«Мы ўвесь час чакаем ад нашых маці, што яны будуць дасканалымі, і гэты падыход, які ўзвальвае на матуль усю адказнасць, ляжыць у аснове патрыярхальнага парадку. Змяніўшы стаўленне да адносін паміж дочкамі і мамамі, мы можам пахіснуць самы падмурак такога парадку — несправядлівага і гвалтоўнага». Ганна Комар піша пра тое, як за апошнія 2 гады перагледзела свае адносіны з матуляй, як з дапамогай паэзіі спрабуе распавесці пра беларускі жаночы досвед гендарнага гвалту і патрыярхату і што дапамагае на гэтым шляху.

Ганна Комар. Фота: Dmitri Kotjuh

Слухайце «Ліст № 11» на платформах для падкастаў Apple Podcasts, Spotify, YouTube, Яндекс Музыка, Mave, Castbox, Podcast Addict, Telegram

 Вітаю, мамка,

Гэтым разам я цябе вельмі сціпла, без лішніх словаў павіншавала з 8 сакавіка — напісала «Са святам, мамка 🌷». У нас з табой настолькі моцна разыходзяцца погляды на гэтае свята, што я вырашыла пакінуць нам абедзвюм свабоду ўкласці ў віншаванне тое, што кожная з нас захоча. Такім чынам мы пазбеглі канфлікту, калі ты віншавала б мяне з вясной і зычыла жаночага шчасця, а я злавалася б і навучала цябе «сапраўднаму сэнсу свята».

Амаль два з паловай гады я пішу доктарскую дысертацыю. За гэтыя два з паловай гады я памяняла перспектыву на нашыя з табой стасункі і скарэктавала камунікацыю. Што гэтаму спрыяла? Фемінісцкая метадалогія, у сэрцы якой — клопат і любоў, а таксама павага да іншасці, тым больш, што «іншая» — родны чалавек, то-бок ты, мама.

Жорсткасць і патрабавальнасць да цябе — гэта мае жорсткасць і патрабавальнасць да самой сябе, і што з іх яйка, а што курыца — неістотна, бо ў любым разе, змяняючы адно, я змяняю другое. Калі я дазваляю табе быць сабой, то дазваляю сабе быць сабой. Атрымліваецца не заўжды, але з поспехам два крокі наперад і адзін назад я прасоўваюся ў гэтай задачы.

Аўтаэтнаграфія — гэта форма акадэмічнага даследавання (і пісьма), якая абапіраецца на асабісты досвед і праз крытычнае асэнсаванне звязвае яго з больш шырокімі культурнымі, сацыяльнымі ды палітычнымі працэсамі. Напрыклад, я апісваю свой асабісты і наш сямейны досвед хатняга гвалту і пераплятаю яго з досведам гвалту на ўзроўні краіны. Пра гэта ты трошкі ведаеш, бо падпісвала дазвол на выкарыстанне нашых размоваў у маёй працы. Дзякуй табе вялікі за дазвол дзяліцца нашым агульным досведам, я веру, што камусьці гэта можа дапамагчы зразумець іхні.

Не памятаю, ці распавядала табе пра глыбінную матывацыю, якая падштурхнула мяне ўключыць тваю гісторыю ў маё даследаванне. Я даўно хацела запісаць тваю гісторыю: дзяцінства, маладосць, шлюб з татам, праца.

Як многія дзеці, асабліва сучасныя, якія маюць доступ да розных псіхалагічных тэорый альбо зразумелі праз псіхатэрапію, як моцна бацькі папсавалі ім (нам) псіхіку, я за штосьці на цябе крыўдую, за штосьці злуюся, у чымсьці вінавачу — а пад гэтымі напластаваннямі пахаваная мая любоў да цябе. І мая любоў да сябе, магчыма, таксама там побач ляжыць.

Ганна Комар

Дык вось я даўно зразумела адзін лайфхак: калі ты распавядаеш мне пра сваё жыццё, я не магу адчуваць крыўду ці злосць, я адчуваю эмпатыю. Ты перастаеш быць маёй матуляй — гэтай роляй, да якой я, на жаль, як большасць людзей на планеце, маю завышаныя чаканні і патрабаванні. Распавядаючы мне сваю гісторыю, ты для мяне — проста чалавек, якому я суперажываю. Пакуль я слухаю пра тваё жыццё, пра несправядлівасць і гвалт, з якімі ты сутыкнулася, мая злосць мяняе аб’ект: з цябе — на сістэму. На патрыярхальную пастку, з якой я, нават жывучы ў больш адкрытым і прагрэсіўным грамадстве, з гадамі псіхатэрапіі за плячыма, з высокім узроўнем самарэфлексіі, з усімі прачытанымі кнігамі — не магу цалкам выбрацца.

