, мы зь некаторым адчаем назіраем прымітывізацыю сацыяльнага і культурнага жыцьця ў рэгіёнах — да прыкладу, загалоўкі раёнак немагчыма чытаць без пякучай жаласьці і сьмеху. 

Улетку 2024 г. тэндэнцыі зьнішчэньня беларускага нацыянальнага праекта ў Беларусі толькі мацнелі. 

Таталітарызм, закупорыўшы вены ды артэрыі нацыянальнага арганізму, узяўся за цэмэнтаваньне капіляраў.

Татальны кантроль і патрабаваньне ляяльнасьці ва ўсіх сферах

Улада патрабуе ляяльнасьці ад усіх прафесійных і сацыяльных груп: гэтак, узмацніліся патрабаваньні да натарыюсаў, гідаў-экскурсаводаў-перакладчыкаў. Цяпер і тыя, і іншыя павінны арыентавацца на дзяржаўныя патрабаваньні, а не на сваю прафэсійную этыку. Адбываецца скажэньне сутнасьці гэтых прафэсій — як скажоная сутнасьць амаль усіх прафэсій і заняткаў у краіне, што вядзе да дэградацыі і сацыяльнай шызафрэніі.

Узмацняецца кантроль над выпускнікамі ВНУ, незалежна ад таго, бюджэтна яны вучыліся ці за ўласныя грошы. Цяпер заняволіць маладога чалавека на некалькі год — вельмі проста праз прымусовае разьмеркаваньне, кампэнсацыю сродкаў, забарону на апастыляваньне і пераклад дакумэнтаў, каб за мяжу ня ўцёк. Працягваецца індактрынацыя дзяцей у школах і садочках, з Расеі ўзялі практыку стварэньня дзіцячых дамоў пры кляштарах мясцовай філіі РПЦ.

Сёлета мы ўпершыню атрымалі афіцыйнае пацвярджэньне (пісьмовае рашэнне суда), што кнігі, прызнаныя экстрэмісцкімі, улады знішчаюць. У асноўным экстрэмісцкімі прызнаюць кнігі на беларускай мове на нацыянальную тэматыку.

Улады знішчаюць беларускія кнігі, прызнаныя экстрэмісцкімі. Малюнак Андруся Такінданга

У 2024 г. «дзяржава» дабіла тры найстарэйшыя прыватныя ВНУ. У Мінску не засталося ніводнага прыватнага дзіцячага саду. Дарослых на працоўных месцах выклікаюць штатныя супрацоўнікі КДБ і грозьбамі і малітвамі заклінаюць не езьдзіць у «непрыязныя» краіны. А калі паехалі, то пісаць дакладныя з указаньнем маршрутаў і сустрэч.

Беларускі нацыянальны праект за мяжой: цяжкасці і перашкоды

Ды і за намі, многагрэшнымі беларусамі замежжа, пільнае лупатае вока косіць з-за мяжы. У людзей канфіскуюць беларускую маёмасьць, ціснуць на сям’ю. Гэтак, у ліпені сілавікі прыйшлі да сваякоў вядоўцаў TikTok-акаўнтаў «Люстэрка», змусілі да «пакаяльных відэа». На тых, хто прыйшоў на сьвяткаваньне Дня Волі 25 сакавіка 2024 году, гамузам завялі крымінальную справу аб экстрэмізме. Другая крымінальная справа — таксама гамузам — заведзеная на 257 прадстаўнікоў Каардынацыйнай Рады.

Лупатае вока косіць з-за мяжы. Малюнак Андруся Такінданга

Пры гэтым мы бачым, што разьвіваць беларускі нацыянальны праект за мяжой складана: прагляды беларускіх ролікаў на Youtube замалыя, кніг на беларускай мове пішуць усё меней, колькасьць чытачоў малее, а практычныя бацькі за мяжой вучаць дзетак мясцовым мовам + расейскай, бо і навошта ж беларуская, калі няма беларускай дзяржавы (а яе мала таго, што няма, на яе месцы адмоўная велічыня). 

Неаднаразова даводзілася чуць: мы паўтараем шлях нашых дыяспар, якія ўцякалі з краіны ў XIX-XX стагоддзях: голас іх глухнуў і заміраў, а іх дзеці выкідвалі іх архівы на сьметнікі.

Драбочак радасьці

Куды ісьці і што рабіць? Што гэтаму супрацьпаставіць? 

Нічога, апрача ўпартасьці, творчасьці і любові. Дождж не дубіна, а мы не гліна. 

Ну хіба што трэба яшчэ дадаць драбочак радасьці. Я гляджу на перапоўненыя фэстывалі вулічнай ежы ў Менску, расейскія музычныя фэстывалі (у Лідзе і дзе там яшчэ), і разумею, што людзі ня могуць жыць бяз радасьці і творчасьці. 

Што Цыганкоў і нагадаў апошнім часам.

Святлана Курс, Budzma.org