У маім разуменні, ты, як і шматлікія жанчыны ў Беларусі, жывеш ва ўмовах пастаяннага гвалту. Для свайго доктарскага даследавання я шукала метад, які не ствараў бы дадатковы ціск на жанчын, якія і так знаходзяцца пад ціскам. Фемінісцкая аўтаэтнаграфія і ёсць гэтым метадам. Дзякуючы ёй я ўвесь час нагадваю сабе, што ты — асоба, а не аўтамат па задавальненні маёй патрэбы ў «ідэальнай матулі». Адна з маіх улюбёных акадэмічных аўтарак — Мэрылін Метта (Marilyn Metta), азіяцка-аўстралійская даследчыца, якая шмат піша на тэмы прымусовага кантролю і гвалту ў асабістых стасунках, а таксама пра хатні гвалт, досвед мацярынства ва ўмовах хатняга гвалту і важнасць аповедаў пра перажыты досвед.

Напачатку працы над дысертацыяй я прачытала яе кнігу «Пісьмо насуперак, побач з і па-за памяццю: жыццяпісанне як рэфлексіўная постструктуралісцкая даследчыцкая практыка» (Writing Against, Alongside and Beyond Memory: Lifewriting as Reflexive, Poststructuralist Feminist Research Practice). Значную ролю ў кнізе займаюць біяграфіі яе маці і бацькі, якія яна піша як частку аўтабіяграфіі. Метта закідвае ідэю, якая змяняе маю перспектыву і робіцца маяком, да чыйго святла я вяртаюся, збочыўшы з дарогі. Тэза Метты наступная:

мы ўвесь чакаем ад нашых маці, што яны будуць дасканалымі, і гэты падыход, які ўзвальвае на матуль усю адказнасць, ляжыць у аснове патрыярхальнага парадку. Змяніўшы стаўленне да адносін паміж дочкамі і мамамі, мы можам пахіснуць самы падмурак такога парадку — несправядлівага і гвалтоўнага.

Прыгожыя ды смелыя. Ілюстрацыя Amnesty Feminists

Ці не запозна я пішу табе пра 8 сакавіка, запытаеш ты? У Брытаніі ўвесь сакавік — месяц жаночай гісторыі. 8-га знаёмы запытаў мяне, ці я святкую, адказала, што так. Бо я святкую: хаджу на лекцыі пра жанчын, чытаю і дзялюся інфармацыяй пра дасягненні жанчын, паглыбляю сваё разуменне сітуацыі з правамі жанчын і гендарным гвалтам у свеце і ў Брытаніі, бо я жыву тут і на карысць гэтага грамадства таксама хачу рабіць станоўчы унёсак. 

Мне запомнілася лекцыя пра Жазэфін Батлер — ангельскую феміністку, рэфарматарку і пісьменніцу, якая жыла ў віктарыянскую эпоху. Яна змагалася за права жанчын галасаваць на выбарах, супраць гандлю людзьмі і дзіцячай прастытуцыі, і гэта далёка не поўны спіс праблем, якія яна хацела вырашыць. На жаль, яе імя практычна выключанае з гісторыі фемінізму, бо яна была адданай хрысціянкай і прыносіла шмат рэлігіі ў сваю фемінісцкую працу. Гэта цікавая тэма, якую рэдка хто абмяркоўвае ў маіх колах.

На іншай імпрэзе нам нагадалі, што любоў і клопат — неад’емныя часткі фемінізму. Пра іх шмат піша бэл хукс і іншыя прадстаўніцы «чорнага» фемінізму.

Любоў і клопат азначае, што я не буду спрачацца з табой пра неістотнае і ствараць для цябе непатрэбны стрэс, бо тваё жыццё і так напоўненае цяжкасцямі.

Таму я не стала навязваць табе свае погляды на тое, як ты мусіш адзначаць Міжнародны жаночы дзень. Спадзяюся, ты атрымала прыемную ўвагу, цеплыню і любоў, шмат усміхалася і адчувала радасць. Зрэшты, радасць — гэта таксама супраціў.

Твая дачушка

Слухайце «Ліст № 11» на платформах для падкастаў Apple Podcasts, Spotify, YouTube, Яндекс Музыка, Mave, Castbox, Podcast Addict, Telegram